به گزارش ایرنا، در مقدمه کتاب خاورمیانه و پارادایم سایکس - پیکو آمده است این کتاب با رویکرد تحلیلی توصیفی و با بهره‌گیری از نظریات مطرح در فرآیند دولت - ملت‌سازی، در پی تحلیل و بررسی تاثیرات پروژه دولت-ملت‌سازی استعماری در ظهور دولت های نوین در خاورمیانه و تاثیر آن در رابطه با بحران های خاورمیانه است.
نظم موجود خاورمیانه ناشی از فروپاشی امپراتوری عثمانی و همچنین طرح‌های استعماریِ دولت‌های پیروز جنگ نخست جهانی (بریتانیا، فرانسه و روسیه) است که از مهم‌ترین آن طرح ها؛ پیمان نامه سایکس ـ پیکو است، موافقت نامه ای که بعدها در متون حقوقی و سیاسی اعلامیه بالفور، سور، لوزان و کنفرانس سانرمو فرموله و درپی آن با خواست دولت‌های استعماری وقت، دول و مرزهای فعلی خاورمیانه پایه گذاری شد. این نظم استعماری که بدون در نظر گرفتن بافت دموگرافی و سیر تکوین طبیعی دولت-ملت سازی در خاورمیانه بود، باعث شد که این دولت-ملت ها خود به گرانیگاه بحران در خاورمیانه مبدل شوند.
اساس استدلال تاریخی آن در این نهفته است، که دولت های متعددی که در خاورمیانه توانستند از یوغ استعمار خارج شوند و در هیبت دولت مستقل سربرآوردند، دولت های بودند که اغلب در درون مرزهای تعیین شده از سوی رژیم های استعماری وقت تشکیل شده بودند و قبل از آن که شکل وارداتی سازمان دولتی بتواند در هویت ملی آنان ریشه بدواند، با روند سریع و عمدتاً مصنوعی در دوره استعمارزدایی و بدون فراهم بودن بسیاری از زیر ساخت‌های فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی، با مدیریت و هدایت استعماری به استقلال رسیدند.
در این روند بود، که عمدتاً مرزها بطور مصنوعی و بدون توجه به ویژگی‌های فرهنگی مردمان ساکن درآنها تعیین شد و با گذر دهه ها و اصرار بر روند دولت-ملت سازی ابتر (روندی که نه براساس سه شاخصه دولت-ملت‌سازی کامل: اشباع سرزمینی، یکپارچگی و همبستگی اجتماعی و ثبات سیاسی) پارادایم موجود در اغلب کشورهای خاورمیانه تکوین یافت. در نتیجه پیامد این فرآیند ناقص است که خاورمیانه و جهان در دهه های بعدی با چالش های مداوم آن مواجه می باشد و همان گونه که در فصول این کتاب به تفسیر اشاره شده است، بحران هویت، بحران مشارکت، بحران توزیع منابع و بحران مشروعیت و... از پیامدهای آن در بعد ملی است و در بعد منطقه ای پیدایش یا تقویت ایدولوژی های تجدیدنظرطلبِ؛ پان-عربیسم، پان اسلامیسم، پان ترکیسم و ناسیونالیسم کُرد است.
بر همین اساس است که روند دولت ـ ملت‌سازی ابتر به مسئله اصلی خاورمیانه از آن زمان به بعد بدل شد، مسئله ای که تقریبا در هر موضوعی پیشِ روی مردم این منطقه قرار داشته است و برای مدت‌ها و حتی تا به امروز نیز آن‌ها را به خود مشغول داشته است. از جانبی دیگر رویدادها و تحولات بین‌المللی از جمله انقلاب‌های سیاسی و جنگ‌ها (اعم از داخلی یا بین‌المللی) به‌عنوان اصلی‌ترین منشأ تحول بر جغرافیای سیاسی و حقوقی شناسایی می‌شوند. با وقوع تحولات سیاسی در عرصه ملی و بین‌المللی اثرات اساسی رقم می خورد که با تاثی از تاریخ تغییراتی را در بافت سیاسی و اجتماعی ایجاد کرده‌اند و شرایط سیاسی و اجتماعی را نسبت به سلف خود تغیر داده اند.
به همین روی وقوع تحولات دومینویی و سریع موسوم به بهار عربی بی‌شک تأثیرات عمیق بر بافت سیاسی، اجتماعی جهان به‌صورت اعم و خاورمیانه به شیوه اخص خواهد داشت که نمود آن در فواصل زمانی کوتاه‌مدت، میان‌مدت و درازمدت قابل مشاهده خواهد بود. برهمین منوال تحولات اخیر خاورمیانه و خلأ قدرت ناشی از فروپاشی برخی از حکومت‌های عربی و ظهور یا قدرت گیری گروه‌های غیردولتی در منطقه حدس و گمان‌هایی را نسبت به تغییرات نوین ایجاد کرده است.
اما تفاوت این کتاب نسبت به پژوهش‌های دیگر(مورد بررسی نگارنده) در این است که غالب مقالات، کتب و پژوهش‌های یا به بررسی بحران دولت ـ ملت‌سازی در جهان سوم پرداخته یا مسئله یک کشور خاص را مورد بررسی قرار داده‌اند که این ضعف از سوی نوشتار حاضر با تمرکز بر خاورمیانه که یک منطقه هویتی، فرهنگی و تاریخی متفاوت است، جبران می‌شود. دوم، در ادبیات پژوهش پیشین در پردازش عوامل شکست دولت ـ ملت‌سازی یا بر یک عامل یا بر مجموعه‌ای از عوامل برون‌زاد یا درون‌زاد توجه شده و از نگاه عمیق به علل شکست درونی دولت ـ ملت‌سازی در خاورمیانه غافل بوده‌اند. سوم، پردازش و عوامل دولت ـ ملت‌سازی ابتر یا ناقص نیز در پژوهش های دیگر به خوبی و بر اساس واقعیت‌های خاورمیانه مورد بحث قرار نگرفته است. در نهایت نیز دیگر آثار غالبا یا بر دولت‌سازی، یا ملت‌سازی چرایی و چگونگی و عوامل شکست یکی از این ۲ تاکید داشته و از درک همزمان و جامع آن غافل بوده‌اند.
مجموع این کمبودها درکتاب حاضر مورد پردازش و بحث قرار خواهد گرفت. در همین راستا، در کلیت این کتاب، در فصل ابتدای مبانی نظری در ارتباط با مسئله پژوهش ارائه شده و در فصول بعدی به بررسی تاریخ شکل‌گیری نظم دولت مدرن و روند دولت-ملت سازی در خاورمیانه و تاثیر آن در ظهور چالش های همواره موجود پرداخته شده است و در پایان مواجهِ های احتمالی پیش روی خاورمیانه مورد ارزیابی قرار گرفته است.
نظر شما