پشت پرده توافق‌های تسلیحاتی آمریکا و آلمان با عربستان

بحران ناشی از جنگ اوکراین بسیاری از معادلات منطقه‌ای و بین‌المللی را برهم زده‌است به عنوان نمونه کشورهای اروپایی و آمریکا که زمانی به دلیل نقش «محمد بن سلمان» ولیعهد سعودی در قتل فجیع «جمال خاشقچی» روزنامه‌نگار منتقد عربستان، ریاض را تحریم تسلیحاتی کرده‌بودند، اینک به دلیل تنگناهای اقتصادی و نیاز به انرژی عربستان دست به دامان ریاض شده و در صف دیدار با مقام‌های آل سعود ایستاده‌اند.

آلمان آسیب‌پذیرترین بازیگر غربی بحران اوکراین
وابستگی ۵۵ درصدی آلمان به گاز روسیه، برلین را در آستانه فصل سرد در وضعیت دشواری قرار داده‌ است. البته آلمان وابستگی گاز وارداتی خود به روسیه از ٥٥ درصد به ٣٥ درصد رسانده است.

 

قیمت‌های کالاهای مصرفی در پی تشدید بحران انرژی در آلمان - بزرگترین اقتصاد اروپا - و همچنین ادامه وقفه‌های زنجیره تامین افزایش یافته‌استبه تازگی اداره آمار آلمان اعلام کرده نرخ تورم در ماه سپتامبر(شهریور-مهر) بنا بر برآوردهای اولیه نسبت به ماه مشابه پارسال بیانگر افزایش ۱۰ درصدی دارد. از سال ۱۹۵۱ به این سو چنین افزایش نرخ تورمی بی‌سابقه است. بر اساس برآورد اولیه، تورم قیمت مصرف‌کننده آلمان در سپتامبر ۲۰۲۲ به ۱۰ درصد افزایش یافت که بالاترین رکورد ثبت شده و بسیار بالاتر از انتظارات بازار ۹.۴ درصد بود.

از طرفی، قیمت‌های کالاهای مصرفی در پی تشدید بحران انرژی در بزرگترین اقتصاد اروپا و همچنین ادامه وقفه‌های زنجیره تامین افزایش یافته‌است. تورم کالاها از ۱۴.۷ درصد در ماه اوت(مرداد) در ماه سپتامبر به ۱۷.۲ درصد افزایش یافت که به دلیل افزایش هزینه انرژی (۴۳.۹ درصد در مقابل ۳۵.۶ درصد) و غذا (۱۸.۷ درصد در مقابل ۱۶.۶ درصد) بود.
 

در چنین شرایطی، آلمان که بعد از جنگ جهانی دوم اجازه مسلح شدن نداشت به بهانه بحران اوکراین وارد فاز نظامی‌گری و مسابقه تسلیحاتی شده‌ که تصویب بودجه دفاعی ۱۰۰ میلیارد یورویی از سوی پارلمان این کشور و نیز توافق تسلیحاتی با ریاض از آن جمله به شمار می‌رود.

براساس اعلام رسانه‌های آلمانی، «روبرت هابک» وزیر اقتصاد در نامه‌ای به کمیسیون اقتصادی پارلمان فدرال (بوندس‌تاگ) صدور مجوز برای صادرات برخی تجهیزات نظامی به عربستان سعودی را تائید کرده‌ است. با این مجوز، دولت ائتلافی آلمان با صادرات تجهیزات و مهمات به عربستان برای ۲ جنگنده یوروفایتر و تورنادو به ارزش ۳۶ میلیون یورو موافق کرد. دولت آلمان همچنین موافقت کرده در یک پروژه مشترک با ایتالیا، اسپانیا و بریتانیا معادل ۲ میلیون و ۸۰۰ هزار یورو قطعات یدکی برای ایرباس «ای۳۳۰ ام‌آرتی‌تی»  به عربستان ارسال شود.

این در حالی است که آلمان از نوامبر ۲۰۱۸ (آبان‌ماه ۱۳۹۸) ارسال تجهیزات جنگی به عربستان را در واکنش به نقش ریاض در جنگ داخلی یمن و قتل فجیع خاشقچی، روزنامه‌نگار منتقد متوقف کرد.
چندی پیش «اولاف شولتس» صدراعظم آلمان در جریان سفر منطقه‌ای خود به ریاض، با بن سلمان که اکنون ریاست دولت عربستان را برعهده دارد، دیدار و گفت‌وگو کرد؛ گفت‌وگویی که محتوای آن از قبل قابل پیش‌بینی بود: فروش تسلیحات در برابر تامین انرژی.

واکنش‌های تند علیه نگاه سوداگرانه برلین به ریاض
عربستان بزرگترین صادرکننده نفت جهان است و در سال‌های اخیر در تولید انرژی‌های تجدیدپذیر سرمایه‌گذاری‌های کلانی کرده‌است. شولتس و هیات همراهش در سفر به ریاض بر سر همکاری‌های دو جانبه در زمینه انرژی تفاهم‌نامه و توافق‌نامه‌های قابل توجهی امضاء کردند.
هفته‌نامه «اشپیگل» در این باره نوشت، به اطلاعاتی دست یافته که بر مبنای آنها صدور مجوز صادرات تجهیزات نظامی به عربستان اندکی پیش از این سفر صادر شده‌بود.

این نگاه سوداگرانه صدراعظم آلمان با انتقادهای جدی داخلی به ویژه از سوی جریان چپ همراه بود. به طوری که «سویم داگدلن» نماینده حزب چپ‌ها و عضو کمیسیون سیاست خارجی بوندستاگ، پس از علنی شدن خبر صدور مجوز صادرات تجهیزات نظامی به عربستان به آن واکنش تندی نشان داد.
او به هفته‌نامه اشپیگل گفته، صادرات تسلیحاتی اخیر چهره واقعی سیاست خارجی به ظاهر مبتنی بر ارزش‌ها را برملا می‌کند و سبب تطهیر چهره بن سلمان می‌شود که قاتل خاشقچی است، جنگ خشونت‌آمیز علیه غیرنظامیان در یمن را رهبری می‌کند و به سرکوب هرگونه مخالفتی در داخل می‌پردازد.

۴۷ درصد از صادرات تسلیحات ایالات متحده به خاورمیانه است که ۲۴ درصد آن راهی عربستان سعودی می‌شود و ریاض بزرگترین مشتری سلاح‌های آمریکایی استراهبرد ملتمسانه بزرگترین صادرکننده تسلیحات به عربستان
ایالات متحده بزرگترین صادرکننده تسلیحات در جهان است که بر اساس داده‌های «موسسه تحقیقات صلح بین المللی استکهلم» (SIPRI)، این کشور مسئول ۳۷ درصد از صادرات تسلیحات متعارف عمده در سراسر جهان بین سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۰ بوده‌ که بسیار بالاتر از روسیه قرار دارد؛ کشوری که با سهم ۲۰ درصد صادرات در رتبه دوم ایستاده‌است.

بر اساس داده‌های سیپری، ۴۷ درصد از صادرات ایالات متحده به خاورمیانه است که ۲۴ درصد آن راهی عربستان سعودی می‌شود و ریاض بزرگترین مشتری تسلیحات آمریکایی است. در این میان، ۲۷ درصد مربوط به منطقه آسیای پاسیفیک، ۱۶ درصد مربوط به اروپا و آسیای مرکزی، ۵.۴ درصد مربوط به جنوب آسیا، ۲.۷ درصد مربوط به آفریقا و ۲.۶ درصد مربوط به سایر کشورهای قاره آمریکا بوده‌است (نمودار زیر).
 

در پاسخ به این پرسش که «چه کشورهایی به عربستان تسلیحات صادر می کنند؟» داده‌های پایگاه آماری «استاتیستا» نشان می‌دهد بعد از آمریکا که با اختلاف بسیار زیاد در جایگاه نخست قرار گرفته، انگلیس، فرانسه، اسپانیا و ایتالیا قرار دارند (نمودار زیر).

سفری که صدای رسانه‌های آمریکایی را درآورد
آمریکای بایدن که همانند آلمان در فضای کنونی تحت تاثیر شدید بحران اوکراین قرار دارد و تورم در این کشور در چهار دهه اخیر بی‌سابقه است، دست به دامان ریاض شده‌ که در  نخستین سفر بایدن به ریاض در این زمینه ارزیابی می‌شود.

چندی پیش نشریه‌ آمریکایی «الگماینر» در گزارشی به بررسی اهداف و نتایج سفر «جو بایدن» رئیس جمهوری آمریکا به عربستان پرداخت و سیاست‌های بایدن را به شدت به باد انتقاد گرفت و نوشت: پس از اسرائیل، عربستان مقصد بعدی سفر بایدن بود در  حالی که پیشتر، سعودی‌ها و «محمد بن سلمان» ولیعهد آنها از سوی بایدن «منحوس» مورد خطاب قرار گرفته بودند. حال بایدن ناگزیر به سمت آل سعود آمده بود تا از آنها بخواهد برای کاهش پیامدهای بحران اوکراین برای آمریکا کاری انجام دهند. این رفتار و نیز ملاقات بایدن با بن سلمان از عقب‌نشینی رئیس جمهوری آمریکا نشان داشت.

این نشریه آمریکایی اضافه کرد: به جای دست دادن بایدن با بن سلمان، آن مشت احمقانه‌ای که او با شاهزاده سعودی انجام داد، به رفع معضل راهبردی آمریکا منجر نشد. بنابراین دولت آمریکا در مورد افزایش تولید نفت، امتیازی از سوی بن سلمان دریافت نکردند. همچنین سفر بایدن به عربستان سعودی، نگرانی‌ها را در مورد سن و سلامتی رئیس جمهوری آمریکا افزایش داد. در جریان این سفر، سعودی‌ها انزجار خود را از بایدن پنهان نکردند و در مقایسه با استقبال سال ۲۰۱۷ در برابر ترامپ، از بایدن استقبال بسیار کمتری به عمل آوردند.

پس از این سفر تحقیرآمیز بود که رسانه‌ها درباره ازسرگیری صادرات تسلیحات آمریکا به عربستان نوشتند. روزنامه آمریکایی «وال استریت ژورنال» در گزارشی اعلام کرد که در بحبوحه بحران اقتصادی آمریکا و رقابت تجاری با چین، بایدن تصمیم گرفت به معاملات فروش تسلیحات سرعت بخشد و ممنوعیت صادرات سلاح به عربستان سعودی و امارات را لغو کند.

پیش از آن نیز وزارت دفاع آمریکا (پنتاگون) اعلام کرده‌بود وزارت خارجه این کشور با فروش تسلیحات به عربستان و امارات موافقت کرده‌است. وزارت خارجه آمریکا در اوایل ژوئیه ۲۰۲۲ اعلام کرد با قرارداد فروش سامانه موشکی پاتریوت و تجهیزات مربوط به آن به عربستان سعودی به ارزش ۳.۰۵ میلیارد دلار و سامانه‌ دفاع موشکی تاد به امارات متحده عربی به ارزش ۲.۲۵ میلیارد دلار موافقت کرده‌است.

در مجموع بحران اوکراین نه تنها بسیاری از معادلات بین‌المللی را دگرگون ساخت بلکه از ژست بشردوستانه ایالات متحده و اتحادیه اروپا پرده برداشت و نشان داد آمریکای بایدن، آلمان و دیگر بازیگران غربی که روزی عربستان را به‌دلیل جنایات یمن و قتل وحشتناک روزنامه‌نگار منتقد تحریم کرده‌بودند، اینک در راستای منافع اقتصادی و برون رفت از پیامدهای بحران اوکراین، حاضرند بر بزرگترین شعارهای خود پشت کنند و دست به دامان ولیعهد جوان سعودی شوند.

پی‌نوشت:

https://www.statista.com/chart/۱۵۸۶۳/who-exports-arms-to-saudi-arabia
https://caat.org.uk/data/countries/united-states/us-arms-exports
https://www.algemeiner.com/۲۰۲۲/۰۷/۲۴/bidens-incompetence-means-american-irrelevance
https://tradingeconomics.com/germany/inflation-cpi