تنهایی سالمندان در دوران ارتباطات مجازی

به گزارش ایرنا، برای ترمیم یکی از لباس های گرم پاییزی اش آمده است و زیر لب می گوید وقتی دختر نداشته باشی حال و روزت بهتر از این هم نیست کسی حالت را نمی پرسد و کسی دلش برایت تنگ نمی شود، می توانی از تنهایی و دلتنگی خفه شوی ولی باز هم زمان از سرت می گذرد و همان تنهای همیشگی هستی.

از تنها فرزندش که دور از او زندگی می کند و می گوید که ۳۵ سال از مرگ‌ همسرش می گذرد و تنها پسرش فرصت چندانی برای او ندارد و نوه ها هم سرگرم گوشی و بازی هستند و حالا او مانده است و حالات آزار دهنده ای که به او احساس اضافه بودن می دهند.

با بغضی که صدایش را می لرزاند و چشم هایش رو تر کرده است ادامه می دهد ما جایی در دنیای بچه ها و نوه های امروزی نداریم و آنها حرف های ما را قدیمی می پندارند و فرزندان زمان خود هستند. فرزندان هم که سرگرم امورات روزمره و کسی حوصله گوشی برداشتن و زنگ‌زدن و صحبت کردن با ما را ندارد. 

بنا بر داده های موجود شمار بانوان سالمند تنها رو به افزایش است و با توجه به کم رنگ شدن شیوه های ارتباطی اصیل قدیمی که تاکید بر ارتباطات حضوری و گذراندن زمان هایی در طول هفته با سالمندان هر خانه بود امروز تاکید بر ارتباطات مجازی است و حتی تلفن زدن هم جایگاه چندانی در شیوه های ارتباطی افراد که بیشتر کاربرانی فعال در فضای مجازی هستند، وجود ندارد.

این شیوه ارتباط برای آنکه توان و مهارت و دسترسی به فضای دیجیتال و ابزارهای پیشرفته آن ندارد نه تنها اتفاق بدی نیست بلکه سهولت و تنوع را هم در بر می گیرد اما آنجا که صحبت از سالمندان یک خانواده و در ابعادی  بزرگ تر سالمندان یک جامعه است اوضاع متفاوت تر می شود و فاقد مهارت بودن آنها در این عرصه تنهایی و انزوا و حس اضافه بودن را به آنها می دهد.

در عین حال نمی توان انتظار داشت همین سالمندان را به کاربرانی ماهر در فضاهای ارتباطی نوین تبدیل کرد که هم خود آنها علاقه ای به این کوچ ارتباطی در سال های پایانی عمر خود ندارند و هم اینکه راهکاری های بینابین و معتدل تری برای بهتر کردن حال آنها وجود دارد، توجه به همین نیاز در سالمندان است که به نظر می رسد در شعار روز جهانی سالمند امسال هم گنجانده و شعار امسال این روز تاب آوری و مشارکت زنان سالمند نام نهاده شد.

بنا بر گفته مدیر موسسه سالمندان فرزانگان حکمت سینا بروجرد، حدود ۸۰۰ بانوی سالمند عضو این موسسه هستند که در گروه بندی های متعددی با توجه به شرایط اجتماعی و جسمی که دارند، خدمت رسانی می شوند، و در بخش های فرهنگی، آموزشی، بهداشت و سلامت برنامه های متعددی متناسب با شرایط هر یک از سالمندان، ارائه می شود، در برخی خدمات به صورت حضوری و در منزل است و در برخی مشارکت دادن آنها در کلاس های متعدد آموزشی، کتابخوانی و شرکت در اردوها و سفرهای درون شهری است.

مریم بهرامی می افزاید: از جمعیت ۲ هزار نفری سالمندان عضو در موسسه سالمندان فرزانگان حکمت سینا بروجرد هزار و ۲۰۰ نفر آقا و ۸۰۰ نفر بانوان هستند، بنا بر بررسی های انجام شده به صورت سراسری و نه فقط در یک شهر یا محل تعداد بانوان تنهای سالمند رو به افزایش است که باید در زمینه های مختلف در راستای توانمندسازی آنها برنامه ریزی شود.

مدیر موسسه سالمندان حکمت سینا بروجرد با اشاره به اینکه یکی از راه‌های مشارکت سالمندان در فضای ارتباطی اکنون کتابخوانی و مطالعه است، گفت: مطالعه کتاب‌هایی متناسب با دوران سالمندی عاملی برای نشاط و پویایی و ایجاد انگیزه در سالمندان است، همانگونه که کودکان، نوجوانان و بزرگسالان باید کتاب های خاص گروه سنی خود را بخوانند در دوران سالمندی نیز باید کتاب هایی برای اینکه چگونه سالمندی با نشاط و به دور از افسردگی و انزوا سپری کرد، مطالعه شود.

وی افزود: کتاب‌های خاص دوران سالمندی را باید به این قشر از جامعه معرفی کرد تا بتوانند با مطالعه این کتاب ها به خوداگاهی بیشتری در دوران سالمندی برسند زیرا با گرفتن انگیزه می توانند حتی در دوران سالمندی به شکوفایی خاص این دوره برسند.

بهرامی با اشاره به اینکه سالمندان کمتر در فضای ارتباطات مجازی و دیجیتال قرار دارند، بیان کرد: کتابخوانی و انس با کتاب در آنها نقش موثری در سلامت روان و ایجاد حس انگیزه و نشاط در آنها دارد، گاه می توان برای آنها کتاب خواند و از آنها باید خواست برای دیگران کتاب بخوانند.

مدیر موسسه سالمندان فرزانگان حکمت سینا بروجرد با تاکید بر شنیدن صدای سالمندان ادامه داد: در تولید برنامه های تلویزیونی گاهی می توان قصه های کوتاه و حکایت هایی با صدای سالمندان پخش کرد، مطالعه در میان سالمندان علاوه بر پر کردن اوقات فراغت آنها در ایجاد روحیه نشاط و امید، سلامت روان، تقویت فرهنگ گفت‌ و گو و تعامل بین آنها و بالا بردن اعتماد به نفس موثر است.

اجرای طرح های کتابخوانی و تلاش برای مشارکت سالمندان 

بنا بر گفته مدیر موسسه سالمندان فرزانگان حکمت سینا بروجرد طرح های متعدد و مستمر کتابخوانی با همکاری نهاد کتابخانه‌های شهرستان در بروجرد اجرا شده و ماهانه حدود ۱۰۰ جلد کتاب در اختیار این موسسه قرار داده می‌شود، این اقدام با همکاری کتابخانه های عمومی شهرستان به منظور ارتقای مطالعه و کتابخوانی بین سالمندان اجرا می شود.

بهرامی افزود: در راستای حرکت در مسیر شعار این موسسه که تامین حال خوب سالمندان است تلاش می‌شود با فعالیت‌های ورزشی و تفریحی اوقات خوبی برای سالمندان فراهم شود.

 موسسه سالمندان حکمت بروجرد بطور غیر مستمر با حدود ۵۰ هزار سالمند ارتباط دارد که از شهرها و یا استان های دیگر به صورت مهمان در مقاطع زمانی مختلف به آنها خدمات مختلف ارائه شده است اما به صورت ثابت و همیشگی به تعدادی ۲۰۰ تا ۵۰۰ نفر آموزش های حضوری داده می‌شود و در همایش ها هم تا حدود ۵۰۰ سالمند حضور پیدا می کنند.

این مشاور رفتاری سالمندان گفت: ورود به دوران سالمندی نیازمند فراهم کردن بسترهایی است تا سالمندان با کسب مهارت های لازم و سبک زندگی متناسب با این دوره همراه با سلامت روحی و جسمی کمترین مشکلات را برای اطرافیان و نظام اجتماعی داشته باشند.

وی افزود: باید تالیف و ترویج به مطالعه کتاب های خاص دوران سالمندی مورد توجه قرار گیرد تا چگونه پیر شدن و سبک زندگی در دوران سالمندی و کهنسالی آموزش داده شود و فرد با قرار گرفتن در این دوران دچار بی انگیزگی و انزوا نشود و این مقطع از زندگی را فقط در انتظار مرگ سپری نکند.

سالمندی و شکاف نسلی تشدید شده در سایه ارتباطات دیجیتالی

صاحبنظران و جامعه شناسان از واژه هایی مانند شکاف و تفاوت نسلی و یا فاصله نسلی برای بیان اختلاف بین نسل ها در نگرش و ارزش ها و رفتار در درجات و مراتب متفاوت استفاده می کنند، به صورتی که اگر این نسل ها اختلاف اندکی داشته باشد می توان آن را نوعی فاصله نسلی دید و هرچه این اختلاف عمیق تر شود می تواند به نوعی شکاف نسلی برسد و ۲ نسل کاملا در مقابل هم قرار گیرند و یا اینکه در مواردی یک طرف ارتباط که سالمندان هستند احساس بی ارزشی و تنهایی کنند.

با گسترش ارتباطات نوین فاصله بین نسل ها در اثر ورود تکنوولوژی های ارتباطی مدرن و امکان دسترسی بیشتر جوانان و حتی کودکان به دینای دیجیتال بیشتر شده و نسل جوان تر با این دسترسی بیشتر به اینترنت و فناوری توانسته خود را به لحاظ توانایی و اگاهی و دانش مجهز تر نماید و فاصله خود را با نسل قدیم تر بیشتر کنند، به طوری که نوع شکاف ایجاد شده بین آنها در نگاه و رفتارشان نسبت به همدیگر اثر گذاشته است به این صورت که نسل جدید نسل قبل تر خود را ناتوان و درمانده و به اصلاح کم سواد تصور می کند که امکان سازگاری و فهم و تغییر در دنیای مدرن را ندارد.

در این خصوص رییس انجمن جامعه شناسی لرستان می گوید: با رشد میزان دسترسی جامعه به تکنولوژی های ارتباطی و تفاوت در سطح دسترسی بین رده های سنی مختلف این اختلاف نسلی بسیار گسترده تر و حتی عمیق تر شده است، گرچه در میزان و نوع استفاده افراد جوان و سن بالا تفاوت زیادی وجود دارد ولی تحقیق و اطلاعات مشخصی که بیانگر این وضعیت باشد کمتر وجود دارد.

مجتبی ترکارانی افزود: افراد مسن، توان تطبیق خود را با شرایط فناورانه جدید ندارند و خطر حذف انها از چرخه روابط اجتماعی وجود دارد به شکلی که می توان از این نسل به عنوان مطرودان دنیای مجازی یاد کرد، کسانی که توان حضور و کنشگری در دنیای مجازی را ندارند و حضور کم رنگی در این فضا دارند و در انجام امور مجازی خود را وابسته به دیگران و جوانترها می بینند. اگر تا دیروز ملاک استقلال و توانایی فرد از دیگران داشتن سواد نوشتاری بود امروزه وجود انواع سواد به خصوص سواد رسانه ای ملاک توانایی و توانمندی افراد شده است و افراد حس می کنند بدون آن توانایی ارتباطات اجتماعی کمتری دارند و به دیگران وابسته هستند.
این جامعه شناس یاداور شد: این تفاوت به خصوص بین نسل پدربزرگ ها و مادربزرگ ها با نوه ها در خانواده ها بیشتر مشهود است، بزرگترها کمتر با این فضا آشنا بوده و تجربیات و دانش آنها معمولا در قیاس با اطلاعات دنیای مجازی کم جلوه می کند و توان و تمایل آشنایی با این فضا را ندارند و چنین می شود که از دید نوه ها این بزرگترها ادم های ناتوان و حتی کم اطلاعی تصور می شود بنابراین این وضعیت انها به مرور به عنوان گروه مرجع افراد خانواده و سنین پایین تر کنار  می رود  و به نقش های تشریفاتی بدل می شوند.

ترکارانی یادآور شد: گاه این گونه به نظر می رسد که اگر سالمندان خانه اعم از  پدربزرگ و مادربزرگ ها از توان و تمکن مالی برخوردار باشند که بتوانند برای نوه های خود در منزل شان اسباب دسترسی به اینترنت شبانه روزی، فضای دور از سرزنش والدین و حتی تغذیه مناسب را فراهم کنند منزل انها به محیطی خوب برای نوه ها تبدیل می شود و به ارتباط بین ۲ نسل کمک می کند ولی اگر توان فراهم کردن اینها را نداشته باشد و محیط خانه انها فارغ از این امکانات باشد، تمایل به ارتباط حضوری و تلفنی کمتر می شود و این شیوه ارتباط به مروربه کاهش فضای احساسی و عاطفی نیز خواهد انجامید.
وی در خصوص راهکارهای حل این مشکل می گوید: بالابردن توانایی و سواد رسانه ای سالمندان یک پیشنهاد است به طوری که هم بتوانند خود را با این شرایط تطبیق دهند و از امکانات دنیای امروز برای عرضه داشته ها و پتانسیل و حتی تجربیات خود به زبان دیجیتال استفاده کنند و با کسب سرمایه های فرهنگی و شخصیتی منزلت خود را در چشم دیگران به خصوص نسل کوچکتر تقویت کنند.
این جامعه شناس با بیان اینکه نگاه بزرگترها به کوچکترها به یکدیگر نیاز به تغییر دارد، گفت: بزرگترها فکر می کنند که کوچکترها در دنیای مجازی کاملا بیکار و سرگردان هستند و صرفا وقت تلف می کنند و حتی  غرق در اسیب های اجتماعی هستند و باید خیلی مواظب انها بود که غرق مشکلات این فضا نشوند، البته این نگرش بهره ای از واقعیت دارد ولی همه واقعیت نیست.

در این خصوص می توان یادآور شد، نسل جوانتر تصور می کند تاریخ با داشتن اینترنت شروع شده و نسل گذشته که این امکانات را نداشته اند در نادانی و فلاکت زندگی کرده اند. و اینها به مدد تکنولوژی بسیار باهوش و توانمند و آگاه هستند و ناتوانی نسل گذشته در تطبیق با فناوری را نشانه کند ذهنی آنها می دانند و منزلت اجتماعی مناسب برای انها در خانواده نمی پذیرند که همین تصورات نقش زیادی در گسترش شکاف نسلی دارد ؛ شکافی که با گفتگوی نسلی  می توان آن را  برطرف  کرد و بعبارتی ؛ تصورات این ۲ نسل به یکدیگر تا حدی با گفت و گو  قابل اصلاح است.