جمهوری اسلامی ایران از بدو تأسیس، رویکرد متفاوتی در موضوع زنان داشته که هرچند در مواردی مورد انتقاد بوده اما در عین حال زنان کشور در دهه گذشته، موفقیت‌های پرشماری نیز در عرصه‌های مختلف علمی، اجتماعی، هنری، اقتصادی و.. داشته‌اند. با این وجود همچنان زنان مطالبات برآورده نشده‌ای دارند که کم‌توجهی به آنها از یک سو سبب نارضایتی جامعه زنان و از سوی دیگر بهانه تخطئه نظام از سوی رسانه‌های مخالف و خارج‌نشینان می‌شود.
در این شرایط، نقد و بررسی وضعیت زنان ایرانی و آسیب‌شناسی مدیریت مسائل زنان، از نگاه خود آنها که در میدان‌های واقعی و مبارزه با مشکلات حضور دارند، برداشتی منطقی به دست می‌دهد و از مسئولان سطوح مختلف نظام هم انتظار می‌رود به این مطالبات و راه‌حل‌ها توجه کرده و آنها را در دستور کار خود قرار دهند.
دفتر پژوهش ایرنا در این راستا، به گفت‌وگو با نخبگان زن و زنان موفق پرداخته و به تبیین روایت واقعی از زنان ایران، بیان مطالبات آنان و تجارب آنها در رویارویی با مشکلات می‌پردازد.
پیش از این، گفت‌وگو با دکتر الهه کولایی عضو هیات علمی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، دکتر طاهره چنگیز رئیس پیشین دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، دکتر منصوره اتحادیه استاد بازنشسته گروه تاریخ دانشگاه تهران و مدیر نشر تاریخ ایران، فاطمه مهاجرانی رئیس پیشین دانشکده فنی‌وحرفه‌ای دختران شریعتی، دکتر ندا حاجی‌وثوق مدرس دانشگاه آزاد اسلامی و عضو هیات مدیره و مسئول کمیته زنان و صلح انجمن علمی مطالعات صلح ایران، فاطمه مقیمی عضو هیات رئیسه اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران، دکتر سیما فردوسی روانشناس، دکتر زهرا نژادبهرام فعال سیاسی و عضو سابق شورای شهر تهران منتشر شده است.
در ادامه این گزارش‌ها، پژوهشگر ایرنا با «توران ولی‌مراد» عضو شورای مرکزی و مسئول کمیته تحقیقات و مطالعات جامعه زینب (س) به گفت‌وگو پرداخت.
مساله زنان ابزاری برای بهره‌برداری سیاسی
ایرنا: نقش زنان در اعتراض‌های کنونی چه تفاوتی با گذشته دارد؟
به نظرم آغاز مساله زنان با موضوع حجاب و گشت ارشاد بیشتر یک بهانه و ابزاری برای بهره‌برداری سیاسی است و این فقط برای اکنون جامعه ایران نیست. در خصوص اعتراض‌ها و اغتشاش‌های اخیر نیز رژیم صهیونیستی، دولت استکبار و رسانه‌های مزدور آنها مداخله داشته و رهبران رخدادهای اخیر هستند که از مدت‌ها پیش نیز زمینه‌های این اتفاقات را فراهم کرده بودند. همچنین در ۸ سال دفاع مقدس، همین عوامل بودند که جنگ را به راه انداختند و در واقع ریشه این تقابل‌ها دشمنی با استقلال و انقلاب اسلامی است.
بدترین و زشت‌ترین نوع نگاه به زنان نگاه جنسی و ابزاری به زنان است که برهم زننده و خلاف حقوق زنان نیز هست. همان کاری که دنیای غرب انجام می‌دهد. این در حالی است که حجاب و عفاف یک نگاه و امر راهبردی - اسلامی در مقابل نگرش ابزاری و هویت جنسی زن است. یعنی درست برعکس شده؛ در جایی که به هویت انسانی زن تجاوز می‌شود، اینک به شیوه برخورد با زنان در ایران اعتراض وارد می‌کند.
در واقع ما گرفتار دو موضوع هستیم:
اول، دشمنان انقلاب اسلامی که همواره خود را تجهیز و برنامه‌ریزی کرده و در صحنه هستند.
دوم، موضوع بهره‌برداری سیاسی از زنان هم مطرح است.
ما گرفتار دو موضوع هستیم: اول دشمنان انقلاب اسلامی که همواره خود را تجهیز و برنامه‌ریزی کرده و در صحنه هستند. دوم، موضوع بهره‌برداری سیاسی از زنانایرنا: برخی معتقدند زنان در جامعه ما مسائل مختلف انباشته دارند. نظر شما چیست؟
از جمله مسایل انباشته در جامعه اموری همچون معیشت، اقتصاد و بیکاری است که باید حتما به آنها پاسخ داده شود. از طرف دیگر موضوع زنان همواره در داخل، موضوعی برای بهره‌برداری سیاسی بوده؛ یعنی امکانات به نام زنان است اما در اصل در اختیار جریانات سیاسی قرار می‌گیرد و نه برای رفع مشکلات زنان.
حجاب و عفاف موضوع فرهنگی و اجتماعی است و برخی از افرادی که در دولت بوده یا هستند نیز معتقدند حجاب موضوعی فرهنگی و گشت ارشاد آخرین حلقه است. اما پرسش اینجاست که چرا نخبگان فکری و فرهنگی به صحنه وارده نشده‌اند تا عدم رعایت حجاب و عفاف قبیح به نظر آید؟
این موضوع باید در جامعه به صورت فرهنگی و آموزشی مطرح می‌شد، اما چنین نشد. در واقع آنچه کوتاهی شده این بوده که به نام زنان، پُست‌ها و امکانات گرفته شده اما بهره‌برداری‌های سیاسی و شخصی انجام شده است. به نظرم آنچه ما این روزها به اسم دفاع از زن و حقوق او مشاهده می‌کنیم، دقیقا آن‌چیزی است که در خرداد ۱۳۶۰ در خیابان‌ها توسط سازمان منافقان روی داد. یعنی داشتن و وارد کردن سلاح برای تقابل.
بنابراین به نظرم اشکالی که داشتیم و همچنان داریم این است که طبقه متوسط، نخبگان و اندیشمندان به عنوان مرجع علمی، فکری و نظری در جامعه حضور ندارند. یعنی کسانی‌که باید از جامعه برخاسته باشند و درباره مردم و از مردم و برای مردم سخن بگویند در جامعه حاضر نیستند.
آرامش و رضایت جامعه در گرو آرامش و رضایت زنان
ایرنا: آرامش و رضایت زنان چه نقشی در آرامش جامعه دارد؟
خانواده پایه واساس جامعه است. سلامت خانواده و آرامش خانواده در گرو آرامش و امنیت زنان است. خانواده با یک زن و مرد شکل می‌گیرد و هر دو ایثارگرایانه در صحنه هستند تا فرزندان محیط آرامی داشته باشند، اما مساله این است که ما از گذشته‌ای می‌آییم که نسبت به زنان هم به لحاظ نگرشی و هم به لحاظ قانونی تبعیض وجود داشته است. برای مثال اینکه وزیر زن نداشته باشیم یک خشونت سیاسی علیه زنان است.
یعنی ززنان همیشه قربانی شرایط، خودخواهی و خودمحوری بودند؛ در حالیکه نگاه انقلاب اسلامی به زن نگاه به انسان با کرامت است نان همیشه قربانی شرایط، خودخواهی و خودمحوری بودند؛ در حالی که نگاه انقلاب اسلامی به زن نگاه به انسان با کرامت است. در وقوع انقلاب اسلامی، موفقیت، تثبیت و تحکیم این نظام زنان همواره نقش داشتند. بنابراین سزاوار است که نظام اسلامی به دنبال رفع تبعیض‌ها علیه زنان باشد.
در واقع، کارهای زیرساختی مانند اصلاح قوانین و رفع خلاهای قانونی و کارهای آموزشی و فرهنگی که باید در مورد زنان انجام می‌شد، انجام نشده است. اکنون ما در مورد زنان دچار بحران هویت انسانی و اجتماعی هستیم. چرا ما وزیر زن نداریم؟
ادعایش را دارند و تعداد رای‌دهندگان زن بیش از مردان است اما به وظایفشان عمل نمی‌کنند. پاسخ این پرسش روشن است؛ زیرا زنان هم مظلوم هستند و هم اینکه صدا ندارند. یعنی هم به دلیل زد و بندهای سیاسی و وابستگی‌های سیاسی زنان در این باندها نیستند و آنها که به زنان توجه دارند هم به منظور بهره‌برداری سیاسی این کار را انجام می‌دهند. موضوع بهره‌برداری سیاسی از زنان از سال ۱۳۸۸ به این سو مطرح‌تر است.
ایرنا: روش‌های بیان مطالبات باید چگونه باشد؟
مطالبات باید از سوی نخبگان و خبرگان مطرح شود. باید به آن ها بلندگو داده شود. نباید بهره‌برداری سیاسی صورت بگیرد و یا تنها شعار سیاسی داده شود. برخی می‌گویند حجاب مساله فردی و شخصی است در حالیکه موضوع اجتماعی است.
وقتی در حریم شخصی خود هستید بله حجاب یک مساله فردی شناخته می‌شود اما وقتی فردی وارد جامعه می‌شود، موضوع اجتماعی شناخته می‌شود. اصلا کلمه حجاب اجباری نداریم. وقتی موضوعی قانون می‌شود، رعایت آن هم قانون می‌شود و قانون‌شکن مجرم تلقی می‌شود. به همین دلیل راهکاری که اسلام پیشنهاد می‌کند دعوت به راه حق است.
ااشکال ما این بوده که نه به طبقه متوسط و نخبگان دانشگاهی اجازه طرح مطالبات را دادیم که در صحنه و صدای زنان باشند و نه در دستگاه دولتی و مجلس این مهم اتفاق افتادشکال ما این بوده که نه به طبقه متوسط و نخبگان دانشگاهی اجازه طرح مطالبات را دادیم که در صحنه و صدای زنان باشند و نه در دستگاه دولتی و مجلس این مهم اتفاق افتاد. از برنامه سوم توسعه مساله زن سرپرست خانوار مطرح می‌شود اما عملی صورت نمی‌گیرد.
می‌خواهم بگویم که مطالبات زنان مطرح است اما دولت‌ها و مجلس‌ها به همان دلیل بهره‌برداری سیاسی به آنها توجهی نمی‌کنند. در واقع مطالبات حوزه زنان هم باید از سوی فعالان حوزه زنان و هم از طرف مجلس، دولت، دانشگاهیان و حوزویان مطرح شود و همه، همصدا با هم وارد جریان عمل شوند. در این خصوص باید دستگاه نظارتی (مجلس، قوه قضاییه و دانشگاه) تقویت شود.
راهکارهای برای مدیریت مسائل زنان
ایرنا: چه راهکارهایی برای مدیریت بهتر مسائل زنان در جامعه پیشنهاد می‌کنید؟
اگر کارها کارشناسی شوند، موضوع بهره‌برداری سیاسی از زنان هم قطع می‌شود. کسی که رئیس‌جمهور می‌شود، باید باور داشته باشد که کار کارشناسی به رفع مشکلات زنان در ابعاد مختلف کمک می‌کند اما متاسفانه این نوع از برنامه‌ها با وجود پرمخاطب بودن با مانع رو به رو می‌شوند.
برای مثال در سال ۱۳۸۶ برنامه‌ای کاملا علمی و کارشناسی اجرا می‌کردم که جلوی آن را گرفتند. در واقع این برنامه با فشارهای سیاسی رو به رو شد. در حالیکه چنین فرصت‌هایی باید به افراد داده شود. باید صاحب‌نظران بیایند و درباره این امور صحبت کنند.
شما با جامعه انسانی روبه‌رو هستید، به همین دلیل است که می‌گوییم حجاب، موضوع اجتماعی و فرهنگی است. مباحث باید در جامعه از زوایای مختلف مطرح شوند. امروز موضوع جامعه حجاب است، فردا ممکن است طلاق باشد. در خصوص این موضوع‌های فرهنگی نیز باید فرهنگ‌سازی شود. یعنی عدم رعایت حجاب یک قبح‌شکنی باشد. باید قبیح شمرده شود و قبیح شناخته شدن این امور هم با کار فرهنگی تحقق می‌یابد.
نظر شما