افزایش سهم ایران از تجارت اتحادیه اوراسیا در گرو توسعه بنادر شمالی

به گزارش خبرنگار ایرنا ، اتحادیه اقتصادی اوراسیا در حال حاضر با پنج عضو اصلی شامل کشورهای روسیه ، بلاروس ، ارمنستان ، قزاقزستان و قرقیزستان یکی از اتحادیه های اقتصادی مهم دنیاست که کشورهایی نظیر تاجیکستان ، مولداوی ، ازبکستان ، ترکمنستان، ترکیه، ایران ، هند ، چین و تونس نیز خواهان پیوستن و عضویت در این اتحادیه هستند.

طی سالها اخیر برخی از کشورهای مطرح منطقه سرمایه‌گذاری‌های بزرگی برای ورود به بازار اوراسیا کرده‌اند که از آن می‌توان به هند و ترکیه اشاره کرد. هند بعنوان یکی از قدرت های نوظهور اقتصادی و سیاسی جهان و همچنین ترکیه که اکنون در این بازار فعالیت گسترده ای دارد، رقبای سرسختی برای ایران محسوب می شود. 

یک دهه اخیر این ۲کشور توانسته اند با ایجاد کریدورهای مختلف برای زیرساخت تغذیه محصولات مورد نیاز منطقه، و همچنین با شناسایی سلیقه فرهنگی و اقتصادی کشورهای آسیای میانه در جهت تولید هدفمند، سهم بزرگی از بازار را تصاحب کنند. این ۲ بازیگر مهم تجاری رفته رفته به رقبای اصلی ایران تبدیل شده اند در صورتی که حتی نیمی از ظرفیت و مزیت ایران در همسایگی با این کشورهای اوراسیا را نداشته اند.

با این حال هند و ترکیه در خلاء سرمایه گذاری مناسب ایران و بی‌توجه به حوزه تجارت و صادرات و بازارهای منطقه و سیاست‌های نگاه به غرب دولتهای پیشین، تقریباً بازارهای اوراسیا را تصاحب کردند. درحالی که دولت سیزدهم با اولویت قرار دادن همکاری تجاری و ورود به بازارهای همسایه بجای چشم انتظاری به غرب، چه در عمل و چه در حوزه دیپلماسی، زمینه را برای بازگشت دوباره ایران به سفره تجارت منطقه ای را فراهم کرده است.

از دیرباز و به طور دقیق‌تر گیلان طی ۳۰۰ سال اخیر گیلان نقش محوری را در تجارت ایران با آسیای میانه، قفقاز، و بطور کل شمال را بر عهده داشته و امروزه بنادر انزلی ، کاسپین و آستارا علی الخصوص بندر انزلی به عنوان نوک پیکان تجارت ایران نقش آفرین هستند. 

بندر گیلان با ظرفیت تخلیه و بارگیری بسیار بالا و همچنین قرار گیری در نزدیکترین جغرافیا با کشورهای شمال نقش موثری در توسعه تجارت خارجی و ارزآوری کشور در حوزه تجارت منطقه ای ایفا کرده و امروز نیز این نقش را ایفا می کنند. همچنین قرار گرفتن در کریدورهای بین المللی از قبیل نوستراک و تراسیکا و سایر کریدورهای بین المللی موجب شده مجتمع بندری انزلی و در کنار آن بندر کاسپین که با فاصله کمی در منطقه آزاد انزلی واقع شده نقش برجسته ای در صنعت حمل و نقل دریایی با کشورهای حاشیه دریای خزر و اروپایی ایفاء کنند.

استفاده از ظرفیت بنادر گیلان در توسعه فعالیت های اقتصادی ایران با اتحادیه اوراسیا که پیش ببینی می شود بزودی تجارت دنیا به سمت آسیا سوق پیدا کند بسیار حائز اهمیت است مساله ای که کارشناسان این حوزه نیز بر آن صحه می گذراند .

تأمین منافع ملی در گرو تنوع بخشی به مسیرهای تجارت دریایی

یک کارشناس روابط بین الملل و حوزه اقتصاد در ارتباط با بررسی مسیرهای صادراتی به کشورهای عضو اوراسیا گفت : در خصوص روسیه و شرق اروپا باید یک پیش فرض بدیهی در مراودات بین المللی را به عنوان یک اصل در دستور کار قرار داد، این واقعیت که هیچ کشوری تمام تخم مرغ های خود را در سبد کشوری دیگر قرار نمیدهد و مناسبات اقتصادی خود در مسیر تأمین کالاهای اساسی و بازاهای صادراتی را بر تنوع بخشی از منظرهای کمی و کیفی بنا می کند، امری است که در استراتژی اقتصادی بین المللی کشورمان تا به امروز قابل مشاهده نبوده است.

مجید صیاد نورد ادامه داد : مصداق بارز این موضوع، صادرات کالاهای ایرانی از مسیر جمهوری آذربایجان به کشور روسیه و یا کشورهای شرق اروپا است. این در حالی است که بخش عمده سبد صادراتی ۲ کشور در محصولات کشاورزی مشترک بوده و این تعارض منافع، در کنار رقابت های سیاسی و تضاد امنیتی مبتنی بر حاصل جمع صفر این کشور علیه منافع ملی جمهوری اسلامی، دستاوردی جز شکست برای بازاریابی و نگاهداشت مقبولیت در بازارهای به دست آمده برای تجارت خارجی کشورمان بهمراه نداشته است.

وی نتیجه این مشکلات را در طولانی شدت مدت زمان صادرات دانست و گفت: همین امر زمینه را برای فساد محصولات که عمدتا کشاورزی هستند فراهم کرده و عملاً تمایل بازار هدف را به محصلات ایرانی کاهش میدهد.

این کارشناس اقتصادی تصریح کرد : در این میان بهره مندی ایران از منطقه آزاد انزلی که در محدوده خود از ۲ بندر باسابقه انزلی و در حال توسعه کاسپین، می تواند به عنوان برگ برنده کشورمان در معادلات صادراتی-ترانزیتی خود به ایفای نقش بپردازد. بی تردید امکان حمل گسترده تر (۲ تا هفت هزار تن)؛ حاکم بودن مزایا و معافیت های مترتب بر مناطق آزاد در این منطقه و ۲ بندر، حاکمیت قوانین دریانوردی و تجارت بین المللی بر دریاها، کاهش هزینه های حمل و نقلی و بیمه ای، امن تر و به تبع آن کمتر شدن دوره زمانی تحویل کالا در مسکو، ایجاد مقبولیت بیشتر در بازار و برساخت بهینه برند ایرانی در بازارهای منطقه ای خواهد بود.

صیاد نورد خاطر نشان کرد: سازمان توسعه تجارت، سازمان منطقه آزاد انزلی، وزارت راه و شهرسازی، وزارت امور خارجه و وزارت جهاد کشاورزی در کنار اتاق بازرگانی و انجمن کامیون داران کشور، بازیگران اصلی برون رفت از این مشکل اساسی در مناسبات صادراتی کشورمان می باشند که از انعقاد قرارداد به منظور کاهش عوارض، ارائه بسته های تشویقی به شرکت های تولید و صادرکننده برای بهره گیری از بنادر به منظور صادرات تا سرعت بخشیدن به طرح ملی اتصال منطقه آزاد انزلی به خط ریل سراسری، ارسال کالاهای تولیدی-صنعتی و نه کشاورزی از مسیر جاده ای کنونی، سازوکار تبدیل این چالش به فرصت و بالفعل سازی فرصت های موجود و مهمتر از این دستاوردها، ایجاد فرصت های بالقوه جدید از مهمتری نتایج این هم افزایی وتغییر استراتژی صادراتی و ترانزیتی کشورمان ارزیابی می شود.

گلایه فعالان اقتصادی از زیرساخت‌های تجاری

همواره ضعف های زیرساختی برای تجارت با کشورهای همسایه بزرگترین چالش تجار ایرانی بوده و حداقل طی یک دهه اخیر بارها این مسئله بر روی میز مسئولان و متولیان امر گذاشته شد در حالی که هنوز این ضعف های صادراتی در جای خود باقی مانده اند. طبق گفته تجار و فعالان اقتصادی کشور، فرسودگی و فقدان مدرن سازی ناوگان حمل و نقل یکی از بزرگترین ضعف های تجاری به خصوص در بنادر هستند که گیلان نیز از این قاعده مستثنی نیست. 

فعال اقتصادی و سرمایه گذار حوزه تجارت در منطقه آزاد انزلی نیز در گفت و گو با خبرنگار ایرنا با بیان اینکه تجارت ما با اوراسیا همیشه خوب نبوده، اظهار داشت: در داد و ستد با کشور روسیه به رقم ۲ میلیارد دلار رسیدیم اما به رغم حضور در بازار اوراسیا و استفاده از تعرفه های گمرکی این اتحادیه به دلایل موانع قانونی، تجارت با این کشورها را از دست داده ایم .

مسعود دانشمند استفاده از کریدور شمال و جنوب را در کاهش هزینه و مدت زمان ترانزیت کالا به کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا را اثر گذار عنوان کرد و افزود : برای کالاهایی که از هند و چین به اروپای شمالی حمل می شوند این کریدور بهترین مسیر بود . رقابت میان بنادر ایرانی انزلی ، کاسپین و امیر آباد نیز یکی دیگر از مشکلات ترانزیت کشور است . بندر امیر آباد پیشنهاد راه اندازی خط رورو با قطار با بندر ماخاچ کالا را داده است این درحالیست که اگر بخواهیم ترانزیت به اروپا داشته باشیم مسیر بنادر امیرآباد به ماخاچ کالا مناسب نیست چون با چه مسیری می خواهیم به اروپای شمالی برسیم .

وی تاکید کرد : با توجه به اینکه هنوز بندر امیرآباد به قطار سراسری متصل نیست آوردن قطار رورو اقتصادی به نظر نمی رسد از بندرعباس چگونه می توان قطار را به امیر آباد رساند این راه مسیری غیر اقتصادی برای حمل بار است که هزینه و زمان زیادی می برد .

این فعال اقتصادی و تجاری تصریح کرد: باید تکالیف هر بندر (انزلی ، کاسپین و امیرآباد در مازندران ) مشخص شود. بعد از گذشت سالها مرکز گیلان رشت به شبکه ریل سراسری متصل شد اما هنوز مسیر ۴۰ کیلومتری خط آهن از رشت به انزلی متصل نشده است. دنیا نمی ایستد که ما زیرساخت مناسب را فراهم کنیم. اگر نتوانیم کالا را در موقع مناسب حرکت دهیم در مسیر دیگری به حرکت خود ادامه می دهد.

دانشمند اضافه کرد: تجار ایرانی این ظرفیت را دارند که محصولات و کالاهای یخچالی خود را در زمستان از مناطق گرم و در تابستان از مناطق سرد به کشور روسیه ترانزیت کنند که برای این کار نیازمند کانتینر یخچال‌دار هستند در حالیکه ترمینال ، کامیون و کشتی یخچالی مناسب نداریم و باید پرسید که با چه زیر ساختی می توانیم از این اتحادیه سهم تجارت بخواهیم. 

وی اظهار داشت: در حال حاضر ترکیه و آدر بایجان در بازار اوراسیا فعالیت می کنند اما ما فاقد این زیر ساخت ها هستیم و کسی هم برای ایجاد آن کمکی نمی کند.  سازمان توسعه تجارت با سرمایه گذاری و بخش خصوصی با خرید حدود ۱۵ هزار کانتینر یخچالی می تواند در ایجاد این ترمینال مساعدت لازم را داشته باشد بدون سرمایه گذاری نمی توان در این بخش موفق عمل کرد .

وی تاکید کرد : بدون ایجاد زیر ساخت نمی توانیم در بازار اوراسیا حرفی برای گفتن داشته باشیم . برای اینکه بتوانیم در اوراسیا در بلند مدت جایگاه مناسب اقتصادی برای کالاهای صادراتی و وارداتی داشته باشیم باید زیر ساخت مناسب را فراهم کنیم . ایجاد زیر ساخت فقط ساخت بندر نیست بندر بدون پس کرانه ، جاده ، امکانات تخلیه و بارگیری ، ارتباطات دریایی ، کشتی مناسب و ترمینال با تجهیزات مناسب عملا بدون فایده است .

گیلان نوک پیکان کسب حداکثری سهم بازار اوراسیا 

یکی از اعضای اتاق بازرگانی ایران و روسیه در گفت و گو با خبرنگار ایرنا با بیان اینکه بیش از ۴۰ درصد فعالیت اقتصادی کشور ما با روسیه از استان گیلان انجام می شود، گفت :گیلان تنها استانی است که راه ارتباطی با واسطه و بدون واسطه با روسیه دارد و می تواند از ظرفیت سه مسیر تجاری ریلی ،زمینی و دریایی برای افزایش تجارت با این‌کشور استفاده کند.

روشن‌علی یکتا با اشاره به اینکه در تحولات اخیر در منطقه غرب آسیا می تواند برای ایران فرصتی جهت افزایش و تقویت جایگاه خود در تجارت منطقه باشد افزود : برای استفاده بیشتر از این فرصت اتاق ایران و روسیه به طور مداوم و ممتد رایزنی‌هایی را با کشور روسیه دارد و با دعوت هایی که از طرف روسی داشته و خواهد داشت می بایست افزایش سطح همکاری ها را در دستور کار قرار دهد.

وی گفت :با این ظرفیت ها گیلان می تواند بدرخشد. منطقه آزادانزلی نیز بعنوان یک ظرفیت بالقوه ها با برخورداری از شهرک‌های صنعتی و استفاده از نیروهای تحصیلکرده در ترانزیت کالا به اقصی نقاط کشور میتواند نقش محوری داشته باشد که جابجایی انواع محصولات کشاورزی، مواد معدنی و بسیاری موارد دیگر از این مسیر نیازمند ساماندهی است.

عضو اتاق بازرگانی ایران و روسیه تاکید کرد: اتاق مشترک ایران و روسیه تمهیدات و سفارشات ویژه‌ای را در دستور کار دارند تا اعضای هیئت رئیسه مسیرهای جدیدی بیابند و در صادرات کالاها از آنها بهره مند شوند.

یکتا خاطر نشان کرد: در این رابطه گره های صادراتی نظیر ناوگان حمل و نقل فرسوده وجود دارد که با تلاش های صورت گرفته درصدد رفع آن بوسیله مدیران دولتی و غیردولتی هستیم  اما می توان اینگونه گفت هنوز بخش اعظم آن به قوت خود باقی مانده است.

وی بر ساماندهی مسیرهای موجود علی الخصوص از منطقه آزاد انزلی تاکید کرد و اظهار داشت: باید از ظرفیت سرمایه‌ گذاران روسی استفاده کنیم .در بحران اخیر این سرمایه به کشورهای دیگر سرازیر می شوند و کمترین برخورداری را با همه ظرفیت های موجود ایران برداشت کرده است.

عضو اتاق بازرگانی ایران و روسیه به مشکلات بانکی و ارزی و حمل و نقل که کشورمان از آن رنج می برد اشاره و اضافه کرد: مقوله دیگر ، موازی کاری مدیران است که باید این ظرفیت ها و توانمندی های یکپارچه سازی شود تا بالفعل شود .

یکتا تصریح کرد: صادرات از مرز زمینی و از گمرک آستارا برای مردم خوب و صبور این شهرستان در بسیاری موارد با ترافیک و ناهنجاری های اجتماعی همراه است اما انزلی با این همه توان و ظرفیت ، فعالیت چندانی ندارد .

وی خاطر نشان کرد : کامیونهای که از معابر شمال غرب تردد می‌کنند نمی‌توانند از این ظرفیت استفاده کنند گمرک ایران اداره راهداری، بخش اقتصادی استانداری و اتاق گیلان با اعطای مشوق‌هایی از انزلی برای مشارکت بیشتر دعوت کردند و  بدنبال بهره بیشتر از ظرفیت انزلی هستند.

اعمال تخفیفات و معافیت ها برای جذب ترانزیت از بنادر کشور

مدیرکل بنادر و دریا نوردی استان گیلان گفت : باتوجه به روند روبه گسترش مراودات اقتصادی ایران با کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا صادرات ایران به کشور روسیه ۶۳ درصد و واردات از این کشور ۶۰ درصد بوده است که کالاهای پارچه و الیاف مسنوجات، فلزات، قطعات و لوازم یدکی، کالاهای ساختمانی، کالاهای معدنی، کانتینر، کود و سموم شیمیایی، لوازم خانگی و محصولات سبک، ماشین آلات، مواد اولیه و ترکیبات شیمیایی ، مواد غذایی و مواد نفتی را شامل می شود .

حسین یونسی در گفت و گو با خبرنگارایرنا اظهار داشت : سازمان بنادر و دریانوردی کشور یکی اززنجیره های تامین کالا کشورها از طریق مد حمل و نقل دریایی است و مهمترین رسالت آن بهبود اراِیه خدمات بندری و دریایی است لذا با توسعه ترمینال کانتینری و یخچالی و احداث سرد خانه برای صادارت محصولات کشاورزی به عنوان عضوی از این زنجیره تامین بدنبال ایفای نقش در این بخش است که در صورت افزایش حجم مبادلات و رونق تجاری به این کشورها، خدمات بهتری ارایه خواهد کرد.

وی کم بودن حجم کالای صادراتی و عدم صرفه جویی با استفاده از حمل و نقل دریایی، نهادینه شدن حمل و نقل جاده ای به عنوان مسیر اصلی انتقال کالاهای صادراتی به روسیه با وجود سهولت و به صرفه بودن مسیر دریایی، عدم توسعه ترمینال کانتینر یخچالی در بنادر شمالی، عدم توسعه ناوگان شناورهای رورو را از دلایل عمده صدور کالاهای صادراتی ایران به روسیه از طریق مبادی مرز زمینی عنوان کرد.

وی نقش اعمال تخفیفات و معافیت های لازم در جذب ترانزیت از بنادر کشور را بسیار حائز اهمیت دانست و گفت: بر اساس تعرفه های اعمال شده سازمان بنادرو دریانوردی با اعمال تخفیفات و معافیت های مربوط به کالا و کانتینرهای حاوی کالاهای ترانزیتی خارجی و اعمال تخفیف ۲۵ درصدی به حقوق و عوارض مترتب بر شناور و تاثیر آن بر کرایه حمل از برنامه های سازمان بنادر و دریانوردی برای جذب کالای ترانزیتی کشورهای همسایه به کشورهای عضو اتحادیه ارواسیا است.

یونسی تصریح کرد: در راستای اعمال سیاست های تشویقی و جلب نظر صادرکنندگان کالا در حوزه فعالیت های بندری و در چارچوب قوانین سازمان بنادر و دریانوردی خن کاری و باربری ۲۵ درصد ، عوارض بندری بر کالا ۱۰۰ درصد، عوارض بهداشت بندری ۱۰۰ درصد ، هزینه خدمات عمومی و زیربنایی مناطق ویژه اقتصادی بندری ۵۵ درصد و معافیت انبارداری کالاهای صادراتی، مرجوعی از صادرات و صادرات مجدد به استثناء وسایط نقلیه ۱۰ روز شامل اعمال تخفیفات و معافیت ها مربوط به کالاهای صادراتی  صادرات مجدد و مرجوعی از صادارت می شود.

اتحادیه اقتصادی اوراسیا فرصت مناسبی را برای ایران فراهم می کند تا با استفاده از تعرفه های تجاری، فرصت سرمایه گذاری و توسعه صادرات غیرنفتی محصولات صنعتی و کشاورزی را پیدا کرده و کالای های ایرانی در بازارهای جهانی قابلیت رقابت پذیری داشته باشند .

ایجاد فرصت های سیاسی اقتصادی ناشی از توسعه اقتصادی، تقویت مراودات اقتصادی ، کاهش آسیب پذیری و وابستگی متقابل اقتصادی به کشورهای اوراسیا از دیگرفرصت هایی است که این اتحادیه برای کشور جمهوری اسلامی ایران فراهم می کند .

با توجه به اینکه در آبان ۱۴۰۱ این موافقتنامه تجاری به پایان میرسد کشور ما به دنبال آن است تا پروتکلی را به امضا برساند تا تجدید مجدد در دستور کار قرار گیرد و بتوانیم عضواتحادیه اوراسیا شویم.