احداث چند سازه تغذیه مصنوعی، مدیریت مصرف آب سفره های زیرزمینی با پلمب چاه های غیرمجاز، پیشگیری از برداشت بی رویه آب از چاه های مجاز در سال های اخیر باعث جبران بخشی از کسری آب سفره های زیرزمینی کهگیلویه و بویراحمد شده اما نبود اعتبار برای نصب کنتورهای هوشمند بر روی چاه های آب کشاورزی،تداوم کم بارانی ها، وجود تعدادی چاه بدون پروانه بهره برداری و اضافه برداشت از چاه های مجاز، کارشناسان آب منطقه ای این استان را نسبت به کاهش این ذخایر آبی نگران کرده است.
سفره آب های زیرزمینی به معنای منابع آبی هستند که در لایه های آبدار و اشباع زیر زمین جمع شده اند، این منابع آبی اگرچه سهم کمی از مجموعه آب هایی را که فعالانه در چرخه آب شناختی دخالت دارند، تشکیل می دهد اما با این وجود حدود ۵۰ درصد جمعیت دنیا از نظر آب آشامیدنی متکی به آنان هستند.
آن طور که کارشناسان آب منطقه ای کهگیلویه و بویراحمد می گویند:سفره های زیر زمینی، مخزن‌های آب طبیعی هستند که نیاز به سرمایه‌گذاری ندارند، تبخیر در آنان صورت نمی‌گیرد، آسیب‌پذیری کمی دارند و منابع مطمئن تری نسبت به آبهای سطحی هستند بنابراین مدیریت آنان برای سال های خشکسالی ضروری به نظر میرسد.
این صاحب نظران تاکید می کنند که زمانی میزان برداشت آب از طریق چاه بیشتر از میزان تغذیه آبخوان باشد، سطح سفره آب زیرزمینی پایین می رود و به تدریج فضای میان ذرات خاک،شن، ماسه و قلوه سنگ که تا آن زمان از آب اشباع شده بود، از هوا پر می شود و به این ترتیب هوا توان تحمل وزن طبقات بالایی را ندارد و کم کم شاهد فشرده شدن زمین آبرفتی خواهیم شد که این امر با کاهش ارتفاع یا نشست زمین همراه خواهد بود.
از آنجا که به اعتقاد کارشناسان فرونشست فرآیندی بازگشت پذیر نیست و اگر سعی شود آب را روانه فضاهای از دست رفته کنیم، اثربخش نیست، به این ترتیب با نشست زمین های آبرفتی به خاطر اضافه برداشت آب، آبخوان کم کم می میرد و فرونشست دشت رخ می دهد.
جبران بخشی از کسری آب سفره های زیرزمینی
اگرچه مدیریت منابع آب های زیرزمینی باعث بهبود وضعیت آب سفره های زیرزمینی سه دشت کهگیلویه و بویراحمد در سال های اخیر شده اما منابع آب ۶ دشت استان با افت مواجه است که این امر تلاش مضاعف مسوولان و بهره برداران را برای مدیریت مصرف مایع حیات بخش آب بیشتر کرده است.
مدیر مطالعات پایه منابع آب شرکت آب منطقه ای کهگیلویه و بویراحمد گفت: سفره های زیرزمینی ۹ دشت مهم استان در سال ۱۳۹۷ نسبت به ابتدای دوره پایش در سال ۱۳۷۶بیش از ۹۰ میلیون متر مکعب کسری آب داشت که با اقدام های انجام شده ۵۱ میلیون متر مکعب آن جبران شده است.
روح الله اسدپور اظهار داشت: براساس آخرین پایش های صورت گرفته سفره های زیرزمینی دشت های کهگیلویه و بویراحمد ۴۱میلیون مترمکعب کسری آب دارد.
وی بیان کرد:امامزاده جعفر، لیشتر، دشت باشت،دشتروم،کلاچو،برمامیون و ممبی از مهمترین دشت های استان هستند که در زمان حاضر وضعیت آب سفره های زیرزمینی دشت های باشت، لیشتر و دشت روم بهبود یافته اما سفره های زیرزمینی ۶ دشت دیگر استان با افت مواجه است.
مدیر مطالعات پایه منابع آب شرکت آب منطقه ای کهگیلویه و بویراحمد ابراز داشت: برداشت از چاه های غیرمجاز، اضافه برداشت از چاه های مجاز و خشکسالی های پیاپی از دلایل کاهش آب سفره های زیرزمینی در این استان است.
اسدپور تاکید کرد: احداث و ترمیم طرح های تغذیه مصنوعی، پیشگیری از برداشت های غیرمجاز و اضافه برداشت از چاه های دشت ها عوامل مهم بهبود آب سفره های زیرزمینی استان از سال ۱۳۹۷ تاکنون بوده است.
سازه های تغذیه مصنوعی
مدیر مطالعات پایه منابع آب شرکت آب منطقه ای کهگیلویه و بویراحمد با اشاره به اینکه احداث سازه های تغذیه مصنوعی از راهکارهای نجات بخشی سفره های زیرزمینی هستند گفت: سازه های مصنوعی ناصرآباد، گرگدا ، شیخ خواجه ، تنگ سپو،تنگ هیگون، ممبی و سولک در سال های اخیر تعمیر شده که این امر به جبران بخشی از کسری های سفره های زیرزمینی استان کمک شایانی کرده است.
روح الله اسدپور اظهار داشت:سازه های تغذیه مصنوعی آب منطقه ای استان کهگیلویه و بویراحمد ۱۵ تا ۲۰ میلیون متر مکعب ظرفیت دارند.
مدیر مطالعات پایه منابع آب شرکت آب منطقه ای کهگیلویه و بویراحمد تصریح کرد: آب های جمع آوری شده در سازه های مصنوعی پس از چند ساعت به زیرزمین نفوذ کرده و باعث بالا آمدن سطح آب می شود.
اسدپور ابراز داشت: با انجام تغییرات سازه ای که در سال گذشته و امسال انجام شده میزان بهره وری از این طرح ها در مناطق ناصرآباد، گرگدا در دشت امامزاده جعفر و تنگ سپو در دهدشت از ۱۰درصد به ۹۵تا ۱۰۰درصد افزایش یافته است.
وی عنوان کرد: پارسال همچنین لایه روبی بند انحرافی طرح تغذیه مصنوعی در تنگ هیگون در کلاچو انجام شد و با تکمیل سرریزهای حوضچه ها بهره وری آن به ۱۰۰در صد خواهد رسید.
مدیر مطالعات پایه منابع آب شرکت آب منطقه ای کهگیلویه و بویراحمد ابراز داشت: هم اکنون بندهای انحرافی طرح تغذیه مصنوعی ممبی نیز در حال ساخت است و سرریزهای آن نیز باید تکمیل شود.
اسدپور تاکید کرد: ۲۰ تا ۳۰ میلیارد ریال اعتبار برای بهره برداری از این طرح نیاز است.
مدیر مطالعات پایه منابع آب شرکت آب منطقه ای کهگیلویه و بویراحمد اظهار داشت: تقویت سفره های زیرزمینی و پیشگیری از خسارت های سیل،کنترل رسوب و تقویت سفره های زیرزمینی از مهمترین مزایای طرح های تغذیه مصنوعی است.
وی با اشاره به اینکه با بالا آمدن سطح آب زیرزمینی مدت زمان روشن کردن پمپ های چاه های کشاورزی کاهش می یابد تاکید کرد: صرفه جویی در مصرف برق،صرفه جویی در زمان کاهش مصرف انرژی در زمان پیک مصرف از دیگر نتایج طرح های تغذیه مصنوعی است.
شناسایی چاه های غیرمجاز
براساس ماده سه قانون توزیع عادلانه آب مصوب سال۱۳۶۱ استفاده از منابع آبهای زیرزمینی به استثنای موارد مذکور در ماده پنج این قانون از طریق حفر هر نوع چاه ، قنات و توسعه چشمه در هر منطقه از کشور با اجازه و موافقت وزارت نیرو باید انجام شود و وزارت مذکور با توجه به خصوصیات هیدرولوژی منطقه (شناسایی طبقات زمین و آبهای زیرزمینی) و مقررات پیش بینی شده در این قانون نسبت به صدور پروانه حفر و بهره برداری اقدام می کند.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای کهگیلویه و بویراحمد گفت: از سال ۱۳۸۴ تاکنون یک هزار و ۱۷۹ حلقه چاه بدون پروانه با حجم تخلیه ۶۵ میلیون متر مکعب در استان شناسایی شده است.
آرش مصلح اظهار داشت: در این مدت ۴۸۶ حلقه چاه غیر مجاز در کهگیلویه و بویراحمد پر و مسلوب المنفعه شده که ۷۲ مورد آن مربوط به سال ۱۴۰۰ است.
وی عنوان کرد: پلمب چاه‌های آب غیرمجاز با هدف کاهش افت سفره‌های زیرزمینی انجام می‌شود.
اضافه برداشت از چاه های مجاز
یکی از مصادیق بهره برداری های غیر مجاز از منابع آهای زیر سطحی که نقش بسیار مهمی در ایجاد بحران آبی دارد، اضافه برداشت از چاه های آب دارای پروانه بهره برداری یا همان استحصال آب، بیش از حد مجاز مندرج در پروانه است،این امر که علاوه بر کاهش سفره های آب زیر سطحی به تدریج باعث نشست زمین و شور شدن آبخوان دشت ها می شود دارای اثرات مخرب زیست محیطی نیز می باشد.
ضمانت اجرای کیفری مقابله با این جرم، بنده ماده ٤٥ قانون توزیع عادلانه آب و مجوز جبران خسارت های وارده به سفره های آبی،رأی وحدت رویه هیأت عمومی دیوان عالی کشور است و مراجع صالح جهت رسیدگی به این جرم حسب مورد دادگاه های عمومی حقوقی و یا کیفری دادگستری هستند.
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای کهگیلویه و بویراحمد تصریح کرد: تعداد کل چاه های مجاز در استان برای تمامی مصارف شامل آشامیدنی،صنعت و کشاورزی ۲هزار و۸۲۷حلقه است.
مصلح تاکید کرد: میزان برداشت اضافه از چاه های مجاز استان در سال گذشته ۹۸۰ هزار متر مکعب برآورد شده است.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای کهگیلویه و بویراحمد با اشاره به اینکه نصب پیشگیری از اضافه برداشت آب از چاه های مجاز نصب کنتورهای هوشمند است گفت:برای اجرای این طرح در استان نیازمند تخصیص ۳۰۰ میلیارد ریال سرمایه گذاری هستیم.
آرش مصلح افزود:از زمان اجرای طرح هوشمند سازی برداشت آب از چاه های زیرزمینی کهگیلویه و بویراحمد تاکنون ۲۰۵ کنتور هوشمند در مسیر برداشت آب از این چاه ها نصب شده است.
وی اظهار داشت ۲ هزارو ۶۰۰ حلقه چاه کشاورزی مجاز در دشت های این استان وجود دارد که باید به کنتور هوشمند مجهز شوند.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای کهگیلویه و بویراحمد گفت: نصب کنتور هوشمند بر روی چاه‌ها افزون بر کنترل و نظارت بر میزان برداشت آبهای زیرزمینی از اضافه برداشت آبهای این منابع به شدت جلوگیری می‌کند.
وی ادامه داد: با نصب کنتور هوشمند کشاورزان بیشتر از پروانه بهره برداری نمی توانند از چاه ها آب برداشت کنند.
مصلح ادامه داد: اگر کشاورزان بیش از میزان تعیین شده آب از چاه برداشت کند برق به صورت خودکار قطع شده و امکان برداشت آب از چاه تا زمانی که کارشناسان آب منطقه‌ای و برق اقدام نکنند وجود ندارد.
کهگیلویه و بویراحمد با دارا بودن یک درصد مساحت و جمعیت کشور در جنوب غربی ایران به علت برخورداری از شرایط آب و هوایی مساعد بیش از ۱۰ درصد از روان آب های کشور معادل ۱۰ میلیارد متر مکعب آب را به خود اختصاص داده است.
براساس برآوردهای سازمان جهاد کشاورزی ، ۲ میلیارد مترمکعب آب برای مصرف کشاورزی کهگیلویه و بویراحمد در افق بلند مدت مورد نیاز است.
نظر شما