هورامان؛ پناهگاهی امن برای مظاهر فرهنگی ایرانیان

به گزارش خبرنگار ایرنا؛ همایش بین المللی «هورامان، ثبت جهانی، فرهنگ و توسعه پایدار»  در روزهای ۲۵ و ۲۶ تیرماه سال ۱۴۰۱ در دانشگاه رازی کرمانشاه برگزار می‌شود که سومین پنل تخصصی این همایش با عنوان «مرمت» با حضور اساتید و کارشناسان مربوطه توسط دانشگاه رازی کرمانشاه و پایگاه میراث جهانی منظر فرهنگی هورامان برگزار شد.

در این نشست دکتر «اصغر محمدمرادی» مدیرگروه مرمت دانشگاه علم و صنعت تهران به عنوان دبیر پنل بود که «محمد بهشتی» رییس پیشین سازمان میراث فرهنگی کشور به نگاهی اجمالی به منظر فرهنگی هورامان پرداخت و «عادل فرهنگی» معمار و کارشناس میراث فرهنگی به مقوله هورامان به عنوان هسته مرکزی تحولات زاگرس و پیرامون آن و «مهدی رازانی» دانشیار مرمت به تاریخچه و حفاظت میراث سنگی در ایران پرداخت.

اورامانات، پناهگاهی برای مظاهر فرهنگی قوم کُرد و ایرانی است

در ابتدا مهندس«محمد بهشتی»، رییس پیشین سازمان میراث فرهنگی کشور از حفاظت کردن به عنوان یکی از صفات بارز کُردها یاد کرد و افزود: بسیاری از مظاهر فرهنگی ما در قوم کُرد به صورت های کهن نزدیک است و کمتر دستخوش تغییر زمان شده است، به عنوان مثال هنگامی که در نقش برجسته های تخت جمشید لباس کُردها را با مادها را مقایسه کنیم می بینیم که به صورت های کهن نزدیک تر است.

وی در نگاه اجمالی به منظر فرهنگی هورامان، ادامه داد: در کل کردستان چه در ایران و چه در عراق و سوریه یک قلعه و پناهگاه امن وجود دارد، که اورامانات نام دارد و به دلیل سخت گذر بودن شرایط زیست، پناهگاهی برای مظاهر فرهنگی قوم کرد و ایرانی قلمداد می شود.

اهلیت در اورامانات

بهشتی عنوان کرد، به دلیل استمرار و کهن بودن زیست، شاهد اهلیت در منطقه هستیم که محیط ادامه وجود شخص و شخص ادامه وجود محیط شده است.

به گفته این کارشناس، ساکنان منطقه منزوی نیستند و همواره با دیگران در تعامل هستند و به عنوان مثال، محصولاتی که به صورت باغداری کشت می شود به دیگر نقاط فروخته می شود و نیازهای ساکنان دریافت می شود.

وی ادامه داد: در یک قرن اخیر شاهد اختلال در اهلیت در کل کشور هستیم که موجب برخی مشکلات شده است و مکان هایی که هنوز این اختلال در آن رخ نداده ثروت بزرگی به حساب می آید برای احیای اهلیت، اختلال در اهلیت موجب نسیان و فراموشی می شود و برای احیای اهلیت باید سطح و انس تماس خود را با مکان هایی که دچار اختلال نشده برقرار کنیم.

رییس پیشین سازمان میراث فرهنگی کشور اضافه کرد، اورامانات این امکان را می دهد که ساز خود را با آن کوک کنیم، کهن ترین آیین ایرانی در اورامانات دیده می شود صحنه مدارا، خلاقیت، و رویکرد معنوی به دین در این منطقه دیده می شود.

بهشتی معتقد است، خلاقیت و ابتکارات برای حل کردن معماهای زیستی بسیار ارزنده است و می توانیم به دنبال ویژگی های فرهنگ ایرانی در این منطقه باشیم، ثبت جهانی اوارامانات گویای این است که قدر این پهنه زیستی را دانسته ایم و توانسته ایم آن را در سطح جهانی معرفی کنیم.

بهشتی از حفاظت به عنوان مهم ترین قدم بعدی یاد کرد که  نباید تنها به حفاظت فیزیکی ختم شود و اکتفا به آن خطرناک است.

وی افزود: شناخت مهم ترین عامل حفاظت است اگر شیوه هایی پیدا کنیم که اورامانات و موجودیت فرهنگی بتواند در احیای اهلیت نقش ایفا کنیم در این صورت حفاظت اتفاق افتاده است.

برون ریزی اورامانات در سه حوزه کلان کشاورزی، معماری و زبان

سپس مهندس «عادل فرهنگی» معمار و کارشناس میراث فرهنگی گفت: پرسش های زیادی درخصوص اورامانات وجود دارد، اینکه از دیرباز چه افرادی در این سرزمین مستقر شده اند یکی از همین سوالات است و باید پرسید که چگونه این افراد با سختی هایی که وجود داشته در این منطقه سکنی گزیده اند، اشاراتی در این زمینه وجود دارد که با توجه به نقش برجسته سنگی که در تنگه ور است به نظر می رسد بیشتر باید شواهد را بررسی کرد.

وی ادامه داد: حجم زیادی از انسان ها می توانند با این کتیبه ارتباط داشته باشند، به نوعی کشت و زرع در اینجا بوده است که نظیر این الگو در خارج از دره دیده شده است.

وی اضافه کرد، معماری، برون داد دیگری از مجموعه اورامانات است نحوه قرارگیری مسایل بنایی بر بستر شیبدار سنگی، انتخاب مکان ها و گسترش ساخت و ساز و نحوه پیوند این عرصه ها به یکدیگر در این مقوله است و به نظر می رسد این الگو در بیرون از دره اوارمانات تکثیر شده است.

وی با بیان اینکه زبان سومین الگوی جالب این منطقه است، افزود: سال ۸۲ در سفری که به منطقه داشتم متوجه شدم زبان هورامی حتی برای برخی از کردزبانان به راحتی قابل فهم نیست، هنگامی که این زبان برون ریزی پیدا می کند در گام اول اثرگذاری در پیرامون، زبان کردی را شکل می دهد و زبان فارسی را در حاشیه پیرامونی همانند، ترکیه، لرستان، کرمانشاه عراق و بخش هایی از سوریه ایجاد می کند.

فرهنگی عنوان کرد، در نهایت متوجه می شویم در سه حوزه کلان کشاورزی، معماری و زبان حالت برون ریزی از دره اورامانات دیده می شود و کارشناسانی که در حوزه موسیقی و رقص کردی و حتی خواندن در دره اوارامانات دقیق تر می شوند متوجه ریشه داربودن این هنرها می شوند و بنظر می رسد منشا خلاقیت ها در این منطقه بوده است.

این معمار و کارشناس میراث فرهنگی گفت: در زمینه حفاظت و مرمت باید پرسید چه خصوصیاتی از منطقه را می توانیم آشکار کنیم و چه میزان را می توانیم در حوزه های متعدد حفاظت کنیم؟، هراندازه بتوانیم شناخت خود را بیشتر و پرسش های زیادی مطرح کنیم و پاسخ ها را جمع آوری کنیم می توانیم بفهمیم چه مواردی را باید حفاظت کنیم.

مرمت گران، نمایندگان اقشار مختلف جامعه در ارتباط با آثار فرهنگی هستند

در ادامه دکتر «مهدی رازانی» دانشیار مرمت و عضو هیات علمی دانشکده حفاظت از آثار فرهنگی دانشگاه هنر اسلامی تبریز به تاریخچه و حفاظت میراث سنگی در ایران پرداخت و در بخشی از سخنانش گفت: تعریفی که زمین شناسان از زمین دارند به شکل هلو است و هسته داخلی قرمزرنگ همان هسته گداخته زمین است و پوسته نازک هلو همانند کوه ها و صخرها و محیط زیست اطراف ما را در بر دارد.

وی ادامه داد: ۷۱درصد کره زمین را آب و ۲۹ درصد از آن را خشکی تشکیل می دهد، خشکی ها از عناصری همچون سلیس، کلسیم، منیزیم، آهن، آب و غیره تشکیل شده است اگر به این عناصر نگاهی بیندازیم متوجه می شویم که میزان سلیس و میزان آلمینیوم بالا است و اگر سلیس با اکسیژن مخلوط شود به همان اندازه به دریاها، اقیانوس و بیابان تبدیل می شود و اگر سلیس با آلمینیوم مخلوط شود با مقداری آب به خاک تبدیل می شود.

به گفته وی، بیش از پنج هزار کانی تاکنون شناسایی شده که عمدتا نادر هستند و در میراث سنگی و هنری ما ۲۵ کانی بیشتر مورد مطالعه قرار گرفته است.

رازانی با بیان اینکه مرمت همزمان با ساخت شروع شده است، به چند دوره مرمت سنگ در ایران اشاره کرد و اضافه کرد: وضعیت مرمت سنگ در دنیا بسیار پیشرفت کرده است و چندین کنگره در زمینه استحکام بخشی و در زمینه مصالح ساختمانی و دوره های بین المللی حفاظت سنگ برگزار شده است.

وی ادامه داد: همه ادبیات همایش های مرمت به ۶ موضوع اصلی می پردازد، که شناخت ویژگی های ساختاری آثار، توسعه حفاظتی، استفاده از سنگ های جایگزین و حفاظت پیشگیرانه، بررسی مکانیسم های تخریب و گونه های آسیب، دیجیتال سازی، حفاظت از منابع و توسعه زبان مشترک، از آن جمله است.

دانشیار مرمت و عضو هیات علمی دانشکده حفاظت از آثار فرهنگی دانشگاه هنر اسلامی تبریز افزود: قبول کرده ایم که مرمت گران، نمایندگان اقشار مختلف جامعه در ارتباط با آثار فرهنگی هستند، این حفاظت گران برای خود زبان مشترکی را توسعه داده اند و اگر بخواهند اقدام علمی انجام دهند گام اول که تشخیص است را انتخاب می کنند و بررسی می کنند که گونه آسیب چیست و چرا و چگونه رخ داده و چه پیامدهایی دارد و اولویت های اقدام حفاظتی چیست؟

رازانی یادآور شد، پس از تشخیص به دنبال راهکار بر می آیند و گزینه مناسب را انتخاب می کنند و به دنبال اقدامات پیشگیرانه و انجام عمل های موثر براساس اولویت بندی همچون هزینه و زمان کار بر می آیند.

چالش های موجود در زمینه حفاظت و مرمت سنگ در ایران

وی درخصوص چالش های موجود در زمینه حفاظت و مرمت سنگ در ایران عنوان کرد، ناشناخته بودن میراث سنگی ایران و اتکا به چند بنای شاخص، باور غلط به نامیرابودن سنگ که موجب شده موزه های سنگ در حیاط دیگر موزه ها برپا شود، عدم وجود مرمت گر تخصصی سنگ در کشور، عدم انگیزه در دانشجویان برای کار میدانی، عدم بهینه سازی مواد و روش های حفاظتی، عدم استقبال از مطالعات سازه ای با مصالح سنگی و صخره ای، و اینکه تمرکز مطالعات سنگ بر شناخت فنی استوار شده و راهکارهای درمانی برای مشکلات واقعی کمتر دیده می شود، از آن جمله است.

این صاحبنظر با تاکید براینکه با افول هنر سنگ تراشی و حجاری مواجه شده ایم، ادامه داد: با استعلام قیمت و سپردن کارهای تخصصی به غیرمتخصص مواجه هستیم.

وی از راهکارگیری عامیانه به عنوان مشکل دیگر یاد کرد و در خصوص راهکار افزود: شناخت، راهکاری برای حفاظت از آثار سنگی است.

در پایان دکتر «اصغر محمدمرادی» مدیرگروه مرمت دانشگاه علم و صنعت تهران به عنوان دبیر پنل به یک جمعبندی پرداخت و گفت: هرسه این اساتید به معرفت و شناخت اشاره کردند،و همانطور که مشخص است گام بسیار مهمی در ثبت جهانی برداشته ایم و نیازمند قدم های بعدی در باب حفاظت هستیم.

وی ادامه داد: حفاظت تنها فیزیکی نیست و باید ساز خود را تنظیم کنیم و در ارتباط با اهلیت نفش ایفا کنیم، باید به احیای اهلیت کمک کنیم که نکته کلیدی است این اختلال، نسیان ایجاد می کند و باید به خلاقیت در باب معماری تولید کشاورزی  توجه کنیم.

مرادی یادآور شد، فرهنگ گستره وسیعی را به خود اختصاص داده است،  برای مطالعه عمیق تر و موردی برای اورامانات و کاربرد سنگ باید کوشش کرد و باید معماری سنگی در این منطقه را شناسایی کنیم.

به گزارش ایرنا، همایش هورامان، ثبت جهانی، فرهنگ و توسعه پایدار در روزهای ۲۵ و ۲۶ تیرماه در استان کرمانشاه برگزار می شود.

در چهل و چهارمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو (UNESCO) پرونده منظر فرهنگی اورامانات /هورامان بررسی و با تصویب اعضای کمیته، این منطقه به عنوان بیست و ششمین میراث فرهنگی ملموس ایران در فهرست جهانی یونسکو ثبت شد.

پرونده ثبت جهانی منظر فرهنگی اورامانات در استان‌های کرمانشاه و کردستان با حدود ۴۰۹ هزار هکتار عرصه و حریم قرار دارد که ۱۰۶ هزار هکتار آن مربوط به عرصه و ۳۰۳ هزار هکتار نیز جزو حریم است.

هورامان یا اورامان نام منطقه‌ای تاریخی با بافت پلکانی و آداب و رسوم بسیار خاص است که بخش‌هایی از شهرستان‌های سروآباد، سنندج و کامیاران در استان کردستان و شهرستان‌های روانسر، پاوه، جوانرود و ثلاث باباجانی در استان کرمانشاه را شامل می‌شود و ۷۰۰ روستا نیز در این عرصه قرار دارند.