بعد از یک دوره تنش هفت ساله در روابط تهران و برخی کشورهای عربی، دیپلماسی همسایگی دولت سیزدهم با استقبال کشورهای منطقه همراه شده و عصر نوینی در مناسبات منطقه‌ای جمهوری‌اسلامی به ویژه در حوزه خلیج فارس و کشورهای عربی درحال رقم خوردن است.
از همان روز تحلیف آیت الله «سیدابراهیم رئیسی» خطوط سیاست خارجی دولت سیزدهم ترسیم شد و رئیس جمهوری در این مراسم تاکید کرد: جمهوری اسلامی ایران، کشورها و ملت های همسایه را خویشاوند خود می داند و مهم ترین و اصلی ترین اولویت سیاست خارجی خود را ارتقا روابط با کشورهای همسایه خود دانسته و خواهان عزت و اعتلای آن ها است.
از آن زمان، تلاش برای ترمیم روابط دیپلماتیک با برخی کشورهای عربی حوزه خلیج فارس که بعد از اتفاقات سال ۱۳۹۴ به شدت کاهش یافته یا حتی قطع شده بود، در سایه رویکرد اولویت بخشی به همسایگان پیگیری شد که تا کنون نتیجه بخش نیز بوده است.
پیشتازی کویت برای عادی سازی روابط با ایران
کویت هفت سال پس از فراخواندن سفیر خود از تهران به نشانه همبستگی با عربستان سعودی، حدود ۲ هفته پیش (شنبه ۲۲ مرداد ۱۴۰۱) سفیر جدیدی خود را روانه ایران کرد.
در آن روز ، «بدر عبدالله المنیخ» سفیر جدید دولت کویت در شروع ماموریت خود در جمهوری اسلامی ایران، در دیدار با حسین امیرعبداللهیان، رونوشت استوارنامه خود را تقدیم کرد. بنابراین وی نخستین سفیر کویت در تهران پس از هفت سال است.
لازم به ذکر است، از زمستان ۱۳۴۰ که سفارت کویت در تهران گشایش یافت، روابط ایران و کویت فراز و فرودهای زیادی را پشت سر گذاشته که بیشتر این نوسانات مربوط به طرف‌های ثالث بوده است از جمله سردی روابط در پی حوادث مربوط به سال ۹۴ سفارت عربستان در تهران و یا قطع روابط در سال ۱۳۶۰ به دلیل جنگ تحمیلی صدام و جانبداری کویت از صدام حسین دیکتاتور بغداد.
با این حال بیشتر این تنش‌ها در روابط گذرا بوده است. برای مثال پس از پایان جنگ تحمیلی در سال ۶۷ کویت سفارت خود را در تهران باز کرد و ایران در سال ۶۹ نخستین کشوری بود که حمله صدام و اشغال کویت را محکوم کرد و خواستار عقب نشینی ارتش عراق از این کشور شد.
تیرگی روابط بین ایران و عربستان اما مناسبات با کویت را نیز تحت تأثیر قرار داد و در دی ماه ۱۳۹۴، سفیر خود را از تهران فرخواند و روابط را به سطح کاردار تنزل داد و اینک پس از گذشت ۷ سال روابط دیپلماسی ایران و کویت بار دیگر آغاز شده است.
امارات، مقصد دوم قطار عادی سازی روابط با ایران
تازه ترین مورد دیگر در این خصوص به بهبود روابط ایران و امارات برمی گردد که چند روز پیش اتفاق افتاد و امارات پس از ۷ سال، به جای کاردار، سفیر به ایران اعزام کرد و به عبارتی روابط دیپلماتیک خود را به سطح سفیر ارتقا داد.
وزارت امور خارجه امارات یکشنبه ۳۰ مرداد ۱۴۰۱ اعلام کرد که سفیر این کشور در ایران طی روزهای آینده ماموریت خود را در تهران شروع می‌کند.
بر همین اساس، خبرگزاری رسمی امارات اعلام کرد: در چارچوب تمایل رئیس کشور امارات جهت تقویت روابط با جمهوری اسلامی ایران و در راستای اجرای تصمیم قبلی مبنی بر بالا بردن سطح روابط دیپلماتیک به درجه سفیر و تماس تلفنی که ۲۶ ژوئن ۲۰۲۲ میان شیخ «عبدالله بن زاید آل نهیان» وزیر امور خارجه و «حسین امیرعبداللهیان» وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در این مورد، وزارت امور خارجه تصمیم گرفت «سیف محمد الزعابی» به عنوان سفیر دولت امارات در ایران در روزهای آینده به تهران برگردد.
همان طوری که از متن بیانیه وزارت امور خارجه امارات برمی آید، این رخداد برآیند تردد دیپلماتیک و مذاکراتی است که در این یکسال عمر دولت سیزدهم بین تهران- ابوظبی صورت گرفته است.
مذاکرات پنجگانه و سازنده تهران- ریاض
مهمترین چالشی که دولت رئیسی در ابتدای شروع به کار در حوزه سیاست خارجی با آن مواجه بود به روابط با عربستان سعودی برمی‌گشت چرا که نزدیک به نیم دهه بود که ایران و عربستان روابط تیره ای را تجربه می کردند.
دلیل این روابط تیره نیز به مسائل متعددی چون بحران یمن و حمله های هوایی مکرر ائتلاف عربی به رهبری سعودی ها به این کشور جنگ زده، اختلاف بر سر سوریه و لبنان، سیاست های ضدبرجامی عربستان، حادثه منا، اعدام شیخ «نمر النمر» روحانی شیعه در عربستان سعودی و حمله به سفارت و کنسولگری این کشور در تهران و مشهد برمی گشت.
قطع روابط دیپلماتیک تهران و ریاض سال ۲۰۱۶ اتفاق افتاد یعنی همان سالی که «دونالد ترامپ» در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا پیروز رقابت های سیاسی شد و به کاخ سفید راه یافت.
سیاست های کاخ سفید از آن پس بر محور آشتی اعراب و اسراییل استوار شد تا این اتحاد به عنوان سدی در برابر تحرکات منطقه ای ایران عمل کند. با شکست ترامپ در انتخابات ۲۰۲۰ این کشور، ریاض راه خود را از تل آویو جدا کرد.
آنچنان که از اظهارات آیت الله رئیسی در همان دوره رقابت های انتخاباتی ۱۴۰۰ برمی آمد، وی درباره سیاست خارجی و منطقه ای ایران یک نقشه راه تهیه کرده بود و برای بهبود مناسبات با همسایگان از جمله عربستان سعودی برنامه داشت.
کمی بعد پایگاه شبکه خبری «الجزیره» در گزاشی نوشت: به دنبال اظهارات رییس جمهوری منتخب ایران درباره تمایل به بهبود روابط با همسایگان و به طور خاص عربستان سعودی، «فیصل بن فرحان» وزیر امور خارجه عربستان تاکید کرده که ریاض صحت اظهارات رئیسی را بر اساس «واقعیت موجود» قضاوت خواهد کرد.
طولی نکشید که سیاست های اعمالی و رویکرد عملی تیم دولت سیزدهم در ترمیم روابط با کشورهای عربی از جمله عربستان نشان داد که این سیاست با مواضع اعلانی رئیس دولت منطبق است به بیانی ساده تر «رئیسی حرف و عملش یکی بود».
پیشتر ۵ دور مذاکرات بین مقامات ایران و عربستان در بغداد پایتخت عراق و مسقط پایتخت عمان برگزار شد که این گفت وگوها به گفته مقامات تهران و ریاض سازنده بوده است.
اکنون در دولت سیزدهم، ایران و عربستان در آستانه برگزاری دور ششم مذاکرات دو جانبه با هدف عادی سازی مناسبات قرار دارند.
آن طور که «محمد ایرانی» سفیر ایران در کویت چند روز پیش در گفت‌وگو با روزنامه کویتی «الرای» اظهار کرده‌است، این دور از گفت وگوها به دلیل تحولات اخیر عراق به تعویق افتاده و انتظار می‌رود با فروکش کردن بحران سیاسی در عراق به عنوان کشور میزبان و میانجی، از سرگرفته شود.
دلایل تغییر چرخش کشورهای عربی به سمت ایران
کشورهای عربی که بعد از قطع ارتباط ایران و عربستان از تهران فاصله گرفته بودند، اینک در صف عادی سازی روابط ایستاده‌اند و گویی اکنون نوبت به خود ریاض رسیده است تا مناسبات خود را با تهران از سر گیرد. البته روند رو به‌جلوی مذاکرات ایران و عربستان هم تأثیر بسزایی بر بهبود روابط جمهوری اسلامی و کشورهای شورای همکاری خلیج فارس داشته است.
در زمینه چرایی شکل گیری عصر نوین مناسبات بین ایران و کشورهای عرب حوزه خلیج فارس می توان گفت که چالش های منطقه ای و تنش های بین المللی، ارتباط مستقیمی با این تغییر نگرش و رویکرد دارند؛ پیامدهای جنگ اوکراین، بحران های متعدد در اروپا و آمریکا، تغییر رویکرد غرب به منطقه خاورمیانه، راه دشوار عادی سازی اعراب با رژیم صهیونیستی و غیره از جمله این دلایل است.
کشورهای عربی حوزه خلیج فارس دریافته اند که برقراری روابط سیاسی با رژیم صهیونیستی و ائتلاف سازی با آنها علیه ایران بیش از آنکه منافع آنها را تامین کند در راستای منافع تل آویو است و این کشورهای عربی هستند که در صورت بروز هر مشکلی به خط مقدم مقابله با ایران تبدیل خواهند شد.
در این ارتباط لازم به یادآوری است بیش از چهار دهه پیش که روابط سیاسی رسمی بین مصر و رژیم صهیونیستی برقرار شد، مردم مصر هرگز پیوند اجتماعی و اقتصادی را نپذیرفته اند؛ وضعیتی که در مورد اردن نیز صادق است و عادی سازی مناسبات اعراب با اسرائیل فقط به یک پروپاگاندای تبلیغاتی تبدیل شده است.
اما مهمترین دلیل تغییر رویکرد کشورهای عربی حوزه خلیج فارس به توان و قدرت ایران ارتباط می یابد که به رغم شدیدترین تحریم های غربی هر روز بر قدرت این کشور افزوده می شود.
بنابراین کشورهای عربی به جای تقابل با تهران، منافع خود را در اتحاد و همسویی با ایران تعریف می کنند به ویژه در برهه کنونی و زمامداری دولت آیت الله رئیسی که درهای این کشور بر روی همسایگان و کشورهای عربی حوزه خلیج فارس گشوده شده است.
نظر شما