کاربری طبقه پایین «کاخ سبز» در سعدآباد چه بود؟/ قرآن خاتم‌کاری هدیه حافظ اسد

به گزارش خبرنگار میراث‌فرهنگی ایرنا، بنایی با زیربنای بیش از ۱۲۰۳مترمربع، با نمای سنگ مرمرهای سبز از سنگ‌های سبز منحصر به فرد معادن خمسه زنجان، به همین دلیل به کاخ سبز معروف شد. بنای اولیه این کاخ نیم‌طبقه‌ای متعلق به علیخان والی از زمین‌داران سرشناس قاجار بوده است، که توسط رضاخان در زمان سردار سپهی در سال ۱۳۰۱ به مبلغ هفت‌هزارتومان خریداری شد. سپس میرزا جعفرخان معمارباشی بی‌آنکه ساختمان قبلی را از بین ببرد کاخ تابستانی وی را پس از هفت سال تلاش بر روی آن ساخت.

حجاری‌های بسیار زیبا مزین شده هنر دست استاد حسین خان زنجانی معروف به حجارباشی، انواع هنرهای ایرانی شامل آیینه کاری، گچ‌بری، حجاری، تذهیب، خاتم کاری، آثار اساتید به نامی چون شیخان ،حاج علی آخوندی، حسین طاهرزاده بهزاد، صنیع خاتم شیراز با نرده های چوبی پلکان کاخ به سبک حجاری‌های سربازان مادی، پارسی، هخامنشی در تخت جمشید منبت کاری شده اثر استاد مختاری است،

در مصالح این بنا از سرب استفاده شده است که از خرد شدن سنگها به علت تغییرات آب و هوایی جلوگیری می کند،‌ چهارستون سفید رنگ در بالای پلکان‌ها از سنگ مرمر سفید رنگ بدون رگه معادن کارارا در ایتالیا، همراه با دو کتیبه نصب شده بیرون ساختمان به دولت ایران اهدا گردیده است و به دستور پهلوی اول در این مکان نصب گردیده است.

این کاخ در زمان پهلوی اول به کاخ سنگی و در زمان محمدرضا شاه به نام کاخ شهوند اما آنچه این کاخ را در تاریخ سیاسی جهان معروف کرده است، پیمان سعدآباد یا عهدنامهٔ عدم تعرض است. پیمانی که در ۱۷ تیر ۱۳۱۶ (۸ ژوئیه ۱۹۳۷) در این کاخ در سعدآباد تهران، میان چهار کشور ایران (رضا شاه پهلوی)، عراق (ملک غازی اول)، افغانستان (محمد ظاهرشاه) و ترکیه (مصطفی کمال آتاترک) به امضا رسید. دولتهای امضاکننده این پیمان متعهد شدند که از مداخله در امور داخلی یکدیگر خودداری کنند، مرزهای مشترک را محترم بشمارند، از هرگونه تجاوز نسبت به‌ خطوط مرزی یکدیگر خودداری ورزند و از تشکیل جمعیت‌ ها و دسته‌بندی‌ هایی جلوگیری کنند که هدف آن‌ ها اخلال در صلح میان کشورهای هم‌ جوار و هم ‌پیمان باشد.

وسایل داخل کاخ سبز از عتیقه فروشی‌ها و حراجی‌های فرانسه خریداری شد

شیوا ضیغم در گفت‌وگو با خبرنگار میراث‌فرهنگی ایرنا درباره تاریخچه و ویژگی‌های کاخ موزه سبز گفت: این ساختمان در دوره پهلوی اول ساخته شده است. رضاخان در دوره‌ای که سردار سپه بود این محوطه را از پسر علی خان والی خریداری کرد؛دستور ساخت آن در سال ۱۳۰۱ صادر کرد و کار آن سال ۱۳۰۷ پایان یافت. علت نامگذاری این ساختمان به کاخ سبز، سنگ‌نماهای بیرونی این ساختمان که مرمر سبز است، البته پیش از پیروزی انقلاب اسلامی (دوره پهلوی دوم) به کاخ شهوند هم معروف بود.

مسئول کاخ موزه سبز افزود: این ساختمان دو طبقه است؛ طبقه بالا محل اقامت پهلوی اول بود و طبقه پایین (زیرزمین) به عنوان انبار استفاده میشد؛ البته در اواخر دهه ۱۳۴۰ خورشیدی به خواست پهلوی دوم این ساختمان بازسازی کلی شد و دو سوئیت طراحی شد، همه وسایل داخل اتاق‌ها تعویض و به وسایل جدید و مدرن روز تجهیز شد، این وسایل بیشتر از عتیقه فروشی‌ها و حراجی‌های فرانسه خریداری شد، همه این تزیینات همان زمان انجام شد. آن زمان میهمانان تراز اول خارجی که به ایران می آمدند و میهمان پهلوی دوم بودند، در این سوئیت‌ها اقامت می‌کردند.

اتاق کار پهلوی اول معروف به اتاق خاتم

ضیغم گفت: طبقه بالای این ساختمان تالار تشریفات یا تالار آیینه معروف است و در زمان پهلوی اول همه آرایه‌های معماری این ساختمان از جمله آیینه‌کاری‌ها، گچ‌بری‌ها، خاتم‌کاری‌ها و منبت‌کاری اینجا و اتاق‌های مجاور توسط استادکاران هنرمندان چیره‌دست ایرانی آن زمان انجام شده است.

مسئول کاخ موزه سبز تصریح کرد: فرش‌های داخل کاخ سبز در دوره پهلوی اول و توسط کارگاه‌های فرش‌بافی و منحصرا برای ابعاد و اندازه همان اتاق بافته شده است، فرش اتاق تشریفات که یکی از نفیس‌ترین بافته های موجود در کاخ سبز است ۷۱ مترمربع و بافت کارگاه عمواقلی مشهد است که یکی از مشهورترین کارگاه‌های فرش‌بافی در دوران پهلوی اول است.

وی گفت: اتاق مجاورِ اتاق تشریفات، دفتر کار پهلوی اول بود، تزییات دیوار این اتاق خاتم‌کاری استاد صنیع خاتم شیرازی است، نقاشی‌های دیواری آن توسط استاد حسین طاهرزاده بهزاد کار شده است، دفتر کار پهلوی به اتاق خاتم معروف است زیرا بیشتر وسایل این اتقا خاتم‌کاری است، اتاق مجاور دیگر اتاق غداخوری خصوصی پهلوی اول بوده است.

آینه‌کاری و نقاشی‌های دیواری کاخ سبز مرمت می‌شود / موزه‌داری جزو مشاغل حساس است

ضیغم درباره مرمت بنای کاخ سبز گفت: این مجموعه در ۲ دوره زیر نظر پژوهشکده مرمت وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی مرمت شده، اکنون هم درصدد هستیم آینه‌کاری و نقاشی‌های دیواری این کاخ را زیر نظر این پژوهشکده پاک‌سازی و مرمت کنیم.

وی موزه‌داری را جزو مشاغل حساس دانست و گفت: بسیاری از نفایس ملی و تاریخی کشور باید حفظ و حراست شود تا به نسل های بعد تحویل داده شود، امیدوارم کسانی که در این رشته تحصیل و کار می کنند بتوانند از این مواریث ملی به خوبی حفاظت کنند.

مسئول کاخ موزه سبز گفت: کوشک احمدشاهی بنایی قدیمی و برای اواخر دوره قاجار است، اما کاخ سبز جدیدتر از آن اما جزو قدیمی‌ترین کاخ‌های مجموعه فرهنگی تاریخی سعدآباد است. ما همیشه پذیرای بازدیدکنندگان هستیم و راهنمایان هم مجموعه را چنان جذاب برای مردم توضیح می‌دهند تا بیبشتر به تماشای این مجموعه راغب شوند و دیگران را نیز به این موزه دعوت کنند. 

پرده‌های اتاق خاتم در دوره پهلوی دوم تعویض شد

سحر عبداللهی امین اموال کاخ موزه سبز درباره اتاق کار پهلوی اول در این کاخ توضیح داد: این اتاق از تزیینات بسیار زیبای ایرانی پوشیده شده است، تذهیب‌کاری‌های روی دیوار کار استاد حسین طاهرزاده بهزاد است، در واقع تابلوهایی کنار هم در گوشه گوشه اتاق چیده شده که هر کدام از نظر طرح و نقشه با هم متفاوت است.

وی گفت: خاتم کاری های قسمت پایین این دیوارها هنر دست استاد صنیع خاتم شیرازی استاد بی‌بدیل خاتم‌کاری است، کارگاهشان همین جا دایر بوده است، به جز پایین دیوارها، کتیبه پرده‌ها و گل‌میخ‌های پرده‌ها، همچنین میزکار پهلوی اول و تعدادی میز دیگر از جمله میز پذیرایی همه خاتم‌کاری است؛ میز بزرگ وسط اتاق هم اثر خاتم کاری استاد صنیع خاتم است و میز کوچک هم خاتم کاری اثر استاد کشتی‌آرا شیرازی است. البته پرده‌های اتاق در دوره پهلوی دوم تعویض شدند، این پرده‌ها پته‌دوزی کرمان بوده که فقط مقدار کمی از آن باقی مانده است، بخش زیاد آن پوسیده شده بود.

فرش اتاق، بافت تهران است اما کارگاهش مشخص نیست

عبداللهی درباره سایر وسایل اتاق پهلوی اول گفت: به جز وسایلی که محصول هنر ایرانی است، تعدادی اشیا عتیقه اروپایی اتاق کار او وجود دارد، دو کمد کوتاه (اثر آدرین دلورم( Adrien Delorme) هنرمند مشهور فرانسوی قرن هجدهم) که مبلمان لویی پانزدهم دهم در کاخ ورسای ساخته است، در گوشه های اتاق قرار دارد. که احتمالا خریده شده چون هیچ پلاکی مبنی برا اهدا ندارد؛ معمولا همان زمان این وسایل را از حراجی‌های هنری پاریس می‌خریدند.

امین اموال کاخ موزه سبز گفت: فرش این اتاق بافت تهران قدیم است و جزو معدود فرش‌هایی است که از تهران باقی مانده است اسم کارگاه آن را نمی‌دانیم.

قرآن خاتم‌کاری هدیه حافظ اسد

عبداللهی گفت: لوستر اتاق کار پهلوی هم از اشیا شاخص این کاخ است ساخت فرانسه مربوط به دوره ناپلئون است، البته روشنایی این لوستر با شمع بوده، اما بعدا هنگام نصب در اینجا، با لامپ‌های برقی راه اندازی شد. درهای اتاق‌های کاخ سبز از چوب است، و منبتی کاری و اثر استاد علی مختاری از هنرمندان قدیمی گلپایگان روی هر کدام از درها یک داستان متفاوت از شاهنامه یا نمادهای تخت جمشید منبت کاری و روایت شده است.

امین اموال کاخ موزه سبز همچنین به قرآن خاتم‌کاری داخل اتاق اشاره کرد و افزود: این قرآن را حافظ اسد (رئیس‌جمهور فقید سوریه) به پهلوی دوم اهدا کرده است. خاتم کاری این قرآن نفیس مربوط به هنرمندان سوریه است.