نویسنده دفاع مقدس: جنگ تحمیلی یک هارمونی دقیق و درست بود

حامد جلالی با بیان اینکه قرار نیست رمان دفاع مقدس در موقعیت صددرصد جنگی جریان داشته‌باشد به خبرنگار ایرنا گفت: هرچیزی که نشان دهنده این باشد که اتفاق جنگی افتاده‌است، شرایطی که در آن انسان‌هایی مجبور باشند از جان خود دفاع کنند، می‌تواند ادبیات دفاع مقدس باشد. همچنین با اینکه جنگ محدود به یک دوره زمانی است، اما تاثیر این دوره می‌تواند تا سال‌های سال ادامه داشته باشد.

به گفته این نویسنده تمام تاثیرها از دوران دفاع مقدس جزئی از دفاع مقدس است؛ حتی فردی که در زمان جنگ، کم سن بوده و در نتیجه ترس و وحشت از جنگ، دچار بیماری می‌شود و این بیماری به فرزندش منتقل می‌شود، نشان می‌دهد که این تاثیر به سادگی ادامه پیدا می‌کند و نویسنده می‌تواند آن را بنویسد. لزومی ندارد در داستان حتما تیری شلیک تا در حوزه دفاع مقدس تقسیم‌بندی شود.

ضعف بزرگی در مستندنگاری و تاریخ‌نگاری دفاع مقدس داریم

جلالی با اشاره به اینکه در ادبیات دفاع مقدس کمتر به آنچه بیرون از جبهه یعنی اتفاق‌هایی که برای خانواده و نزدیکان فردی که به جنگ می‌رود، پرداخته شده‌است، افزود: ادبیات شفاهی در ایران بسیار مستندگونه و با سبک خیلی خاصی کار می‌شود. در نتیجه اجازه خلاقیت زیادی به این حوزه داده نمی‌شود. تجربه فعالیت در حوزه مستندنگاری و تاریخ نگاری را دارم، متاسفانه هنوز هم به روش‌های خیلی قدیمی کار می‌شود.

لزومی ندارد در داستان حتما تیری شلیک تا در حوزه دفاع مقدس تقسیم‌بندی شود

به گفته این نویسنده، مستندنگاری و تاریخ‌نگاری باید ناداستان non-fiction باشد، این در حالی است که هنوز ناشران اجازه خلاقیت در فرم و ساختار داستان را نمی‌دهند. این ضعف بزرگی است که در این ناحیه داریم. تعدادی از نویسندگان داستان و ناداستان را با هم تلفیق کردند، اما این نویسندگان مجبورند تا به شکل مستقل فعالیت کنند. زیرا اگر نویسنده در همکاری با ناشر و سفارشی فعالیت کند نمی‌تواند ذره‌ای از جنگ فاصله داشته باشید.

تعصب‌هایی که رمان دفاع مقدس را نابود می‌کند

جلالی با معرفی رمان مثلا برادرم نوشته اووه تیم به عنوان نمونه خوبی از تلفیق مستند و تخیل نویسنده، بیان کرد: این رمان در دانشگاه‌های آلمان تدریس می‌شود. در این کتاب کودکی نامه‌های برادرش را که در جنگ جهانی دوم بوده، به شکل کاملا مستند برای مخاطب روایت کرده‌است اما در خلال آن، برداشت‌های خودش را هم می‌گوید. در نتیجه قصه‌ای اتفاق می‌افتد که نسل جدید را هم به خواندن آن ترغیب می‌کند. در کتاب، کاملا مشخص است که کدام قسمت مستند است و کدام قسمت از تخیل نویسنده نشات می‌گیرد و این به خلاقیت نویسنده بستگی دارد که چگونه بتواند کتاب را بنویسد.

این منتقد با بیان اینکه تلفیق مستندات و تخیل نویسنده در جهان اتفاق افتاده است، ادامه داد: شاید سال‌هایی که از دفاع مقدس گذشته کافی نبوده تا کاملا از فضای تعصبی که داریم بیرون بیاییم. فکر می‌کنم برای رسیدن به این نقطه احتیاج به زمان داریم. این در حالی است که در کتاب‌ها حتی به کوچک‌ترین مسائل اجازه روایت نمی‌دهند. این تعصب‌ها باعث می‌شود که رمان دفاع مقدس کاملا از بین برود.

اینکه چه کسی چه کاری کرده، مهم نیست

جلالی با بیان اینکه نمی‌خواهد افرادی را که خاطره‌های دفاع مقدس را جمع‌آوری کردند زیرسوال ببرد، توضیح داد: از سال‌های دفاع مقدس مستندنگاری انجام شده‌است، اما نکته‌ای وجود داد. چه کسی می‌تواند بگوید که خاطرات الکس فرگوسن یکی از مربی‌های مطرح فوتبال کاملا موبه‌مو و درست است؟ شاید به شکل غیرعمدی و ناخودآگاه خاطرات تغییر می‌کند. زیرا به‌مرور زمان در ذهن افراد مسائلی شکل می‌گیرد که شاید با واقعیت فاصله داشته‌باشد.

آسیب زمانی شکل می‌گیرد که اکثر شهرها و لشکرها سعی می‌کنند مستندهایی بسازند و بگویند در جنگ پررنگ‌تر عمل کردند

او درباره مسائلی که در جمع‌آوری خاطرات رزمندگان مطرح می‌شود، توضیح داد: وقتی خاطرات یکی از رزمندگان را جمع‌آوری می‌کردم، خواستم روایت چند نفر از هم رزمان او را هم بشنوم  و متوجه شدم یک داستان  توسط چند نفر به شکل‌های مختلف روایت می‌شود. ممکن است بعد ۴۰ سال برخی از مسائل در ذهن افراد تغییر کرده‌باشد اما به نظر من این مساله آسیب نیست، مهم اصل حرف است! اینکه چه کسی چه کاری کرده، مهم نیست قرار است که هدفی داشته باشیم و آن را منتقل کنیم. برخی از مسائل تاریخ جنگ را تغییر نمی‌دهد و لزومی به تاکید بر این مساله نیست که داستان حتما باید مستند باشد.

به گفته نویسنده کتاب وضعیت بی‌عاری آسیب زمانی شکل می‌گیرد که اکثر شهرها و لشکرها سعی می‌کنند مستندهایی بسازند و بگویند در جنگ پررنگ‌تر عمل کردند. جنگ تحمیلی یک هارمونی دقیق و درست بود. وقتی که هشت سال می‌جنگیدیم، هیچ‌کس نمی‌توانست بگوید چه کسی بزرگ‌تر و چه کسی بالاتر است. همه با هم ارکستری را تشکیل دادیم و موسیقی نازنینی را شنیدیم.

جلالی ادامه داد: در یک ارکستر، یک نوازنده نمی‌تواند ادعا کند که موسیقی خوبی نواخته، به این دلیل که او در آن جمع نواخته‌است. اگر ارکستر هارمونی داشته باشد، موسیقی خوبی تهیه می‌شود.

او با اعلام اینکه ممکن است در نتیجه این روند، ادبیات دفاع مقدس تحریف شود، گفت: مدیرانی هستند که فقط می‌خواهند امروز خود را آباد کنند. مدیرانی که با قشری که برای دفاع مقدس زحمت کشیدند، فاصله دارند. این در حالی است که افرادی که زحمت کشیدند، بیمار یا جانباز هستند و گوشه خانه خود شرایط سختی را می‌گذرانند.