به گزارش خبرنگار سیاسی ایرنا، قاره آسیا در تمام بخش‌ها و جغرافیای آن از سوم شهریور سال گذشته و همزمان با روی کار آمدن دولت سیزدهم، کانون توجه و تمرکز سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران بوده است. دولت مردمی معتقد است در شرایطی که اروپا و آمریکا با وعده‌ی نسیه در حال افزایش فشار بر مردم ایران هستند، می‌توان ظرفیت‌های نقد موجود در آسیا را به‌عنوان یکی از ابزارهای خنثی‌سازی این فشارها و تحریم‌ها به کار گرفت. خاورمیانه و شرق و غرب آسیا به اذعان تحلیل‌گران سیاسی و اقتصادی، کانون‌های قدرت اقتصادی امروز و فردای جهان هستند و ارتباط با این مراکز قدرت، فارغ از هرگونه پیشداوری‌های سیاسی، تصمیمی هوشمندانه برای آینده ایران است.
توجه به آسیا و گام‌های دولت در سال جدید
دیدار و گفت‌وگو با «امامعلی رحمان» رئیس جمهور تاجیکستان، «نیکلاس مادورو» رئیس جمهور ونزوئلا، «سردار بردی محمداف» رئیس جمهور ترکمنستان، «بشار اسد» رئیس‌جمهور سوریه، «قاسم ژومارت توکایف» رئیس جمهور قزاقستان، «شیخ تمیم بن حمد بن خلیفه آل‌ثانی» امیر قطر، «سرگئی لاوروف» وزیر امور خارجه فدراسیون روسیه، «مصطفی الکاظمی» و «محمد الحلبوسی» نخست‌وزیر و رئیس مجلس عراق، «بلاول بوتو زرداری» وزیر خارجه پاکستان، «آلن سیمونیان» رئیس مجلس ارمنستان، «ویو فنگ» وزیر دفاع جمهوری خلق چین، «زبیگنیو رائو» وزیر خارجه لهستان و «ندیم رضا» رئیس کمیته مشترک رؤسای ستاد ارتش پاکستان از تحرکات دیپلماتیک آیت‌الله «سید ابراهیم رئیسی» از آغاز سال جدید تاکنون بوده است که نشان از توجه ویژه دولت سیزدهم به همسایگان و دوستان منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای دارد.
سفر به عمان، سخنرانی در نشست ویدئوکنفرانسی سران کشورهای گروه بریکس پلاس به میزبانی چین، سفر به ترکمنستان و شرکت در ششمین اجلاس سران کشورهای ساحلی دریای خزر هم از دیگر کُنش‌های رئیس جمهور در چهار ماه گذشته بود. روسیه و چین از شرق، تاجیکستان، ازبکستان، ترکمنستان از میانه و قطر، عمان و عراق از غرب قاره آسیا، همان ظرفیت‌هایی هستند که دولت در مسیر شناسایی آن‌ها قرار دارد. تمدید قراردادهای تجاری با مسکو و آغاز عملیاتی شدن توافق همکاری‌های راهبردی و جامع ۲۵ ساله ایران و چین از مهم‌ترین راهبردهای دولت سیزدهم در ارتباط با دو قدرت جهان است. تاشکند، عشق‌آباد و دوشنبه که سرزمین مردمانی هم‌تمدن هستند، هریک به سهم خود از بازارهای بزرگی برخوردارند که در برنامه بلندمدت و با گسترش امکان ترانزیت، می‌توانند به روی کالاهای ایرانی گشوده شوند:
۱. سازمان‌هایی چون اکو (سازمان منطقه‌ای که دبیرخانه آن تهران است و ایران با ۵ کشور آن مرز زمینی دارد).
۲. شانگهای (سازمانی که ۴۲ درصد جمعیت جهان را تشکیل می‌دهد و بیشترین مصرف‌کننده و تولیدکننده انرژی در جهان است).
۳. مجمع کشورهای صادرکننده گاز (GECF) (کشورهایی که در مجموع ۴۵ درصد از سهم تجارت جهانی گاز و ۶۵ درصد از ذخایر اثبات‌شده جهانی گاز را در اختیار دارند).
۴. اجلاس بریکس (شامل کشورهای چین، روسیه، هند، برزیل و آفریقای جنوبی که سهم آن‌ها از تولید ناخالص داخلی جهانی در سال ۲۰۲۰به ۲۴.۴ درصد رسید و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۲۷ به ۲۸.۹ برسد).
۵. سازمان دی ۸ ( شامل اندونزی، ایران، بنگلادش، پاکستان، ترکیه، مالزی، مصر و نیجریه به‌عنوان هشت کشور مسلمان و در حال توسعه که ایران دستاوردهای فناورانه خود را با آن‌ها به اشتراک می‌گذارد).
۶. اجلاس کشورهای ساحلی دریای خزر (شامل ۵ کشور حوزه آبی خزر یعنی جمهوری اسلامی ایران، روسیه، ترکمنستان، جمهوری آذربایجان و قزاقستان که درباره مهم‌ترین موضوعات مربوط به دریای خزر و منطقه آسیای میانه و قفقاز بحث و تبادل نظر می‌کنند تا به نقطه‌نظر مشترکی درباره این حریم آبی و خاکی دست یابند).
۷. قراردادهایی چون سوآپ گازی سه جانبه بین ایران، جمهوری آذربایجان و ترکمنستان، طبق مفاد خود قرار است سالانه ۱.۵ تا ۲ میلیارد مترمکعب گاز از ترکمنستان به جمهوری آذربایجان را از خاک جمهوری اسلامی ایران انتقال دهد. بر اساس این توافق که توسط وزرای نفت ایران و جمهوری آذربایجان امضا شد، ترکمنستان روزانه ۵ تا ۶ میلیون مترمکعب گاز به جمهوری آذربایجان می‌فروشد که از مسیر ایران به جمهوری آذربایجان ترانزیت (سوآپ) خواهد شد و ایران گاز مصرفی موردنیاز خود در پنج استان کشور را به‌عنوان حق انتقال این گاز برداشت خواهد کرد. این قرارداد از یکم دی ماه سال گذشته بدون سقف زمانی اجرا شده و بسیاری از چالش‌های ایران و ترکمنستان در حوزه انتقال گاز در پرتو اجرای آن حل خواهد شد. همسویی و وابستگی متقابل سیاسی و اقتصادی کشورهای حاضر در این قرداد که در سایه افزایش تعاملات گازی ایجاد شده، می‌تواند به موضوعات منطقه‌ای هم تسری یابد و الگوی خوبی برای دیگر کشورهای همسایه ایران در تکرار این نوع همکاری‌ها باشد.
برای دولتی که در پی ساختن راهی برای خنثی‌سازی تحریم‌هاست، هریک از این سفرها، دیدارها، نشست‌ها و حتی رایزنی‌های تلفنی می‌تواند مسیری تازه‌ای باشد تا سیاست‌های ضدتحریمی خود را پیش برد.
لب‌تشنگی‌های تحریم و آبی که در کوزه بود
باور این‌که در همین همسایگی ایران، در شمال و جنوب آن و نیز شرق و غرب آن ظرفیت‌های بالقوه‌ای وجود دارد که بالفعل شدن آن می‌تواند بار بزرگی از تأثیر تحریم‌ها را از دوش مردم بردارد، مبنای چرخش دولت سیزدهم به سوی پررنگ‌سازی، سیاست همسایگی بود. فعال‌شدن میز اقتصاد در وزارت امور خارجه و سپردن امور دیپلماسی اقتصادی به دیپلمات توانمند و متخصصی چون «مهدی صفری» در همین راستا ارزیابی می‌شود.
مجموع این سیاست‌ها در ۱۰ ماهه گذشته نتایجی را در پی داشته است که حتی اگر در سایه هجمه‌های ناتمام علیه دولت به حاشیه رود، باز هم غیرقابل انکار است. به گفته صفری، وزارت امور خارجه در زمینه ۸ یا ۹ مؤلفه و شیوه برای ارزآوری کشور و خنثی‌سازی اثر تحریم‌ها فعالیت دارد که این فاکتورها شامل صادرات، واردات، ترانزیت، دیپلماسی انرژی، برق و آب، صدور خدمات مهندسی و ترانزیت در شاخه‌های مختلف و انتقال تکنولوژی هستند. در این زمینه کُریدور شمال - جنوب بر دو پایه‌ی چابهار، بندرعباس، آسیای مرکزی، روسیه، قفقاز و از طریق قفقاز - گرجستان به دریای سیاه و سپس به اروپا و کُریدور پاکستان - ایران - قفقاز - گرجستان به اروپا و کُریدور ترکیه - ایران - پاکستان به چین و بالعکس فعال است. دیپلماسی مقتدرانه در منطقه و آسیا نتایج آن در حوزه اقتصاد خود را در قالب آمار و ارقام نشان داده است.
۱۰ مورد اشاره شده در زیر نمونه‌هایی از نتایج چرخش دولت به‌سوی ظرفیت‌های قاره آسیاست که در یک ماه گذشته خبری شده است:
۱. «سید روح‌الله لطیفی» سخنگوی گمرک از تجارت غیرنفتی ۱۲ میلیارد و ۳۶۳ میلیون دلاری ایران با ۱۵ کشور همسایه در فصل بهار ۱۴۰۱ خبر داد و گفت که ۵۱ درصد ارزش کل صادرات ایران در ۳ ماه نخست امسال سهم همسایگان بوده است.
۲. اوپک از رشد ۷۷ درصدی درآمد نفتی این سازمان در سال ۲۰۲۱ خبر داد و اعلام کرد ایران نیز در این سال بیش از ۲۵ میلیارد دلار درآمد از محل صادرات نفت کسب کرده است.
۳. اداره آمار ترکیه اعلام کرد مبادلات تجاری این کشور با ایران در ۵ ماهه نخست سال جاری میلادی با رشد ۳۹ درصدی مواجه شده و به ۲ میلیارد و ۷۴۲ میلیون دلار رسیده است؛ مبادلاتی که در ماه‌های مشابه در سال گذشته ۱ میلیارد و ۹۷۵ میلیون دلار اعلام شده بود.
۴. «هادی تیزهوش تابان» رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و روسیه از افزایش ۲۱ درصدی صادرات کشور در بهار ۱۴۰۱نسبت به بهار سال قبل خبر داد و گفت که در سه‌ماهه نخست امسال نزدیک به ۳۶ میلیون تُن کالا به ارزش ۲۵ میلیارد و ۵۰۰ میلیون دلار بین ایران و سایر کشورها تبادل شد که شاهد رشد ۱۹.۵ درصدی تجارت خارجی کشور در فصل بهار بودیم.
۵. ایران و روسیه در سیزدهمین جلسه کمیته کاری حمل‌ونقل مشترک میان دو کشور درباره‌ی جزئیات انتقال ۱۰ میلیون کالای ترانزیتی از طریق مسیرهای کُریدور شمال - جنوب (ایران) به توافق رسیدند.
۶. خط آهن قزاقستان - ترکمنستان - ایران - ترکیه به گفته کارشناسان کوتاه‌ترین و مستقیم‌ترین مسیر برای انتقال کالا از چین و آسیای مرکزی به خاورمیانه و اروپا خواهد بود که مسیر ایران در آن نقشی اساسی و طلایی ایفا می‌کند و دو هفته پیش اولین قطار کانتینری با محموله گوگرد در این مسیر ریلی، وارد راه‌آهن اینچه‌برون گلستان شد و در ادامه مسیر به ایستگاه راه‌آهن تهران رسید تا به مقصد ترکیه حرکت کند. این رام قطار کانتینری در چارچوب نشست رؤسای جمهوری دو کشور ایران و قزاقستان وارد ایستگاه راه‌آهن تهران شد.
۷. آمارهای سازمان توسعه تجارت نشان می‌دهد که رقم صادرات خدمات فنی و مهندسی در سال ۹۹ معادل ۴۹۳ میلیون دلار بوده؛ درحالی‌که این رقم در سال ۱۴۰۰ به ۲ میلیارد و ۳۰۵ میلیون دلار افزایش یافته و این تغییر نشان‌دهنده‌ی رشد ۳۶۷ درصدی صادرات خدمات فنی و مهندسی در سال ۱۴۰۰ نسبت به سال ۹۹ است.
۸. شرکت کشتیرانی دریای خزر از راه‌اندازی خطوط ترانزیت کانتینری دریایی از بنادر شمال کشور به بندر «ماخاچ کالا» در روسیه خبر داد؛ مسیری که با اجرای آن هزینه و مدت زمان حمل کالا از ایران به مسکو در مقایسه با حمل‌ونقل جاده‌ای از طریق مرز آذربایجان تا میزان بیش از ۳۰ درصد کاهش می‌یابد؛ ضمن این‌که به جهت ترانزیت در کُریدور شمال - جنوب در فصول سرد سال به‌صرفه‌تر خواهد بود.
۹. طبق آمار راه‌آهن، مجموع ترانزیت ریلی از کشور در سال ۱۴۰۰ از لحاظ وزنی ۱۳۷ درصد بیشتر از سال ۱۳۹۹، مجموع صادرات ریلی از لحاظ وزن نیز در سال ۱۴۰۰ نسبت به سال قبل از آن ۳۰ درصد افزایش و حمل بین‌المللی ریلی ایران نیز در سال ۱۴۰۰ نسبت به سال ۱۳۹۹ بیش از ۵۶ درصد از لحاظ وزن رشد کرده است.
۱۰. «یحیی آل‌اسحاق» رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و عراق با بیان این‌که اراده دولت به گسترش مبادلات در شانگهای، روسیه، عراق و دیگر کشورها قرار دارد، خاطرنشان کرد «جنگ اوکراین و روسیه فرصتی فراهم کرد که موجب شتاب بیشتر گسترش تجارت با همسایگان شد؛ به‌طوری که مبادلات ایران و روسیه را از یک میلیارد دلار به چهار میلیارد دلار رساند».
واقعیت آن است که دولت سیزدهم در قریب یک سال فعالیت خود در سه حوزه راهبردی کوشیده است «با تکیه بر توانایی‌های داخلی، اصلاح رویه‌های نادرست اقتصادی، کاهش بسترهای فسادزا و هزینه‌های غیرضروری بخشی از تحریم‌های غیرقانونی علیه ایران را از داخل خنثی کند»؛ «با ایجاد و گسترش روابط با همسایگان، کشورهای منطقه و چرخش به سمت شرق، پتانسیل‌های این سرزمین‌ها را به نفع منافع ملی به‌کارگیرد» و «به‌صورت مستقیم و البته بر پایه‌ی اصول مصرح خود با غرب (تروئیکای اروپا و آمریکا) بر سر لغو تحریم‌ها مذاکره کند».
نظر شما