تجربه جهانی درباره زیست مجازی کودکان

«نخستین کنفرانس بین‌المللی رسانه، ارتباطات و حکمرانی سایبری» عنوان نشستی است که صبح چهارم تیرماه در دانشکده مدیریت دانشگاه تهران گشایش یافت.

در آیین افتتاحیه، دکتر «سیدمحمد حسینی» معاون امور مجلس رئیس‌جمهوری، دکتر «حسن خجسته» رئیس شورای علمی کنفرانس و دکتر «علی نوریجانی» دبیرکل کنفرانس به بیان دیدگاه‌های خود درباره موضوع این نشست پرداختند.

در چارچوب این نشست، «عبدالرحمن علیزاده» استادیار علوم ارتباطات دانشگاه گلستان مقاله‌ای با عنوان «زیست مجازی کودکان و نوجوانان و دغدغه سیاستگذاران؛ بازخوانی تجربه جهانی» ارائه داشته که در ادامه متن آن را می‌خوانیم:

آنلاین بودن بخش مهمی از زندگی کودکان است.

علیزاده مساله اصلی خود را بر مبنای این پرسش قرار داد که سیاستگذاران کشورهای دیگر برای اینکه بتوانند کودکان را در فضای مجازی ایمن قرار دهند چه کاری انجام می‌دهند؟ وی بر این باور است که از اواسط قرن بیستم بیشتر دغدغه سیاستگذاران و مسئولان در حوزه مخاطبان کودک بعد از مطبوعات، متوجه سینما و تلویزیون بوده است اما از اواخر قرن بیستم و بعد از آن با ظهور هزاره سوم فضای سایبر وضعیت جدیدی در حوزه رسانه‌ها پدید آورده است و طبیعی است که سیاستگذاران حوزه کودک در جوامع مختلف را بیش از پیش درگیر کرده است.

طبق داده‌های یونیسف، کودکان بیش از ۲۵ درصد از جمعیت جهان را تشکیل می‌دهند و آنلاین بودن بخش مهمی از زندگی آن‌ها است. بنابراین با پیوستن روزافزون کودکان به اینترنت نیاز به بحث جدی در مورد چگونگی ایمن نگه‌داشتن آنها در فضای آنلاین و ایمن نگه‌داشتن ردپای دیجیتالی آنها به طور فزاینده‌ای از طرف سیاستگذاران و مسولان جوامع ضروری می‌شود. طبق داده‌های یونیسف کودکان بیش از ۲۵ درصد از جمعیت جهان را تشکیل می‌دهند و آنلاین بودن بخش مهمی از زندگی آن‌ها است

خطرات مواجهه کودکان با فضای سایبر و لزوم بازخوانی تجارب دیگران

دسترسی دیجیتال، کودکان را در معرض انبوهی از مزایا و فرصت‌ها و نیز مواجهه با خطرات و آسیب‌های متعددی قرار می‌دهد. اما چه خطراتی در فضای آنلاین پیش روی کودکان وجود دارد؟ و همچنین چرا تمرکز بر آن برای محافظت از کودکان در فضای آنلاین اهمیت دارد؟

 از مهم‌ترین مطالعاتی که برای شناسایی خطرات آنلاین پیش‌روی کودکان در جهان انجام شده است می‌توان به تلاش‌های صورت گرفته در اتحادیه اروپا با همکاری یونیسف اشاره کرد. طبقه‌بندی خطرات سه‌گانه آنلاین اتحادیه اروپا از سال ۲۰۱۰ به یک نقطه مرجع کلاسیک تبدیل شده است. این تحقیقات در مراکز دانشگاهی و تحقیقاتی مانند مدرسه سیاسی و اقتصادی لندن و با حمایت اتحادیه اروپا و یونیسف انجام شده است.

این استاد دانشگاه در ادامه خاطر نشان می‌کند که اتحادیه اروپا در ۲۰۱۸ طبقه‌بندی جدیدی با عنوان خطرات چهارگانه کودکان پیشنهاد کرده است که در آن کودکان به طور متفاوتی در موقعیت‌های گوناگونی قرار می‌گیرند و در آن خطرات مختلف، به روش‌های پیچیده‌تر تعامل دارند. این طبقه‌بندی جدید برای محققان و دست اندرکارانی که برای به حداقل رساندن یا مدیریت خطرات آنلاین برای حقوق و رفاه کودکان تلاش  می‌کنند می‌تواند مفید باشد.

 سیاستگذاران می‌توانند از این طبقه‌بندی برای شناسایی خطرات مهم استفاده کنند؛

یونیسف، اتحادیه بین‌المللی ارتباطات دور، اتحادیه اروپا و تعداد زیادی از موسسات دولتی، مدنی، خصوصی و شرکت‌های تجاری سال‌ها است در زمینه حضور کودکان در فضای آنلاین به صورت ویژه فعالیت دارند

 والدین و عموم مردم قادر می‌شوند با توجه به آن بیاموزند که در مورد خطرات مختلف چه کاری می‌توان انجام داد و به چه مواردی باید توجه کرد.

 همچنین محققان می‌توانند از این طبقه‌بندی برای توسعه تعاریف و معیارهای جامع خطر آنلاین و سازماندهی، مقایسه و گزارش یافته‌ها استفاده کنند.

کارگزاران هم خواهند توانست از آن در کار خود برای طبقه‌بندی و درک مشکلات گزارش شده برای برقراری ارتباط با مخاطبان مختلف و مدیریت و پیشنهاد منابع استفاده کنند.

 سیاست‌های جهانی برای حفاظت از کودکان آنلاین

محققان استدلال می‌کنند که نهادهای حاکمیتی اینترنت باید یک استراتژی برای اطمینان از حفاظت از حقوق کودکان آنلاین ایجاد کنند. این استراتژی باید شامل ۲ هدف اصلی باشد؛ توانمندسازی کودکان برای محافظت از خود در برابر خطرات آنلاین و ترویج فضای مجازی امن‌تر با اقدامات سلبی و در قالب تدوین و ترویج مجموعه‌ای از سیاست‌ها و دستورالعمل‌ها از سوی سازمان‌های بین‌المللی و دولت‌ها.

در سطح جهانی مهمترین سازمان‌هایی که برای توانمندسازی کودکان برای استفاده از فضای آنلاین و همچنین خانواده‌ها برای حفاظت از کودکان در مواجهه با آن فضا اقدام کرده‌اند می‌توان به یونیسف، اتحادیه بین‌المللی ارتباطات دور، اتحادیه اروپا و تعداد زیادی از موسسات دولتی، مدنی، خصوصی و شرکت‌های تجاری در ائتلاف با این سازمان ها اشاره کرد.

این استاد دانشگاه تلاش برای تدوین قوانین، سیاست‌ها و دستورالعمل‌هایی را که می‌توان از آنها در قالب اقدامات یاد کرد، عمده تلاش‌هایی دانست که در سطح جهانی صورت گرفته است؛نهادهای حاکمیتی باید یک استراتژی برای اطمینان از حفاظت از حقوق کودکان آنلاین ایجاد کنند

 ۱- حفاظت از کودکان آنلاین

علیزاده تلاش برای توانمندسازی کودکان برای خودحفاظتی در دنیای آنلاین یا توانمندسازی خانواده‌ها برای نظارت بر رفتار کودکان در فضای سایبر را از دیگر اقدامات مهم کشورها دانست و اظهار داشت:  اتحادیه بین‌المللی ارتباطات دور (ITU)  ابتکار حفاظت آنلاین از کودک (COP) را در نوامبر ۲۰۰۸ به عنوان یک تلاش چند جانبه در چارچوب برنامه جهانی امنیت سایبری راه‌اندازی کرد. این ابتکار شرکای همه بخش‌های جامعه جهانی را گرد هم می‌آورد تا یک تجربه آنلاین امن و قدرتمند برای کودکان در سراسر جهان ایجاد کند.

۲- مقررات عمومی حفاظت از داده‌ها

این مقررات قانون اتحادیه اروپا است که در سال ۲۰۱۶ تصویب شد و از ۲۰۱۸ اعمال می‌شود و دستورالعمل هایی را برای جمع آوری و پردازش اطلاعات شخصی تعیین می‌کند و هدف آن اعطای حقوق بیشتر به افراد در مورد نحوه استفاده از داده‌هایشان است در حقیقت کمیسیون اروپا از کشورهای عضو خواسته است که قوانین ملی خود را با این مقررات منطبق کنند و به عنوان مثال از ۲۰۱۸ این قانون در قوانین داخلی بریتانیا منعکس شده است.

از دیگر قوانینی که این استاد دانشگاه به آن اشاره داشت قانون GDPR است این برنامه به صراحت بیان می‌کند که داده‌های شخصی کودکان مستحق حفاظت خاصی است همچنین الزامات جدیدی را برای پردازش آنلاین داده‌های شخصی کودک معرفی می‌کند در حقیقت مفاد آن به کودکان حق پاک کردن می‌دهد این بدان معنی است که آنها می توانند از پلتفرم‌های آنلاین درخواست کنند تا داده‌های شخصی خود را از جمله تصاویر متن یا به روز رسانی وضعیت را حذف کنند. هدف اصلی قانون سایبری در کشوری چون آمریکا این است که والدین بر اطلاعات جمع‌آوری شده آنلاین از فرزندان خردسال خود کنترل داشته باشند

۳- قانون حفاظت از حریم خصوصی آنلاین کودکان

وضعیت کودکان در فضای سایبر یکی از مهمترین حوزه‌هایی است که سیاستگذاران در سطح جهانی به صورت ویژه و یا به صورت مستقل به آن پرداخته‌اند.

کنگره ایالات متحده آمریکا قانون حفاظت از حریم خصوصی آنلاین کودکان (COPPA) را در سال ۱۹۹۸ به تصویب رساند و از سال ۲۰۰۰ لازم الاجرا شد. هدف اصلی COPPA این است که والدین بر اطلاعات جمع‌آوری شده آنلاین از فرزندان خردسال خود کنترل داشته باشند این قانون برای محافظت از کودکان زیر ۱۳ سال طراحی شده است این قانون برای اپراتورها، وب‌سایت‌های تجاری و خدمات آنلاین اعمال می‌شود که به کودکان زیر ۱۳ سال ارسال می‌شوند و اطلاعات شخصی کودکان را جمع آوری، استفاده یا افشا می‌کنند.