به گزارش خبرنگار ایرنا، چند سالی می‌شود که از هر طرف می‌شنویم که تالابی در گوشه‌ای از کشور دچار خشکسالی شده و یا دارد نفس‌های آخر خود را می‌کشد.
داستان خشکیدگی و یا در معرض خشکی قرار گرفتن تالاب‌های کشور با گاوخونی، جازموریان، پریشان و ارومیه در رسانه‌ها گاهی شنیده می‌شود و با بختگان، هامون، هورالعظیم، میقان، میانکاله، قوری‌گل، انزلی، صابری، هیرمند، یادگارلو و لپوی مازندران به اوج رسید و این تراژدی همچنان ادامه دارد.
اما دولت سیزدهم عزم خود را برای حفظ و احیای تالاب‌ها نظیر انزلی و میانکاله به کار گرفته است و امید می‌رود در سال‌های آینده نتیجه این اقدامات بیش از پیش خود را نشان دهد.
تالاب محیطی است که عامل اصلی تشکیل‌دهنده محیط‌زیست جانوری و گیاهی آن، آب باشد.
تحقیقات علمی محققان حاکی از آن است که تالاب‌ها از مولدترین محیط‌های جهان هستند که با فراهم ساختن آب و قابلیت زادآوری اولیه، نقش مهمی در بقای گونه‌های بیشماری از گیاهان و جانوران وابسته به خود ایفا می‌کنند.
این اکوسیستم‌ها از ارزش اقتصادی زیادی نیز برخوردارند که از جمله آن می‌توان به تامین آب برای شیلات، زراعت، تولید چوب، منابع انرژی لجنی و گیاهی، چشم‌انداز تفریحی و گردشگری و اشتغالزایی اشاره کرد.
کارشناسان معتقدند که رعایت نشدن حقابه تالاب‌ها از مهمترین موضوعاتی است که منجر به خشک شدن این زیست‌بوم‌گان ارزشمند شده است و از سوی دیگر وقوع خشکسالی‌های اخیر نیز این روند را تشدید کرده است به طوری‌که مجتبی ذوالجودی معاون محیط‌زیست دریایی و تالاب‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور به تازگی در اعلام کرده است:رعایت نکردن حقابه تالاب‌ها، خشکسالی و کاهش بارندگی و مصرف آب زیاد در اراضی حاشیه تالاب‌ها موجب ایجاد وضعیت نامناسب کنونی تالاب‌های کشور شده است.
ایران بنیانگذار نخستین و مهمترین کنوانسیون حفاظت از تالاب‌ها در جهان یعنی کنوانسیون رامسر است؛ معاهده بین‌المللی که در سال ۱۹۷۱ به منظور حفظ و نگهداری تالاب‌ها امضا شد
این در حالی است که ایران بنیانگذار نخستین و مهمترین کنوانسیون حفاظت از تالاب‌ها در جهان یعنی کنوانسیون رامسر است؛ معاهده بین‌المللی که در سال ۱۹۷۱ به منظور حفظ و نگهداری تالاب‌ها امضا شد از همین رو می‌طلبد برنامه‌های موثرتری برای حفظ این محیط‌های طبیعی به اجرا گذاشت و از تجربه استان‌هایی که در این رابطه موفق بوده‌اند بهره‌گیری کرد چراکه خشک شدن تالاب‌ها پیامدهای ناگواری برای محیط‌زیست و زندگی انسان‌ها دارد.
خشک شدن تالاب‌ها چه تاثیری بر زندگی انسان‌ها می‌گذارد؟
شکل‌گیری کانون‌های گرد و خاک از مهمترین تاثیراتی است که با خشک شدن تالاب‌ها متوجه محیط زندگی انسان‌ها می‌شود. این موضوع را عضو هیات علمی دانشگاه شهرکرد در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا عنوان کرد و گفت: تالاب‌ها نقش بسیار مهمی در تعدیل آب و هوا دارند و چنانچه این محیط‌های طبیعی از دست بروند نخستین و مهمترین تهدیدی که برای محیط زندگی انسان‌ها شکل می‌گیرد، خیزش گرد و خاک است.
رسول زمانی افزود: یکی دیگر از کارکردهای تالاب‌ها، مهار و کنترل سیلاب است پس با از بین رفتن این زیست‌بوم‌گان با وقوع سیلاب، محیط زندگی انسان به طور جدی تهدید می‌شود.
وی با بیان اینکه حیات بسیاری از گونه‌های گیاهی و جانوری به تالاب‌ها وابسته است، تصریح کرد: مهاجرت پرندگان به تالاب‌ها دارای تاثیرات اکولوژیکی است و زمانی که تالابی از بین برود و مهاجرت پرندگان متوقف شود تعادل اکولوژیک برهم می‌خورد و شاهد افزایش جمعیت جانورانی نظیر موش و مار و حشرات خواهیم بود.
قهرمان تالاب ایران در سال ۹۹ به پیامدهای اقتصادی خشکیدگی تالاب‌ها نیز اشاره کرد و گفت: اراضی مجاور تالاب بهترین مکان برای توسعه گردشگری است و چنانچه تالابی خشک شود این امکان از دسترس خارج می‌شود و از سوی دیگر تالاب‌ها منبع تغذیه آب‌های زیرزمینی هستند و زمینه کشاورزی را فراهم می‌کنند از همین رو با از بین رفتن تالاب‌ها این فعالیت‌ها متوقف شده و بیکاری افزایش پیدا می‌کند.
زمانی، رعایت حقابه زیست‌محیطی را مهمترین عامل برای حفظ تالاب‌ها عنوان کرد و افزود: جلوگیری از برداشت بی‌رویه آب از تالاب‌ها، ممانعت از تغییر کاربری اراضی کشاورزی و جلوگیری از ورود پساب از مهمترین اقداماتی است که می‌توان برای حفظ تالاب‌ها انجام داد.
چنانچه تالابی به هر دلیل طبیعی و یا دستکاری انسانی خشک شود امکان احیای آن وجود دارد، ولی این احتمال هست که احیای گونه‌های گیاهی و جانوری آن به صورت ۱۰۰ درصد امکانپذیر نباشد.
وی با بیان اینکه امکان احیای تالاب‌های خشک شده وجود دارد، خاطرنشان کرد: هرچند تاکید می‌شود که دستگاه‌های متولی تمام تلاش خود را برای جلوگیری از خشک شدن تالاب‌ها به کار گیرند اما چنانچه تالابی به هر دلیل طبیعی و یا دستکاری انسانی خشک شود امکان احیای آن وجود دارد، ولی این احتمال هست که احیای گونه‌های گیاهی و جانوری آن به صورت ۱۰۰ درصد امکانپذیر نباشد.
در «کنوانسیون بین‌المللی رامسر» تمام تالاب‌های مهم دنیا ثبت شده‌اند و عنوان «رامسر سایت» را دریافت کرده‌اند که تاکنون دو هزار و ۴۱۴ رامسر سایت به ثبت رسیده که از این تعداد ۲۵ تالاب سهم ایران و چهار تالاب سهم استان چهارمحال و بختیاری است.
وضیعت نامناسب تالاب‌های کشور و پشت سر گذاشتن ۱۵ سال خشکسالی متوالی در استان چهارمحال و بختیاری ،دوستداران محیط‌زیست این استان را هم نگران وضعیت تالاب‌های این استان کرده است.
اما از حسن اتفاق بنا بر اظهارات مدیرکل حفاظت محیط‌زیست این استان، در حال حاضر وضعیت چهار تالاب اصلی این استان مساعد است و اگرچه نسبت به وضعیت ایده‌آل خود فاصله دارند اما چالش جدی حیات این محیط‌های طبیعی را تهدید نمی‌کند و حقابه تالاب‌ها تا حد زیادی رعایت می‌شود. از سوی دیگر نه تنها حفظ این تالاب‌ها در دستور کار اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست استان قرار دارد بلکه این اداره‌کل در تکاپوی احیای تالاب‌های خشک شده نیز است.
تالاب‌های استان به لحاظ کارکرد طبیعی در شرایط خوبی قرار دارند
وضعیت عمومی تالاب‌های استان نگران‌کننده نیست و این زیست‌بوم‌گان به لحاظ کارکرد طبیعی در شرایط خوبی قرار دارند.
مدیرکل حفاظت محیط‌زیست چهارمحال و بختیاری در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا با اشاره به آخرین وضعیت تالاب‌های اصلی این استان اظهار داشت: با وجود اینکه بسیاری از تالاب‌های کشور با چالش‌های جدی روبرو هستند اما وضعیت عمومی تالاب‌های استان نگران‌کننده نیست و این زیست‌بوم‌گان به لحاظ کارکرد طبیعی در شرایط خوبی قرار دارند.
سعید یوسف‌پور در خصوص نگرانی برخی دوستداران محیط‌زیست استان در خصوص پسروی آب در تالاب بین‌المللی چغاخور طی تابستان امسال نیز گفت: بر اساس آخرین آمارها ۳۷ میلیون مترمکعب آب در تالاب چغاخور وجود دارد که از این میزان ۱۸ میلیون مترمکعب حقابه طبیعی تالاب است، از همین رو نگرانی در این خصوص وجود ندارد اما چالشی که با آن در این تالاب بین‌المللی روبرو هستیم پساب خانگی و سموم بخش کشاورزی است که وارد تالاب می‌شود به طوری که این اکوسیستم پویا را به سمت تغذیه‌گرایی سوق داده و بر اساس آن پوشش گیاهی بر سطح تالاب در فصل گرما شکل می‌گیرد که برای زیست پرندگان و گونه‌های جانوری تالاب خطرآفرین است.
وی تصریح کرد: برهمین اساس اولویت اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست برای رفع این چالش احداث تصفیه‌خانه در منطقه و آموزش کشاورزان و جوامع محلی برای کاهش استفاده از آفت‌کش‌ها و مبارزه بیولوژیک با آفت‌هاست و علاج‌بخشی تالاب را در دستور کار خود قرار داده‌ایم.
مدیرکل حفاظت محیط‌زیست چهارمحال و بختیاری، ارتقای محدوده آبی تالاب را از دیگر برنامه‌های این اداره‌کل برای حفظ تالاب چغاخور عنوان کرد و افزود: در همین راستا برنامه جامع مدیریت تالاب مصوب شده و در حال حاضر به دنبال اجرای این برنامه هستیم.
یوسف‌پور با بیان اینکه گردشگری مدیریت نشده از دیگر مواردی عنوان کرد که می‌تواند حیات تالاب را به خطر اندازد، گفت: برای رفع این چالش تدوین طرح جامع گردشگری تالاب یک ضرورت است و با تدوین و اجرای این برنامه هم می‌توان از مواهب طبیعی حاشیه تالاب در راستای رونق گردشگری استفاده کرد و هم آسیبی به آن وارد نمی‌شود.
وی خاطرنشان کرد: رعایت حقابه تالاب‌ها از خطوط قرمز اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست استان است و برای پیگیری این مهم سالانه کمیته‌های مشترکی با آب منطقه‌ای برگزار می‌شود تا حقابه زیست‌محیطی رعایت شود.
یوسف‌پور در عین حال به خشک شدن برخی تالاب‌های مهم استان در سال‌های گذشته اشاره کرد و گفت: مرگ تالاب‌ها در استان سابقه دارد و اگر این اکوسیستم زنده و پویا به خوبی مدیریت و حفظ نشود به خشکیدگی کامل آن منجر شده و به کانون‌های گرد و خاک تبدیل می‌شود.
مدیرکل حفاظت محیط‌زیست چهارمحال و بختیاری ادامه داد: تالاب‌های خانمیرزا، جونقان، دهنو در شهرستان بروجن و نازی در ارتفاعات زردکوه چهار تالاب مهم و تاریخی استان به شمار می‌رود که در سال‌های گذشته خشک و از میان رفته است اما خبر خوش اینکه احیای تعدادی از این تالاب‌ها در دستور کار این اداره‌کل قرار گرفته است و امید می‌رود با کمک جوامع محلی، سازمان‌های مردم‌نهاد و دستگاه‌های مرتبط بتوان این برنامه را به خوبی اجرا کرد.
تجربه موفق استان در احیای تالاب‌ها
یوسف‌پور به تجربه موفق استان در احیای تالاب‌های خشک شده اشاره کرد و افزود: تالاب گندمان که یکی از مهمترین زیستگاه‌های پرندگان کشور به شمار می‌رود در دهه ۸۰ خشک شد اما از سال ۹۰ احیای آن در دستور کار قرار گرفت و اکنون در فاز پنجم آن قرار داریم و در حال حاضر بیش از ۱۰۰ گونه پرنده در این تالاب زیست می‌کند و امید است احیای کامل تالاب را به زودی شاهد باشیم.
وی بیان داشت: به همین پیشتوانه درصدد هستیم تا ۲ تالاب خشک شده خانمیرزا و دهنو را نیز احیای کنیم بطوریکه در تالاب خانمیرزا جوامع محلی به کمک این اداره‌کل آمده و اقداماتی تاکنون در این خصوص انجام شده است و همچنین اعتقاد داریم که بتوان ۶۰ درصد از تالاب دهنو که خشکیدگی آن به هشت سال گذشته بازمی‌گردد را احیا کرد.
همکاری سازنده جوامع محلی، دستگاه‌های دولتی و گروه‌های مردم‌نهاد در استان
برخی محققان و کنشگران محیط‌زیست نیز با تایید این موضوع که شرایط تالاب‌های چهارمحال و بختیاری در مقایسه با دیگر تالاب‌های کشور در وضعیت بهتری قرار دارد عنوان می‌کنند که با وجود مدیریت مناسب، خشکسالی‌های اخیر تاثیر کمتری بر تالاب‌های استان گذاشته است. کارشناسان این وضعیت را مرهون همکاری سازنده جوامع محلی، مشارکت دستگاه‌های دولتی و نقش فعالانه سازمان‌های مردم‌نهاد می‌دانند.
یک محقق حوزه محیط‌زیست در همین خصوص به خبرنگار ایرنا گفت: تالاب‌های این استان در مقایسه با تالاب‌های مشابه خود در منطقه زاگرس در وضعیت بهتری قرار دارند و اگرچه خشکسالی حیات این محیط‌های طبیعی را تا حدی تحت تاثیر خود قرار داده اما مدیریت این موضوع و رعایت حقابه، سبب شده تا چالش جدی این تالاب‌ها را تهدید نکند.
برای حفظ تالاب‌ها نباید همه مسئولیت را متوجه اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست دانست بلکه تحقق این مهم نیازمند مدیریت یکپارچه و بین دستگاهی است.
رسول زمانی افزود: برای حفظ تالاب‌ها نباید همه مسئولیت را متوجه اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست دانست بلکه تحقق این مهم نیازمند مدیریت یکپارچه و بین دستگاهی است.
در همین پیوند یک کنشگر محیط‌زیست نیز با اشاره به اهمیت همکاری دستگاه‌های دولتی، جوامع محلی و سازمان‌های مردم‌نهاد، اظهار داشت: برای حفظ تالاب‌ها، هر زمان این سه عامل در کنار یکدیگر قرار گرفتند موفقیت‌های خوبی در استان حاصل شده است از همین رو نیاز داریم تا برای حفظ و تقویت وضعیت تالاب‌های استان این مشارکت همچنان تداوم داشته باشد.
هومان خاکپور تصریح کرد: نمونه موفق این مشارکت را در احیای تالاب گندمان استان شاهد بودیم به‌طوری‌که در یک اتفاق نادر و کم‌نظیر تالابی که در دهه ۸۰ به طور کامل خشک شد و با وقوع یک آتش‌سوزی گسترده که به مدت ۴۰ روز به طول انجامید پوشش گیاهی تالاب از میان رفت اما با ورود موفق اداره‌کل محیط‌زیست و سایر نهادهای دولتی نظیر آموزش و پرورش و سازمان جهادکشاورزی، جوامع محلی و گروه‌های مردم‌نهاد این تالاب احیا شد.
وی با تاکید بر آموزش دانش‌آموزان در جوامع محلی، اظهار داشت: در ماه‌های گذشته حریق بخشی از تالاب گندمان را دربر گرفت اما با حضور نوجوانان محلی این آتش‌سوزی قبل از حضور تیم‌های اطفای حریق، خاموش شد، این نوجوانان دانش‌آموزانی بود که در سال‌های گذشته در کارگاه‌های آموزشی حفاظت از تالاب گندمان حضور داشتند و اکنون ثمره این آموزش‌ها خود را نشان داده است.
این فعال محیط‌زیست ادامه داد: شواهد موجود حاکی از آن است که حقابه تالاب‌های گندمان و چغاخور رعایت شده است و اگرچه در وضعیت ایده‌آل خود قرار ندارند اما وضعیت بسیار بهتری نسبت به دیگر تالاب‌های کشور دارند و اصلاح الگوی کشت در حاشیه این تالاب‌ها تا حدی رعایت شده است.
خاکپور خاطرنشان کرد: چنانچه برای جلوگیری از ورود آلودگی و پساب به تالاب چغاخور نیز تدبیری اندیشیده شود می‌توان خیال راحت‌تری در خصوص حفظ این تالاب بین‌المللی داشت.
هرچه مطالبه‌گری گروهی و ورود جوامع محلی برای حفظ و احیای تالاب‌ها بیشتر شود می‌توان به اجرای بهتر برنامه‌های این حوزه امیدوارتر شد.
وی با تاکید بر اینکه چنانچه احیای تالاب‌های خشک شده استان به مطالبه عمومی تبدیل شود برنامه‌های اداره‌کل محیط زیست استان به شکل بهتر و موثرتری اجرا می‌شود، اظهار داشت: هرچه مطالبه‌گری گروهی و ورود جوامع محلی برای حفظ و احیای تالاب‌ها بیشتر شود می‌توان به اجرای بهتر برنامه‌های این حوزه امیدوارتر شد.
به گزارش ایرنا، چهارمحال و بختیاری دارای چهار تالاب اصلی چغاخور، گندمان، سولقان و علی‌آباد است که شرایط ویژه و منحصربه فردی را برای این قطعه از طبیعت کشور به لحاظ ارزش‌های زیست‌محیطی و ظرفیت‌های اکوتوریسمی به ارمغان آورده است.
تالاب‌هایی که به صورت زنجیروار از ضلع جنوبی شهرستان بروجن در امتداد کوه کلار به طرف غرب منطقه گسترده شده و با ایجاد یک مجموعه بزرگ زیستی، زیستگاه‌های کم‌همتای پرندگان مهاجر و ماهیان منحصربه فرد است.
این مجموعه تالابی بزرگ و ارزشمند چهارمحال و بختیاری را به یکی از شاهراه‌های عبور پرندگان مهاجر و آبزی از کشورهای اروپایی، روسیه و استان‌های شمالی کشورمان به سمت کشورهای حوضه خلیج فارس تبدیل کرده است.
نظر شما