چالش های حوزه میراث فرهنگی در گچساران

بیست و هفتم اردیبهشت تا سوم خرداد ماه هر سال که به نام هفته میراث فرهنگی نامگذاری شده بهترین زمان برای معرفی سرمایه های تاریخی و پرداختن به نقیصه های بهره وری کافی از میراث فرهنگی تمدن کهن ایران زمین محسوب می شود.

بر اساس نظر کارشناسان میراث فرهنگی گچساران، نبودن زیرساخت های اقامتی و رفاهی نظیر اردوگاه های گردشگری، باغ رستوران، سفره خانه های سنتی در نزدیکی بناهای تاریخی شاخص برای بازدیدکنندگان،نبودن موزه نفت، فضای نامناسب ساختمان موزه مردم شناسی و ضعف امکانات انسانی و خودرویی یگان حفاظت میراث فرهنگی گچساران سبب شده این حوزه با وجود ظرفیت هایش نه تنها درآمدزا نباشد بلکه در تهدید آسیب نیز قرارگیرد.

آن طور که کارشناسان میراث فرهنگی کهگیلویه و بویراحمد می گویند: ردپایی از آثار تاریخی هفت تا چهارده هزار پیش در کهن سرزمین گچساران  کشف شده است که وجود ۱۳۷ اثر تاریخی ثبت شده در فهرست آثار ملی از چهارطاقه،قلعه، پل،آب انبار تا گنبد، سقلاتون مشهور به بام نفت ایران روایتگر تاریخ کهن ایران در این شهرستان است که در صورت توجه بیشتر ضمن نگهداری بهتر می تواند ظرفیتی برای در آمدزایی و اشتغال نیز باشد.

کمبود تجهیزات و نیروهای یگان حفاظت

صیانت از بناها،اشیا و محوطه های تاریخی براساس مصوباتی که سال های ۱۳۰۹ و ۱۳۵۸تصویب شده مورد توجه قرار گرفته است، از آنجا که نخستین گام برای حفظ میراث فرهنگی به عنوان هویت ملی تامین امکانات مورد نیاز جهت پیشگیری از دستبرد سودجویان است اهتمام به این امر ضروری به نظر می رسد.

رییس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گچساران گفت: این شهرستان تنها یک خودرو برای جابه جایی نیروهای یگان حفاظت به بناها و محوطه های تاریخی در اختیار دارد که با وجود ظرفیت های موجود  بسیار اندک است.

رحیم خردمند اضافه کرد: مجموع نیروهای یگان حفاظت میراث فرهنگی گچساران پنج نفر است که با توجه به اینکه بسیاری از حفاری های سودجویان در مناطق تاریخی شبانه صورت می گیرد نیاز است تا حوزه میراث فرهنگی این شهرستان از نقطه نظر تجهیزات و نیروی انسانی تقویت شود.

کمبود اعتبارات مرمت بناها و صیانت از محوطه های تاریخی

شهرستان گچساران را به سرزمین طلای سیاه  می شناسند  اما پابرجا ماندن بناهای تاریخی که هر کدام نشانی از هنر، معماری، فرهنگ و تمدن ایرانی دارند؛ تاریخ پرفراز و نشیب این شهرستان را روایت می کنند.

وجود بناهای تاریخی، اشیای تاریخی کشف شده و اسناد تاریخی در کنار حدود ۱۰۰ سال فعالیت اکتشاف و بهره برداری از چاه های نفتی نشان دهنده ظرفیت های فراوان میراث فرهنگی در شهرستان گچساران است اما تاکنون استفاده چندانی از این پتانسیل ها برای توسعه گردشگری نشده است.

کارشناسان میراث فرهنگی گچساران بر این باور هستند که در صورت جذب سرمایه گذاران بخش خصوصی، معرفی بیشتر ظرفیت های میراث فرهنگی این شهرستان می توان ضمن صیانت از این سرمایه های نیاکان ایرانی زمینه اشتغال و درآمدزایی از آنان را فراهم کرد.

مجموعه تاریخی خیرآباد

رییس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گچساران با اشاره به اینکه مجموعه تاریخی خیرآباد  به عنوان شاخص ترین بناهای تاریخی این شهرستان چند سالی است که مرمت نشده تاکید کرد: اختصاص اعتبار برای مرمت این مجموعه و همچنین مشارکت بخش خصوصی برای ایجاد زیرساخت های رفاهی به منظور درآمدزایی و صیانت از این بنای تاریخی ضرورت دارد.

مجموعه آثار تاریخی و منحصر بفرد خیرآباد گچساران که از یک چهار طاقه و سه پل تشکیل شده یادگار ۳۵۰ سال شکوه و رونق اقتصاد ایران در دوره هخامنشیان است که این جاذبه تاریخی به دلیل نزدیکی به آن و قرار داشتن در جاده گچساران به اهواز ظرفیتی برای آشنایی با تاریخ تمدن ایران زمین است.

چهارطاقه خیرآباد روزگار اردشیر بابکان در جاده ارجان به آورد شهر که دروازه تجارت ایران از خلیج فارس به جاده ابریشم بود احداث شده و پس از چند قرن رونق تجارت در کشورمان با حمله اعراب  تخریب شده است.

این بنا که در تاریخ دوم اسفند سال ۱۳۲۷ به‌عنوان یکی از نخستین آثار میراث فرهنگی کهگیلویه و بویراحمد به ثبت ملی رسیده یکی از مشهورترین بناهای تاریخی این استان است.

بنای تاریخی چهارطاقه که  به نام هایی چون چهاردر، چهارقاپو و چهاردروازه نیز خوانده شده با معماری کالبدی زمینه چهارگوش و پوشش گنبدی، متشکل از چهار پایه و یک طاق گنبدی بر روی آن و چهار ورودی طاق‌دار ساخته شده است.

مصالح اصلی به‌کار رفته در ساخت این بنا سنگ، گچ و لاشه است که در طول صدها سال گنبد بزرگ و حجیم بنا را حفظ کرده‌،گنبد این بنا به‌شکل گردچین ساخته شده‌ و پایه‌های آن با سنگ‌های چکش‌کاری‌شده و فضای زیر گنبد با خطوط هندسی ساده تزیین شده‌اند.

در بررسی‌های باستان‌شناسی بر روی تپه‌های اطراف و در عمق حدود ۵۰ تا ۶۰ سانتی‌متری تپه‌ها سوخته‌هایی بدست آمده که کارشناسان احتمال می دهند علاوه بر آتشکده برای انجام آیین های مذهبی در آن، بر فراز تپه‌ها نیز گودال‌هایی برای افروختن آتش تعبیه شده است.

این آثار در فاصله ۵۰ کیلومتری از شهر دوگنبدان به سمت بهبهان در منطقه خیر آباد و در یک کیلومتری شمال روستای ده‌وه و  مسیر راه شاهی آن دوران حکایت از شکوه تمدن ایرانی  در روزگاران کهن دارد.

گنبد لیشتر

رییس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گچساران با اشاره به اینکه گنبد لیشتر یکی دیگر از بناهای تاریخی شاخص این شهرستان است که با صلابت پابرجاست تاکید کرد: اختصاص اعتبار برای مرمت کف این بنای تاریخی و ایجاد امکانات رفاهی از نیازهای صیانت و بهره وری بهتر برای جذب گردشگر در این مکان است.

گنبد لیشتر از آثار معماری هنرمندانه عصر تیموری است که به شکل مخروطی و پلکانی بنا شده،کارشناسان میراث فرهنگی  گنبد لیشتر گچساران را مربوط به سده هفتم و هشتم هجری قمری می‌دانند.

بنای گنبد در قالب محوطه‌ای با ابعاد ۳۵ در ۳۰ متر  و ارتفاعی بالاتر از دشت ساخته شده چینش هنرمندانه سنگ‌ها و مهندسی بی‌نظیر این گنبد، آن را تبدیل به گنبدی ماندگار در اعصار و دوران‌ها تا به امروز کرده است. بخش بالای گنبد همانند کلاه‌خود جنگی سربازان است و بادهای گرم و تند با برخورد به این گنبد رام و آرام مسیر تفرج خود را پیش می‌گیرند.

این گنبد زیبا در فاصله ۳۰ کیلومتری غرب شهرستان گچساران، و در راه ارتباطی قدیم گچساران، جاده دوگنبدان به بهبهان، در دشت لیشتر قرار دارد.

کوشک کودنگون

رئیس اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی گچساران بنای تاریخی کوشک کودنگون را از دیگر بناهای شاخص این شهرستان معرفی کرد و افزود که  این بنا نیز به منظور کاوش و مرمت نیازمند اعتبار است.

رحیم خردمند با اشاره به اینکه عملیات اجرایی آواربرداری، مرمت کوشک کودنگون از یک ماه پیش  با ۲۵۰  میلیون تومان اعتبار آغاز شده تصریح کرد: برای انجام ادامه عملیات کاوش و مرمت این بنای تاریخی در سال جاری حداقل ۳۰۰میلیون تومان اعتبار نیاز است.

رئیس اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی گچساران گفت: بنای تاریخی کوشک کودنگون پیش از این ۲ بار مرمت شده است و این بنای تاریخی پیش از این تا زیر سقف در خاک و آوار فرو رفته بود.

خردمند عنوان کرد: میراث فرهنگی کهگیلویه و بویراحمد بنای تاریخی کوشک کودنگون را در دهه  ۸۰ از بخش خصوصی خریداری کرده است.

به گفته کارشناسان میراث فرهنگی کهگیلویه و بویراحمد می گویند:بنای تاریخی کوشک کودنگون احتمالا یک رصدخانه تاریخی بوده اما برای اظهارنظر قطعی درباره  اینکه این بنا رصدخانه بوده یا خیر نیازمند کاوش های باستان شناسی بیشتری هستیم.

این بنای تاریخی در ۱۰ کیلومتری شهر دوگنبدان و نزدیکی روستای سرابننیز از توابع شهرستان گچساران که احتمالا به عنوان تنها رصدخانه تاریخی کهگیلویه و بویراحمد و یادگاری از شکوه و تمدن ایران باستان بوده است.

میراث فرهنگی و بناهای تاریخی حوزه نفت ظرفیت گردشگری در گچساران

منطقه نفت خیز گچساران که نخستین بار در فاصله سال‌های ۱۳۰۲ و ۱۳۰۳ هجری شمسی، توسط کنسرسیوم دارسی مورد مطالعه قرار گرفت و استخراج نفت از میدان این شهرستان در سال ۱۳۱۸ هجری شمسی از چاه شماره ۱۳ این شهرستان آغاز شد ظرفیت های خوبی در حوزه صنعت نفت نیز دارد.

معاون اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کهگیلویه و بویراحمد گفت: پرونده ۱۵ اثر میراث فرهنگی حوزه صنعت نفت گچساران تشکیل شده و قرار است این آثار در فهرست آثار ملی ثبت شود.

 رحیم دادی نژاد اظهار داشت: ساختمان سه قلاتون، بازار سرپوشیده، بازار کارگری، مسجد جامع، پارک کاجستان و باغ گلف از جمله آثار میراث فرهنگی ثبت شده حوزه صنعت نفت گچساران است.

وی بیان کرد: پارسال نیز باشگاه شرکت نفت این شهرستان در فهرست آثار ملی ثبت شده است.

موزه نفت

با توجه به اینکه موزه نفت  می‌تواند در توسعه گردشگری این شهرستان و جذب پژوهشگران این حوزه نقش بسزایی ایفا کند چند سالی است که برنامه ریزی برای ساخت آن آغاز شده اما آغاز عملیات اجرایی آن نیازمند تامین اعتبار است.

رییس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گچساران  با اشاره به اینکه این شهرستان ظرفیت های تاریخی زیادی در حوزه میراث فرهنگی دارد بر تلاش برای آغاز عملیات اجرایی طرح موزه تاکید کرد.

رحیم خردمند با اشاره به اینکه این طرح دارای ردیف اعتبار ملی است و مجوز ماده ۲۳ یا پیوست زیست محیطی این موزه اخذ و طرح مطالعاتی آن انجام شده است  تاکید کرد: کلنگ زنی طرح مهم  موزه نفت این شهرستان در انتظار تامین اعتبار است.

وی ابراز داشت: ساخت موزه نفت میراث فرهنگی در این شهرستان نیازمند تامین ۷۰۰ میلیارد ریال اعتبار است.

رییس میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گچساران ابراز داشت: ۱۲هزار متر مربع زمین در شهر دوگنبدان برای احداث موزه نفت این شهرستان اختصاص یافته و سند تک برگ آن هم اخذ شده است و این طرح با مساحت پنج هزار متر مربع در ۲ طبقه اجرا می شود.

خردمند تاکید کرد: موزه نفت این شهرستان با توجه به سنگینی ابزارهای قابل نمایش در ۲ بخش فضای بسته و باز در یک طبقه احداث خواهد شد.

به گفته خردمند شهرستان گچساران حدود ۲۰ درصد نفت کشور را تامین می‌کند و این موزه با هدف به نمایش گذاشتن قدیمی‌ترین وسایل اکتشافی نفت ساخته می‌شود.

موزه مردم شناسی نیازمند احداث ساختمان

رئیس اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی گچساران با بیان اینکه ۳۰۰ قطعه اشیای تاریخی در موزه مردم شناسی این شهرستان با نام موزه اقوام نگهداری می شود گفت: احداث ساختمانی استاندارد نیاز دیگری است که باید مورد توجه قرار گیرد.

 رحیم خردمند با بیان این که موزه مردم شناسی شامل اشیای تاریخی از جنس ظروف سنگی، سفال، چوب،مسی و همچنین تعداد پرشماری اشیای تاریخی است عنوان کرد: احداث ساختمان جدید می تواند زمینه بازدید بهتر علاقه مندان را فراهم کند.

وی بیان کرد: اشیا و اسناد تاریخی موجود در موزه  مردم شناسی گچساران مربوط به دوره های مختلف تاریخی از ۳۵۰ تا ۷۰۰ سال پیش بوده است.

وی خواستار حمایت مسئولان برای توسعه موزه مردم شناسی گچساران شد و گفت: بسیاری از آثار به دلیل کمبود جا در جعبه های کاغذی نگهداری می شود و باید برای گسترش فضای موزه چاره اندیشی شود.

 رئیس اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی گچساران گفت: سال ۱۳۹۷برای این شهروند فرهنگ دوست مجوز موزه داری صادر و سپس تسهیلات و کمک های بلاعوض به منظور راه اندازی پرداخت شده است.

وی اضافه کرد:تامین زمین با مساعدت شهرداری برای احداث ساختمان موزه مردم شناسی گچساران یا دست کم بهبود امکانات روشنایی و تبلیغات محیطی برای بازدید شهروندان از نیازهای این مرکز فرهنگی است.

رئیس اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی گچساران تصریح کرد: اشیا و اسناد تاریخی مذکور از سوی شهروند خوش ذوقی بنام محمد حسین یحیی زاده در بخشی از خانه شخصی او نگهداری می شود.

یحیی زاده ۱۵۰ مترمربع از خانه ۴۰۰ متر مربعی خود را به موزه اسناد و اشیای تاریخی اختصاص داده است.

این شهروند فرهنگ دوست اشیای داخل موزه را نزد عموزادگان خود که همگی میرزا و مکتب دار بوده اند جمع آوری کرده است.