لزوم توجه دولت به تامین آب پایدار در خراسان شمالی

خراسان شمالی دارای هشت شهرستان، ۲۲ شهر و بیش از ۸۵۰ روستای دارای سکنه است و براساس آمار آخرین سرشماری استان ۴۴ درصد از جمعیت این خطه در روستاها ساکن هستند.

هم اکنون و در این روزهای گرم تابستانی مردم شهرها و روستاهای خراسان شمالی با نبود و کمبود آب دست و پنجه نرم می کنند و بنا به اعلام شرکت آب و فاضلاب ۱۱ شهر و ۲۳۸ روستا دارای تنش آبی هستند و به ۹۳ روستا نیز با تانکر آب رسانی می شود و نیاز به تامین آب پایدار بیش از همیشه احساس می شود و این نیاز موجب شده تا یکی از اصلی ترین مطالبات مردم از رییس دولت سیزدهم تامین آب پایدار برای استان باشد.

با وجود اینکه روستاییان از ایجاد شبکه آبرسانی در روستاها خشنودند، در عین حال خواهان تامین آب پایدار هستند که بسیاری از آنان در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اعلام کرده اند  بسیاری از روستاها با وجود داشتن شبکه آبرسانی در تمام مدت شبانه روز آب ندارند و گاهی فقط چند ساعت در روز آب در شبکه جریان دارد که فشار آن نیز بسیار کم است.

روستاییان خواهان تامین آب پایدارند و از دیگر سو برخی دیگر از روستاها هم که با تانکر آبرسانی می شوند از مسوولان درخواست دارند تا شبکه آبرسانی در این روستاها اجرا شود.

در عین حال ۱۱ شهر استان نیز با تنش آبی مواجهند و ساکنان این شهرها و جمعیت شهری استان هم خواهان تامین آب پایدار و بهداشتی هستند.

مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب خراسان شمالی در مورد وضعیت بحرانی آب خراسان شمالی می گوید: ۱۱ شهر این استان دارای تنش آبی و منابع آب آنها در معرض خطر است که ممکن است بخشی از آب خود را از دست بدهند.

به گفته رضا نعیمی، کاهش بارش ها در سال آبی قبل که موجب کاهش ۴۵ درصدی میزان آبگیری سدها و افت ۵۵ سانتی متری سطح آب منابع زیرزمینی استان را در پی داشت، ۲۳۸ روستای خراسان شمالی را با تنش آبی مواجه کرد.

نعیمی پیش بینی می کند که با فرارسیدن فصل گرما، تنش آبی نیز در روستاهای استان افزایش یابد.

به گفته وی ۸۳۷ روستای دارای سکنه در خراسان شمالی وجود دارد که  تقریبا ۹۶ درصد آنها با جمعیت ۳۵۰ هزار نفر زیر پوشش خدمات شرکت آب و فاضلاب استان هستند و اکنون ۹۳ روستا به صورت سیار آبرسانی می شوند و در مجموع می توان گفت که ۷۰ درصد جمعیت روستایی استان زیر پوشش شرکت آب و فاضلاب قرار دارند.

نعیمی با تشریح تاثیر کاهش بارندگی بر میزان ذخایر آبی می افزاید: کاهش بارندگی ها علاوه بر اینکه کاهش ذخیره مخازن شهرها را درپی دارد، آن ها را با خطر مواجه می کند.

وی خاطرنشان می کند: آب آشامیدنی سه شهرستان بجنورد، شیروان و اسفراین از سد تامین می شود و پیش بینی شده تابستان امسال مشکلی برای تامین آب نداشته باشیم، با این حال اگر همچنان کاهش بارندگی ها تدوام داشته باشد، این شهرها هم از نظر تامین آب با مشکل مواجه شوند.

وی منابع تامین آب استان را شامل ۳۷۶ حلقه چاه، ۱۷۸ دهنه چشمه، ۱۱ قنات و سه سد بیان کرده و می گوید: کاهش بارش ها و نزولات جوی منجر به افت ذخایر آب های زیرزمینی، کاهش آبدهی قنوات و چشمه ها نیز می شود و هر چه منابع آب، قنات ها، چشمه ها و چاه ها به سدهای استان نزدیک تر باشند، بیشتر با کاهش آبدهی مواج خواهند شد.

مصرف غیرشرب

مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب خراسان شمالی با بیان اینکه در سال های خشکسالی، برداشت آب شرب به ویژه در مناطق روستایی بیشتر می شود، می افزاید: با کاهش و خشکیدن آب رودها و چشمه ها، روستاییان به ناچار از شبکه آبرسانی برای آبیاری زمین و شرب دام استفاده می کنند و همین امر فشار بر روی شبکه آب شرب را بیشتر می کند.

نعیمی، میزان تولید آب شرب در استان خراسان شمالی را ۸۳ میلیون متر مکعب در سال بیان کرده و خاطرنشان می کند: استاندارد سرانه مصرف آب در شهرها ۱۷۰ لیتر و در روستاها ۱۴۰ لیتر در روز تعیین شده است اما اکنون سرانه مصرف آب در شهرهای این استان ۲۲۵ لیتر است که در روستاها حتی از شهرها نیز پیشی گرفته و به ۲۳۰ لیتر در روز رسیده است و اضافه برداشت از شبکه آبرسانی، به خصوص می تواند روستاها را با قطعی آب مواجه کند و بر این اساس مشترکان روستایی باید دقت بیشتری در مصرف آب داشته باشند.

وی می افزاید: یکی از مطالبات ما توسعه شبکه فاضلاب در استان است که در برخی از شهرها اجرای این شبکه لازم و ضروری است و با اجرای آن می توان امیدوار بود بخشی از منابع آب حفظ شود.

نعیمی خاطرنشان می کند: برای رفع مشکل تامین آب آشامیدنی روستاییان و شهروندان استان، به چهار هزار میلیارد تومان اعتبار نیاز است که تامین آن در سفر رییس جمهور به استان مطرح می‌شود و اختصاص منابع مالی برای رساندن پوشش شبکه فاضلاب استان به میانگین کشوری نیز یکی دیگر از خواسته های این شرکت است.

با نگاهی به آمارها می توان دریافت که متوسط بارندگی درازمدت در استان خراسان شمالی ۲۶۷ میلیمتر است که حجمی معادل هفت میلیارد و ۵۹۱ میلیون مترمکعب می شود و از کل حجم بارش دریافتی، ۸۶ درصد معادل ۶ میلیارد و ۵۲۹ میلیون متر مکعب آن به دلیل تبخیر و تعریق از دسترس خارج شده و تنها یک میلیارد و ۶۲ میلیون متر مکعب آب تجدید شونده را می توان در اختیار گرفت که برابر استانداردهای مصوب شورای عالی ۷۵ درصد آن باید مورد استفاده قرار گیرد.

به گفته کارشناسان؛ افت منابع آب در دشت‌های خراسان شمالی بیش از ۵۰ سانتی متر برآورده شده است، بطوری که هشت دشت استان ممنونه و ممنونه بحرانی است و سه دشت آزاد نیز ظرفیت های لازم را برای برداشت آب ندارند و هم اینک ۵۰ درصد کشتزارهای آبی و باغی استان با تنش آبی مواجه است که این وضعیت به علت کاهش بارندگی ها ایجاد شده و خشک شدن منابع آب و استمرار خشکسالی ها موجب شده تا ۳۰۰ روستا با تنش آبی مواجه باشند.

کسری مخزن آبخوان ها 

معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه ای خراسان شمالی در مورد کسری آبخوان های استان و زنگ خطر بی آبی و بحران آب هشدار داده و می گوید: میزان کل کسری مخزن آبخوان های استان در ۲۵ سال اخیر، معادل یک میلیارد و ۹۶۹ میلیون متر مکعب بوده است که به طور متوسط رقم ۷۰ میلیون متر مکعب کسری مخزن در هر سال را نشان می دهد.

وحید واسطه می افزاید: ۸۸.۴ درصد آب استان در بخش کشاورزی، ۹.۵ درصد در بخش آشامیدنی و حدود ۲.۱ درصد در بخش صنعت مصرف می شود و از دیگر سو ۴۵ درصد مصارف استان از منابع آب سطحی و ۵۵ درصد آن از منابع آب زیرزمینی تامین می شود.

واسطه با بیان اینکه هم اینک سرانه آب هر فرد در استان به زیر هزار و ۵۰۰ متر مکعب در سال رسیده است، می گوید: این در حالی است که حد تنش آبی هزار و ۷۵۰ متر مکعب به ازای هر فرد در سال است که نشان از وجود تنش آبی در خراسان شمالی دارد.

وی اضافه می کند: اکنون یکی از مهم ترین تنگناهای ساختاری توسعه استان، کاهش فزاینده کمیت و کیفیت منابع آب و تداوم خشکسالی ها است.

معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه ای خراسان شمالی می افزاید: علیرغم بارندگی های به وقوع پیوسته در روزهای اخیر، تنها ۱.۵ درصد حجم ذخیره سدها آبگیری شده و همچنان موضوع مدیریت مصرف آب و رعایت الگوهای مصرف باید مد نظر قرار گیرد و با توجه به اینکه مصارف، بیش از منابع آب تجدید شونده است، ما با بحران آب مواجهیم.

واسطه می افزاید: هم اینک مخازن سدهای استان تنها ۷۵ میلیون متر مکعب آب دارند در حالی که گنجایش این سازه ها بیش از ۲۳۴ میلیون مترمکعب است و این در حالی است که این میزان آب در بازه زمانی مشابه آن در سال گذشته ۱۰۴ میلیون متر مکعب بوده است.

وی با بیان اینکه ورود آب به مخازن سدهای استان در سال آبی جاری ۲۰ درصد نسبت به مدت مشابه سال گذشته کاهش یافته، می گوید: به همین علت وضعیت سدها بحرانی است و ورود آب به مخازن سدهای این استان از مهرماه تاکنون ۵۰ میلیون مترمکعب بوده است در حالی که این رقم در مدت مشابه سال آبی قبل ۶۲ میلیون متر مکعب بوده است.

وی اظهار می کند: هم اینک ۶۴ درصد از حجم مخزن سد شیرین دره در مانه و سملقان، ۱۶ درصد از سد بارزوی شیروان و ۱۰ درصد حجم سد بیدواز اسفراین پر است.

آب پایدار

به گفته کارشناسان آب و فاضلاب، منابع تامین آب خراسان شمالی شامل، سدها، چاه ها، چشمه ها، قنات ها و آب های جاری است و بر این اساس پارسال بیش از ۶۴ میلیون و ۳۵۰ متر مکعب آب شرب استحصال و بین مشترکان توزیع شد که نسبت به مدت مشابه سال قبل از آن ۱۰ درصد رشد یافت.   

در عین حال گفته می شود این استان تابستان پارسال، بدترین سال آبی را در ۵۲ سال گذشته داشته است و گویا امسال نیز وضعیت بدتر از سال قبل خواهد شد، زیرا چشمه ها و چاه های آب در حال خشکیدن است و باید برای تامین آب به فکر چاه های آهکی بود و این در حالی است که  آب بسیاری از روستاهای خراسان شمالی از چاه دستی و چشمه تامین می شود و با خشک شدن آنها لازم است برای تامین آب پایدار به فکر حفر چاه بود.

برآیند همه این موارد نشان می دهد که اکنون استان خراسان شمالی دچار تنش آبی است و اگر این تنش استمرار داشته باشد به علت نبود بارش ها به بحران منتهی خواهد شد، در حالی که دست این استان از منابع آبی زیرزمینی و چاه های آب باکیفیت نیز کوتاه است.

این استان شمالشرقی ایران دارای ۸۶۳ هزار نفر جمعیت است که ۴۴ درصد آنان در روستاها زندگی می کنند.

براساس گزارش ها هم اینک ساکنان مناطق مختلف خراسان شمالی با مشکلات زیادی دست و پنجه نرم می کنند که آبرسانی با تانکر به روستاها از جمله اقدامات دولت برای رفع تنش آبی در برخی روستاها است.

خراسان شمالی در منطقه خشک  و نیمه خشک ایران قرار گرفته است که علاوه بر این موضوع در دهه های اخیر وقوع پدیده تغییر اقلیم، یکی از عوامل تاثیرگذار بر منابع آبی این استان بوده است.

این استان دارای ۲ شبکه رودخانه ای است، رودخانه اترک و سرشاخه های متعدد آن در ناحیه شمالی استان که بخش اعظم استان را دربرمی گیرد و بخش جنوبی استان، که جزو حوضه آبریزی کویر مرکزی محسوب می شود از شبکه رودخانه ای و جریان آبی محدودی برخوردار است.

در این بخش رود کالشور و سرشاخه های محدود، که مهم ترین آن مربوط به شهرستان اسفراین است، جریان دارد.

رژیم رودخانه های استان برفی - بارانی است به این معنی که بخشی از جریان پایه آنها به خصوص در طول فصل بهار از ذوب برف تامین می شود و بخش عمده ای از جریان رودخانه ها مربوط به چشمه ها است که در سطح حوضه به ویژه در ارتفاعات و دامنه ها وجود داشته و موجب بالا رفتن ضریب جریان می شود. مقایسه حجم آب عبوری در طی بازه های تعیین شده بیانگر کاهش آورد رودخانه ها به صورت متوسط ۱۵ درصد در هر دوره است که این تغییرات الگوی بارشی از برف به باران، گرم شدن استان، افزایش مصرف، کاهش تدریجی آبدهی چشمه ها ناشی از افت سطح آب های زیرزمینی در سرشاخه رودخانه ها است.

در استان خراسان شمالی تاکنون هشت سد و ۱۱ بند انحرافی ساخته شده است.

بر اساس تحلیل شاخص «استاندارد بارش، تبخیر و تعرق» (SPEI) در بازه ۱۰ ساله، ۷۴.۲ درصد از مساحت استان درگیر خشکسالی بوده است.

پهنه بندی شاخص خشکسالی SPEI، توسط مرکز ملی پایش و هشدار خشکسالی ارایه می شود که اکنون مناطق مختلف استان با درجات مختلف درگیر تبعات آن است و در شهرستان های بجنورد، اسفراین و راز جرگلان این درصد درگیری خشکسالی بیش از ۹۰ درصد است.

خراسان شمالی ۴۳۳ هزار هکتار عرصه کشاورزی و باغی دارد و کشاورزی و دامپروری از پیشران های اقتصادی این خطه محسوب می شوند.