الگوی کشت طرحی سازگار با خشکسالی / اقدام عملی دولت سیزدهم

به گزارش ایرنا، در برنامه کلی وزارت جهاد کشاورزی آمده است که  الگوی صحیح کشت برنامه ای برای مدیریت مکانی کشت گیاهان زراعی است  که طرح این الگو با توجه به شرایط اکوفیزیولوژیکی و مسائل اقتصادی و اجتماعی تدوین می شود.

الگوی کشت طرحی است که سال هاست در جوامع پیشرفته و بسیاری از کشورهای جهان استفاده می شود تا به کمک این روش بسیاری از مشکلات بخش کشاورزی و جنگل داری و مراتع رفع شود.

سند الگوی کشت محصولات کشاورزی برای سال زراعی ۱۴۰۱- ۱۴۰۲ مهرماه امسال توسط دولت سیزدهم ابلاغ شد.

گستردگی در پهنه مرزی و وجود اقلیم های متنوع در مناطق مختلف، ایجاد یک الگوی کشت مناسب که بتوان از عوامل تولید به خصوص عامل محدود کننده ای مانند آب حداکثر استفاده را داشت از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

به طور کلی طبق تعریف وزارت  جهاد کشاورزی الگوی کشت انتخاب یک نظام کشاورزی با سود اقتصادی ثابت بر پایه ی سیاست کلی کشور ، علم و تجربه کشاورزان و برداشت کافی از ظرفیت منطقه ای با در نظر گرفتن قوانین اکوفیزیولوژیک تولید محصولات کشاورزی در مسیر حفظ محیط زیست است.

طبق این تعریف در مناطق مختلف کشور کشاورزی و زراعت و باغداری باید بر اساس بهره مندی از جنگل و مراتع طبق پتانسیل های موجود در هر منطقه باشد و به اقلیم و منابع آبی موجود در دشت ها توجه شود و از روش هایی برای بهبود منابع آب زیر زمینی و کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی بهره مند شد.

تخصیص زمین های کشاورزی و برنامه ریزی صحیح برای کشت و آیش گیاهان سازگار با مناطق مختلف از جمله شرایط مختلف و ضروری است که باید با سیاست های اقتصادی و اجتماعی هماهنگ باشد. از طرف دیگر میزان کاشت محصولات باید با توجه به منابع موجود در منطقه کشت و در نظر گرفتن قیمت محصولات و هزینه های تولید در جهت تامین نیازهای کشور باشد.

انجام الگوی کشت صحیح در مزارع سبب ایجاد امنیت غذایی و پایداری در تولید می شود ضمن اینکه سبب حفاظت از منابع و بالا بردن بهره مندی از فاکتورهای تولید شده لذا برای اجرای آن نیاز به متخصصین بخش جهاد کشاورزی و وزارتخانه نیرو می باشد.

استفاده از الگوهای کشت صحیح سبب حفظ منابع برای آیندگان می گردد و میزان مصرف انرژی و آب را به حداقل می رساند.

علیرغم اینکه این طرح ها پس از ده ها سال معطلی توسط وزارت جهاد کشاورزی رونمایی شد ولی کشاورزان البرزی این طرح را خیلی زودتر از ابلاغ آن در استان اجرا کرده اند و حدود ۷۰ درصد کشاورزی و زراعت در البرز بر اساس نیاز آبی و زراعی استان انجام می شود.

تشریح طرح الگوی کشت توسط مسوولان وزارت جهاد کشاورزی 

 موسسه تحقیقات خاک و آب وزارت جهاد کشاورزی   مستقر در استان البرز در ماه های اخیر اقدام به رونمایی از سامانه نیاز آب اراضی زراعی و باغی کرد و  در همین زمینه رییس این موسسه گفت: با به کارگیری این سامانه نیاز آبی گیاهان مختلف در بخش کشاورزی تعیین می شود که وزارت جهاد کشاورزی را به تعریف و تعیین الگوی کشت نزدیک می کند.

هادی اسدی رحمانی  افزود:  وزارت جهاد کشاورزی برای تعیین الگوی کشت، حدود پنج سال پیش سامانه تناسب اراضی را معرفی کرد که با معرفی سامانه نیاز آبی، با مدیریت آب مصرفی ما را به الگوی کشت نزدیک تر می کند؛ این سامانه چند مشخصه دارد که یک پایگاه ویژه مکان و برخط است و داده های زیادی از اطلاعات مربوط به اقلیم و خاک در آن وجود دارد و کار کردن با آن ساده و قابلیت دسترسی متناسب با سطح کاربران دارد.

رییس موسسه تحقیقات خاک و آب کشور افزود: با این سامانه یک وحدت رویه ای در کشور ایجاد می شود تا بتوانیم نیاز آبی گیاهان زراعی و باغی را برآورد کنیم.

کشاورزان برای اجرای طرح اصلاح الگوی کشت تشویق شوند

عضو کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس شورای اسلامی با تاکید بر اینکه نمی‌توان به صورت چکشی یا تحمیلی در زمینه اجرای طرح اصلاح الگوی کشت کاری انجام داد، گفت: برای کشاورزانی که کالاهای اساسی یا غلاتی که مورد نیاز کشور است را کشت می‌کنند یک سری تسهیلات تعلق بگیرد و آنها به سمت اصلاح کشت تشویق شوند.

علیرضا عباسی با بیان اینکه یکی از اساسی‌ترین موضوعاتی که باید دنبال کنیم موضوع الگوی کشت است، اظهار داشت: متاسفانه امروز در کشور متناسب با جغرافیا و اقلیمی که داریم، کشت انجام نمی‌دهیم؛ به طور مثال برنج محصولی است که نیاز آبی بسیاری دارد ولی این محصول آب‌بر در  ۱۷ الی ۱۹ استان کشور کشت می‌شود.

این نماینده مجلس شورای اسلامی  افزود: در تقسیم‌بندی کالاهای مورد نیاز در کشور یک سری کالاهای اساسی و یک سری غیر اساسی محسوب می‌شوند اما متاسفانه به کالاهای اساسی حوزه کشاورزی توجه نشده و کالاهای غیر اساسی کشت و حتی صادر می‌شوند؛ به طور مثال محصولاتی مثل صیفی‌جات و سبزیجات که مصرف آب بسیار بالایی دارند و متناسب اقلیم و نیاز کشور هم نیستند اما همچنان کشت می‌شوند یا اینکه محصولاتی نظیر هندوانه و خربزه شاید چندین برابر نیاز کشور کشت و حتی به کشورهای دیگر صادر می‌شوند.

این عضو کمیسیون کشاورزی مجلس با تاکید بر اینکه یکی از الزامات امروز کشور اصلاح الگوی کشت است، گفت: آب به جای اینکه برای کشت کالاهایی اساسی نظیر گندم، جو، ذرت و دانه‌های روغنی مصرف شود تا در این محصولات خودکفا شویم به سمت محصولاتی غیر اساسی روانه می‌شود.

عباسی در ادامه با اشاره به تکالیف تعیین شده در برنامه‌های ﭘﻨج ساﻟﻪ پنجم و ﺷﺸﻢ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺍﻗﺘﺼﺎﺩﻱ، ﺍﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻭ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ کشور برای دولت در زمینه اجرای برنامه الگوی کشت، اظهار داشت: در قوانین برنامه‌های پنجم و ششم توسعه بر دولت تکلیف شده که ۶ ماه بعد از ابلاغ این برنامه‌ها، الگوی کشت را اصلاح کند ولی بعد از گذشت ۲ برنامه این موضوع عملیاتی نشد.

نماینده مردم استان البرز در مجلس شورای اسلامی اضافه کرد: ما در مجلس یازدهم در بودجه سال ۱۴۰۱ الزام اجرای اصلاح قانون کشت را آوردیم و دولت مکلف شد ۶ ماه بعد از تصویب قانون بودجه، این موضوع را مورد توجه قرار دهد.

وی به بیان علل اجرایی نشدن طرح اصلاح کشت در کشور تا روزهای اخیر پرداخت و گفت: یکی از دلایل اجرایی نشدن این طرح به دولت‌های قبل  بازمی‌گردد که علی الظاهر هیچ انگیزه‌ای برای اجرای این کار نداشتند و دلیل دیگر نیز متوجه کشاورزان است چراکه آنها رغبتی برای انجام این کار ندارند.

اجرای سیاست های تشویقی به کشاورزان برای اجرای الگوی کشت

عباسی  با تاکید بر اینکه کشاورزان به دنبال سود خود هستند، خاطر نشان کرد: برای اصلاح الگوی کشت نه می‌توان به کشاورز تحمیل کرد که حتما این کار را انجام دهد و نه می‌توان او را رها کرد؛ بنابراین باید در اینجا هم سیاست‌هایی تشویقی داشته باشیم و هم سیاست‌هایی تنبیهی تا کشاورز به سمت اجرای طرح سوق داده شود.

وی گفت: به طور مثال برای کشاورزانی که کالاهای اساسی یا غلاتی که مورد نیاز کشور است را کشت می‌کنند، یک سری تسهیلات نظیر کود، سم، بذر، تسهیلات بانکی و خریدهای تضمینی تعلق بگیرد و آنها به سمت اصلاح کشت تشویق شوند.

عباسی افزود: همچنین می‌توان در برق و آب نیز تسهیلاتی تعیین شود تا اگر کشاورزان طبق الگویی که تعیین شده کشت کردند، به آنها تعلق بگیرد.

اجرای طرح الگوی کشت در استان البرز به زودی آغاز می شود

سرپرست سازمان جهاد کشاورزی استان البرز گفت: با توجه به تأکید معاون اول رییس‌جمهور و سیاست های وزارت متبوع در خصوص موضوع ضرورت عملیاتی شدن الگوی کشت در راستای تأمین امنیت غذایی در کشور، مقرر شده است با مشارکت همه‌ی دستگاه‌های ذیربط و با بهره گیری از همه ی ظرفیت های موجود، زمینه اجرایی شدن الگوی کشت در استان نیز به زودی فراهم شود.

عبدالرضا بازدار در خصوص آغاز عملیات الگوی کشت پاییزه برای شروع سال زراعی جدید تصریح کرد: در سال زراعی جاری (۱۴۰۲-۱۴۰۱) در خصوص چهار محصول گندم، جو، کلزا و نخود با کشت انتظاری به ترتیب ۹ هزار و ۶۰۰ هکتار، هفت هزار و ۱۰ هکتار، یک هزار و ١٠٠ هکتار و ۲۵۳ هکتار به این استان در قالب الگوی کشت ابلاغ شده است.

وی ادامه داد: در خصوص سایر محصولات تاکنون ابلاغیه ای اعلام نشده است که در زمان مقرر به محض حصول اطلاعات سطح کشت سایر محصولات، موارد اطلاع رسانی خواهد شد برای اجرای الگوی کشت برش لازم به تفکیک شهرستان و محصول انجام شده و به مدیریت جهادکشاورزی شهرستان ها جهت اجرا ابلاغ شده است.

وی افزایش کیفیت محصول، توسعه صادرات، تأمین امنیت غذایی مصرف کنندگان، اشتغالزایی و کارآفرینی، تنظیم بازار محصولات کشاورزی، حفاظت از منابع پایه آب و خاک، دانش‌بنیان کردن تولید در بخش کشاورزی و جلوگیری از ضایعات محصولات کشاورزی را از مزایای اجرای الگوی کشت برشمرد.

بازدار با اشاره به اینکه جهت اجرای هرچه بهتر الگوی کشت، مترصد دریافت بسته های حمایتی مربوط به حوزه آب و برق می باشیم، افزود: این موضوع به عنوان آن یکی از اهرم های کلیدی در اجرای موفقیت آمیز طرح الگوی کشت در استان محسوب می‌شود.

سرپرست سازمان جهاد کشاورزی استان البرز با بیان اینکه برای پایداری تولید گندم جو و کلزا این سازمان بر اساس دستورالعمل‌های ابلاغی پیگیر اجرایی کشت قراردادی می‌باشد تصریح کرد: به این منظور اولین جلسه هماهنگی کشت قراردادی نیز برگزار شده است و به محض ابلاغ، به منظور عملیاتی شدن الگوی کشت در استان جلساتی با تشکل ها و کارشناسان خواهیم داشت.

سند الگوی کشت محصولات کشاورزی هیجدهم مهرماه جاری توسط معاون اول رییس جمهوری، وزیر جهاد کشاورزی و نمایندگان مجلس شورای اسلامی رونمایی شد.

 با توجه به گستردگی پهنه مرزی کشور و تنوع اقلیمی مناطق گوناگون رسیدن به الگوی کشت مناسبی که از آن بتوان حداکثر بهره‌برداری را از عوامل و نهادهای تولید به‌ویژه عامل محدودکننده آب به دست آورد ضرورتی انکارناپذیر است، بنابراین الگوی کشت عبارت است از تعیین یک نظام کشاورزی با مزیت اقتصادی پایدار مبتنی بر سیاست‌های کلان کشور، دانش بومی کشاورزان و بهره‌گیری بهینه از پتانسیل‌های منطقه‌ای با رعایت اصول اکوفیزیولوژیک تولید محصولات کشاورزی در راستای حفظ محیط زیست است.

بنابراین با اجرای الگوی کشت در کشور کاهش ۶ درصدی مصرف آب معادل (۳ میلیارد مترمکعب)، افزایش ۱۸ درصدی بهره‌وری آب، افزایش ۱۱ درصدی تولید، صرفه‌جویی ۲.۲ میلیارد دلاری ارزی، افزایش ۴.۵ میلیون تنی تولیدات دیمزارها، افزایش ۱۵۸ درصدی تولید دانه‌های روغنی را موجب می‌شود.

همچنین در این طرح بخشودگی ۵۰ درصدی آب‌بها به‌ازای افزایش بهره‌وری تخفیف ۵۰ درصدی به کشاورزان از مشوق‌های این طرح است البته پرداخت انواع تسهیلات در بخش کشاورزی از سال آینده مشروط به اجرای الگوی کشت بر اساس قانون بودجه ۱۴۰۱ می‌شود.

کلام آخر:

با توجه به نقش حیاتی بخش کشاورزی در اقتصاد ملی و اشتغالزایی و تأمین غذای جامعه، لازم است که از منابع و ابزارهای تولید در این بخش به بهترین نحو ممکن استفاده گردد تا ضمن کاهش در مصرف این منابع، سودآوری و رفاه کشاورزان نیز افزایش یابد.

با توجه به اقلیم خشک و نیمه‌خشک ایران و کمبود منابع آبی در استانی مانند البرز ، آب به عنوان یکی از عوامل محدودکننده تولید، نقش مهمی را در تعیین نوع فعالیتهای زراعی ایفا می‌کند.

آسیب‌پذیری سفره‌های آب زیرزمینی در اثر برداشت بی‌رویه از منابع آبی، اتمام پتانسیل قابل توسعه بهره‌برداری از آب‌های زیرمینی برای مصارف کشاورزی و پایین بودن راندمان آبیاری لزوم اصلاح الگوی مصرف آب را ضروری می‌سازد.

تغییر الگوی کشت راهکار اساسی برای اصلاح الگوی مصرف آب در بخش کشاورزی است.الگوی کاشت به معنی سهم زیرکشت و نوع محصولات مختلف زراعی در یک منطقه می باشد و تصمیم به این که کدام محصول با استفاده از چه عوامل تولیدی، با چه روشی و به چه مقدار تولید گردد از برنامه های مهم آن می باشد.

 با تغییر الگوی کشت در مناطق مختلف کشور از جمله البرز  از محصولاتی که به آب زیاد در طول دوره رشد خود نیازمند هستند به سمت محصولات با مقاومت بالاتر نسبت به کم آبی و محصولاتی که سازگاری بیشتری با شرایط اقلیمی و منطقه ای خشک ونیمه خشک  دارند می توان گامی در جهت مدیریت صحیح مصرف آب و افزایش بهره وری در استان برداشت.

یک الگوی مناسب کاشت باید به نحوی اجرا شود که نیازهای اولیه همه اعضا جامعه برآورده شده و حقوق آنها از بهره وری اراضی، سرمایه کافی، فرصت های بازاریابی تأمین و تضمین شود زیرا هرگونه تغییر در الگوی کاشت می تواند کل نظام اجتماعی بخش کشاورزی را تحت تأثیر قرار دهد.

سطح اراضی کشاورزی و باغی کشور حدود ۱۸ میلیون هکتار برآورد شده که حدود ۶۸ هزار هکتار آن مربوط به استان البرز است .

بخشی از مراکز علمی تحقیقاتی و اجرایی وزارت جهاد کشاورزی از جمله معاونت خاک و آب ، موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر ، موسسه علوم باغبانی ،پژوهشگاه بیوتکنولوژی ، بانک ملی ژن گیاهی ایران ، موسسه تحقیقات واکسن و سرسازی رازی ، موسسه علوم دامی و  موسسه تحقیقات خاک و آب وزارت جهاد کشاورزی در استان البرز مستقر هستند.