رودخانه‌ها ، محل پنهان‌سازی زباله در مازندران

به گزارش خبرنگار ایرنا ، تازه ترین نمونه بارز مشکلات زیست محیطی رودخانه های مازندران معضل ورود فاضلاب به رودخانه سیاهرود قائمشهر است که دادستانی شهرستان جویبار دستور پیگیری رهاکردن فاضلاب خام کشتارگاه طیور به این رودخانه را در پی آلودگی شدید آن و مرگ صدها قطعه ماهی داده است.
طبق گزارش رییس محیط زیست شهرستان جویبار،متعاقب اعلام اعضاء شورای روستای قادی محله مبنی براین که کشتارگاه باعث تلف شدن یکهزارو ۵۰۰ قطعه ازانواع ماهی های رودخانه سیاهرود شده است، بلافاصله کارشناسان محیط زیست به  روستای سراجکلا  اعزام شدند و مراتب به دلیل  ورود فاضلاب تصفیه نشده (خام ) ازسوی این کشتارگاه به داخل رودخانه و کمبود اکسیژن محلول درآب ،تشخیص وتایید شد.
بررسی و مشاهدات میدانی خبرنگار ایرنا نشان می دهد معضل رها سازی و ریختن زباله به داخل رودخانه ها و انهار پیامدهای زیادی داشته است . مثلا بر اثر سیلاب ها به زمین های کشاورزی  و محل زندگی ساکنان اطراف رودخانه بازگشت کرد و نشان داد که که بی توجهی به این معضل می تواند زباله را در یک چرخه کامل بار دیگر به زندگی تک تک شهروندان برگرداند.

شماری از کشاورزان و روستائیان بخش های لاله آباد بابل ،بهنمیر و هادی شهر بابلسر ،دشت سر آمل ،بخش مرکزی قائمشهر ،  بخش کیاکلا سیمرغ  و بخش مرکزی جویبار هر بار که رودخانه های این مناطق و نهرهای منتهی به آنها سیلابی شد شاهد بازگشت زباله های به زمین های کشاورزی ، باغ ها و حتی حیاط خانه هایشان بودند و از این بابت بارها و بارها گلایه کردند ، غافل از این که بخشی از این زباله ها را خودشان تولید و در حاشیه یا داخل رودخانه ها و نهره رها کردند.

معضل ریختن زباله در داخل رودخانه ها با تغییر سبک زندگی روستاییان طی سال های اخیر پیچیده تر شده است. دیگر آن دوران گذشته است که تنها زباله قابل مشاهده در روستاها باقی مانده میوه های پوسیده یا پوست  میوه های خورده شده ، بود که اگر در حجم زیاد با آن مواجه می شدند ، دفنش می کردند تا تبدیل به کود شود. این روزها روستاهای مازندران در تولید زباله دستکمی از شهرها ندارند و عمده زباله تولیدی آنها نیز مانند شهرنشینان انواع ظروف پلاستکی است. به عبارتی دیگر از فرهنگ دفن زباله های تر و سوزاندن زباله هایی که در خاک تجزیه نمی شوند با تغییر مصرف مواد غذایی در روستا خبری نیست و به همین دلیل نیز هر روز شاهد رها شدن زباله ها در طبیعت و دپوی آن در حاشیه راه های اصلی و فرعی و خطرناک تر از همه رهاسازی آن داخل و حاشیه رودخانه ها و انهار هستیم.

خطر رها سازی زباله های خانگی روستائیان در رودخانه ها و انهار مازندران را از آن جهت باید جدی گرفت که پس از مشکلات حمل و نقل و دفع غیر بهداشتی زباله ها در جنگل و سواحل دریا  ، امروز به دلیل تغییر مصرف مواد خوراکی و استفاده از انواع ظروف یکبار مصرف ،تولید زباله های روستائیان بیشتر و نوع زباله ها نیز همانند شهرنشینان شده است و از آن جایی که مدیریت پسماند و زباله در روستاهای استان به صورت ناقص اجرا می شود ریختن و رها سازی زباله ها در حاشیه و یا داخل انهار و رودخانه ها یک امری طبیعی جلوه پیدا کرده است.

بررسی ها نشان می دهد که از سه دهه پیش زنگ هشدار به نوع نگاه مردم و مسئولان نسبت به دفع و رها سازی زباله ها به داخل و حاشیه رودخانه‌ها ، جنگل و دریا به ‌عنوان منابع طبیعی  و محیط زیست حساس و شکننده این خطه شمالی به صدا در آمد ، اما نتیجه آن امروز نفوذ آلودگی های ناشی از پسماندها به آب ،خاک ،محصولات کشاورزی و باغی و در نهایت سفره و جان شهروندان است.

طبق گزارش سازمان پسماند مازندران ، روزانه در این استان بیش از سه هزار تن زباله تولید می شود که از این میزان حدود یکهزار و ۲۶۰ تن زباله تولیدی مربوط به روستاهاست و به  عبارتی ۴۳ درصد زباله های تولیدی مازندران مربوط به روستاییان است که با توجه به حساسیت محیط روستا از نگاه کارشناسان نگران کننده محسوب می شود.

 سازمان پسماند مازندران پیش‌بینی کرده است که میزان تولید زباله در مازندران تا سال ۱۴۰۴ چشم انداز ۲۰ ساله کشور به حدود ۶ هزار تن برسد که نسبت به وضعیت فعلی رشد ۱۰۰ درصدی خواهد داشت.

رودخانه‌های شیلاتی ، قربانی خط مقدم  

گذشته از این که رودخانه های مازندران نقش مهمی در آبیاری ۴۶۰ هزار هکتار اراضی زراعی و باغی استان بویژه ۲۳۰ هزار هکتار شالیزاری دارند ، محلی برای تخم ریزی ماهیان دریای خزر محسوب می شوند .

طبق گزارش های رسمی حدود ۱۳۰ رشته رودخانه در مازندران جریان دارد که ۲۴ رشته آن رودخانه های شیلاتی هستند به این معنا که علاوه بر نقش مهمشان در کشاورزی و باغداری ، نقش بی جایگزینی برای تخم ریزی و تکثیر ماهیان استخوانی دریای خزر و ماهیان خاویاری دارند.

بررسی ها و اظهارات رسمی کارشناسان نشان می دهد که طی سال های گذشته کم آبی و عمق کم آب در رودخانه های مازندران  سبب شد تا  علاوه بر برداشت بی رویه شن و ماسه ،آلودگی های صنعتی و کشاورزی نیز بیشتر از گذشته خود را نشان بدهد.

نمونه بارز اثرات ورود انواع فاضلاب های صنعتی و خانگی به رودخانه های منتهی به دریای خزر طبق اعلام  رسمی سازمان شیلات ایران کاهش حدود ۹۰ درصدی تکثیر طبیعی انواع ماهیان به خصوص ماهیان استخوانی دریای خزر طی ۱۰ تا ۱۵ سال گذشته است. حدود ۸۰ درصد ماهیان دریای خزر رودکوچ هستند که برای تخم ریزی باید به رودخانه ها مهاجرت کنند، ولی به دلایل مختلف از جمله آلودگی بیش از حد رودخانه ها ، برداشت بی رویه شن و ماسه ، ساخت و سازهای غیرمجاز در حاشیه رودخانه ها و از بین رفتن مسیر مهاجرت ماهیان سبب شد تا  زیستگاه های طبیعی ماهیان تخریب شود.

ورود انواع آلاینده های شهری، صنعتی و کشاورزی به رودخانه ها، برداشت بی رویه و غیر مسوولانه از بستر و تجاوز به حریم رودخانه ها، احداث سد و پل بدون در نظر گرفتن مسیرهای ماهی بر روی رودخانه ها و همچنین وجود صیادان غیر مجاز در مصب و داخل رودخانه ها سبب شده تا زادآوری ماهیان سفید دچار اختلال شود به طوری که  تکثیر و تولید مصنوعی بچه ماهیان و رهاسازی آنها در دستور کار قرار گیرد.

خودکرده را تدبیر نیست

یونس رستمی یکی از اهالی روستای ورمتون بخش لاله آباد بابل که بارها بر اثر سیلاب شاهد بازگشت زباله های ریخته شده داخل رودخانه به زندگی اش بوده ، می گوید : قبلا هر سال به دلیل سیلاب و خروج آب از شانه و دیواره های رودخانه ها و انهار شاهد آبگرفتگی به همراه املاح شن و ماسه ای و در نهایت چوب و علف های هرز به داخل زمین های کشاورزی بودیم ، اما در سال های اخیر علاوه بر آبگرفتگی ، شاهد ورود انواع زباله های خانگی از پوشک بچه و ظروف پلاستیکی یک بار مصرف گرفته تا جوجه اردک و مرغ های مرده ، میوه های پوسیده و نخاله های ساختمانی به داخل اراضی کشاورزی و حتی حیاط خانه هایمان هستیم.

وی که خانه اش نیز در حاشیه رودخانه واقع است ، در گفت و گو با خبرنگار ایرنا سری تکان می دهد و اضافه می کند: از قدیم گفتند « خود کرده را تدبیر نیست » . ما اسیر فقر فرهنگی خودمان شده ایم . یا خودمان با بی خیالی زباله داخل رودخانه ها می ریزیم یا هنگامی که دیگران این کار را نجام می دهند ، سکوت می کنیم و چیزی نمی گوییم در نتیجه وقتی زباله به خودمان بازگشت می کند حرفی برای گفتن نداریم.

این کشاورز بابلی توضیح می دهد : طبیعت  همواره خودش را باز سازی می کند و اگر امروز اعتراض و عصبانیتی وجود دارد ، مقصر خودمان هستی. البته اگر لایروبی رودخانه ها انجام شود، حداقل شاهد بالا آمدن و خروج آب از رودخانه ها نخواهیم بود ، چه بسا ریختن زباله ها سبب مسدود شدن مسیر آب نیز می شود.

دهیار روستای « کروکلا بالا » از توابع شهرستان بابل هم با بیان این که از سه سال پیش همزمان با اجرای ناقص جمع آوری و حمل و نقل زباله روستاها مشکلات پراکندگی و رها سازی پسماند ها دو چندان شده است، گفت: از سوی دیگر مخالفت و موافقت بعضی از اهالی در جمع آوری سبب شده است تا با مشکل کمبود اعتبار مواجه شویم که مزید بر علت شده است.

مهدی بابایی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: با توجه به اطلاع رسانی های متعدد در مساجد و نصب بنر و  نوشتن پارچه در طول سال، بیشتر  اهالی مبلغ سالانه بابت جمع آوری و حمل زباله را  پرداخت نکرده اند و همکاری لازم را ندارند.

وی با توضیح این نکته که به دلیل هزینه بالای جمع آوری زباله ها و با هدف پائین آمدن حق سهم هر خانواده ،جمع آوری و حمل زباله ها از درب منازل به صورت هر دو هفته ، یک روز انجام می شود، بیان داشت: به دلیل طولانی شدن زمان جمع آوری ، بو گرفتگی ، پاره شدن نایلون زباله ها و پراکندگی زباله در اثر حمله گربه ها و سک مشکلات زیست محیطی دو چندان شده است.  

او ادامه داد : اگر چه این طرح همچنان ادامه دارد و چالش پرداخت نکردن حق سهم و جمع آوری زباله ها وجود دارد، اما در مجموع به علت عدم مشارکت همه اهالی و اجرای نشدن یکپارچه طرح ، پراکندگی و رها سازی زباله ها در حاشیه رودخانه ها که مدعی هستند این مکان مربوط به حریم است و ربطی به هیچ کسی ندارد، دوچندان شده است.

بابایی برگشت زباله های خانگی ناشی از سیلاب رودخانه ها را به زمین های کشاورزی و منازل تایید کرد و گفت : امیدواریم این چالش اساسی که البته خودمان مسبب آن بوده ایم درس عبرتی برای رعایت فرهنگ نریختن زباله در حاشیه و داخل رودخانه ها شود. 

وی بیان داشت: ریختن و رها سازی پنهانی به خصوص شبانه زباله در حاشیه جاده های فرعی روستا از معضلات جدی شده است، از آن جایی که در چند سال اخیر روند مهاجرت از شهرها به روستاها  بیشتر شده  و بیشتر روستائیان نیز از خودروی شخصی برخوردار شدند ، زباله های تولیدی را در سطل های زباله شهری می اندازند. 

این دهیار در عین حال به مساله  تفکیک زباله از سوی برخی از روستائیان اشاره کرد و گفت : همچنان بعضی از اهالی که دارای خانه باغ هستند زباله های تر و پوسیدنی را در داخل باغ دفن کرده و زباله های خشک را به بازیافت کنندگان که به طور متوسط دو بار درهفته در روستاها مراجعه می کنند ، می فروشند.

زباله ، مشکل مهم رودخانه و امور آب   

مدیر منابع آب شهرستان بابل نیز ضمن ابراز تاسف و تایید وجود انواع زباله های خانگی در انهار و رودخانه ها گفت: امروز مشکلات کشاورزان علاوه بر کند پیش رفتن طرح های لایروبی و آبگرفتگی ناشی از سیلاب به بحران پراکندگی زباله های خانگی در زمین های کشاورزی و حتی منازل کشیده شده است.

محسن گیلانی با بیان این که ۳۵۰ کیلومتر انهار و رودخانه های اصلی و فرعی در  بابل وجود دارد که تامین کننده آب زراعی کشاورزی و باغی و گذرگاه  آب برای شهرستان های بابلسر ، محمودآباد و فریدونکنار نیز است،  توضیح داد: اهمیت لایروبی و حفظ و حراست از حریم و  بستر این رودخانه ها بسیار مهم  ضروری است اما متاسفانه به دلیل کمبود اعتبار به شدت با مشکلات لایروبی مواجه هستیم.

وی وضعیت هموار شدن مسیر آب در رودخانه ها و انهار را هر ساله وخیم تر توصیف کرد و بیان داشت: درحال حاضر رودخانه ها  و انهار علاوه بر این که به  صورت طبیعی با آوردهای مختلف شن و ماسه و از سوی دیگر رویش انواع علف های هرز و درخت حاشیه ای ، ضرورت لایروبی رودخانه ها را بیشتر کرده است ، اما افزایش بی توجهی ها برخی از روستائیان با ریختن انواع زباله ها شرایط را برای عبور آب در زمان سیلاب دوچندان کرده است که نتیجه آن بازکشت همین زباله ها به زمین های کشاورزی و حتی محل زندگی آنان در حیاط خانه ها است.

گیلانی نمونه بارز بازگشت زباله ها به داخل زمین های کشاورزی و بافت روستایی را سیلاب های سال گذشته  ناشی از بارندگی شدید دانست و گفت: فقر فرهنگی در کنار کمبود اعتبار پیامدهای ناشی از  لایروبی نشدن رودخانه ها را دوچندان کرده است.

وی افزود : این که زباله های خانگی را به داخل رودخانه بریزیم نهایت فقر فرهنگی و بازگشت این معضل در زندگی همه افراد جامعه استان است ،این مقوله از آن جهت امروز یک مشکل استانی برای همه آحا مردم در منطقه است که از بالا دست تا پائین دست شاهد بی توجهی به حفظ  و حراست از حریم و بستر رودخانه ها  و رها سازی و ریختن زباله در حاشیه و به داخل رودخانه ها است. 

گیلانی بیان داشت: توده زشت زباله ها دررودخانه های مازندران با کمبود اعتبار و فقر فرهنگی تبدیل به بحران شده است چراکه زباله های ریخته شده در داخل و حاشیه رودخانه ها و انهار مازندران  نه تنها موجب از بین رفتن زیبایی منطقه شده بلکه زندگی موجودات داخل رودخانه ها و مردم استان را  با خطر جدی مواجه کرده است.

این مسوول منابع آب شهرستان بابل گفت: توده‌ زشت و در عین حال وحشتناک زباله هایی که در رودخانه ها و انهار  نزدیکی شهرها و روستاهای مازندران در دو سیلاب پائیزی سال گذشته رخ نمایی کرده بود  ،فقط به خاطر کمبود اعتبار و فقر فرهنگی است؛ منظره ترسناک و ناخوشایند ناشی از ترکیب نبود و یا عملیاتی نشدن قوانین و مقررات به صورت سخت  برای مدیریت پسماند است ، معتقدم همگی مقصر ایجاد این وضع نامطلوب هستیم. 

وی با بیان این که بیشتر انهار مهم کشاورزی شهرستان بابل اهمیت ویژه ای برای تامین آب کشاورزی روستائیان دارد و در واقع مسیر این رودخانه ها از داخل روستاها نیز عبور می کند، گفت: از آن جایی که انهار های شهرستان قابلیت برداشت مصالح رودخانه ای به ویژه شن و ماسه ندارد، فقط با همکاری مردم و دولت با انجام لایروبی و مراقبت ها می توان از این ظرفیت مهم کشاورزی استفاده بهینه کرد.

گیلانی گفت : سیلاب در مازندران باعث می شود تا شرایط بحرانی و خاص رودخانه های استان و ضرورت لایروبی بیشتر به چشم بیاید و برای همین علاوه بر شرکت آب منطقه ای به عنوان دستگاه متولی این امر ، دیگر نهادها از جمله جهاد کشاورزی ، شرکت های  گاز ، برق ، آب و بسیج با تجهیزات و امکانات خود وارد عمل شوند.

به گزارش ایرنا ؛نبود مدیریت اصولی در جمع آوری و حمل زباله های خانگی در بعضی شهرهای استان و نابسامانی زباله های روستایی و دپوی زباله ها در حریم رودخانه ها ، جاده ها و مناطق جنگلی ، اجرا نشدن طرح تفکیک زباله از مبداء بطور کامل در شهرها و روستاهای استان و وضعیت نابسامان مراکز دفن زباله شهری از جمله چالش های موجود در بحث پسماندها در مازندران است.

به هر حال واقعیت تلخ این است که نه می توان جنگل و دریا و رودخانه ها را از جغرافیای مازندران حذف و در مقابل جریان مداوم پسماندها از آنها محافظت کرد و نه این مناطق از منطقه جلگه ای حاصلخیز جدا افتاده و بی ارتباط هستند.

نتیجه تلخ تر این که طبیعت مازندران به گونه‌ای فزاینده به وسیله فاضلاب‌های تصفیه نشده صنایع و خانگی ، آلاینده‌هایی که منشاء زمینی دارند ، ته مانده زباله های خانگی و صنعتی و انواع دیگری از زباله های کم خطرتر مانند نخاله های ساختمانی هر روز بیش از روز قبل آلوده شده و زندگی و سلامت شهروندان روستاییان را به شکلی جدی تر تهدید می کند.  

مازندران ۶۳ شهر بزرگ و کوچک و سه هزار و ۵۰۰ روستا دارد و با توجه به نزدیکی روستاها به یکدیگر و شهرها ، زندگی شهرنشینی در این استان بیش از هر نقطه دیگری از کشور جلوه گری می کند و بطور طبیعی در چنین موقعیتی جمع آوری و نحوه حمل و نقل و دفع بهداشتی زباله ، مهم ترین مشکل و معضل شهرداری ها محسوب می شود.

طبق قوانین مدیریت پسماند که در سال ۸۴ تصویب شد ، مدیریت اجرایی پسماند در شهر با شهردار ، روستاها با دهیار و بین حوزه شهر و روستا با بخشدار است اما ضعف مدیران اجرایی باعث شد تا نتوانند محدوده خود را به خوبی مدیریت کنند.