تغییر الگوی کشت، راهکار اساسی برای برون رفت از بحران کم‌آبی در جنوب‌شرق تهران

به گزارش خبرنگار ایرنا، شهرستان‌های جنوب‌شرق تهران شامل ورامین، قرچک، پیشوا و پاکدشت به دلیل برخورداری از هزاران هکتار زمین مرغوب کشاورزی، قطب تولید محصولات مختلف زراعی، باغی و گلخانه‌ای استان تهران محسوب می‌شوند که در سال‌های اخیر به دلیل کمبود منابع آبی پایدار، بخش قابل توجهی از این زمین ها مورد استفاده قرار نمی‌گیرد.

این شهرستان‌ها در مجموع بیش از ۱۳۰ هزار هکتار زمین دارند که به دلیل کمبود منابع آبی پایدار، نیمی از این زمین ها به حال خود رها شده و در آن کشت و کاری انجام نمی‌شود.

در حال حاضر از مجموع ۸۰ هزار هکتار زمین کشاورزی شهرستان ورامین تنها ۳۹ هزار هکتار زیر کشت انواع محصولات زراعی، باغی و گلخانه‌ای می‌رود و در پاکدشت نیز از مجموع ۲۷ هزار هکتار زمین کشاورزی پاکدشت حدود ۱۷ هزار هکتار، قرچک از ۱۲ هزار هکتار حدود ۶ هزار هکتار و در شهرستان پیشوا از مجموع ۱۲ هزار هکتار زمین قابل کشت حدود ۷ هزار هکتار آن زیر کشت انواع محصولات زراعی می‌رود.

در اسناد زمین های کشاورزی دشت ورامین، علاوه بر سطح زمین، میزان حق‌آبه آن از رودخانه جاجرود نیز ثبت شده و در اصل، ارزش هر زمین، به میزان حق‌آبه آن از رودخانه جاجرود بوده و قیمت‌گذاری زمین کشاورزی بر اساس میزان آبی‌ است که از طریق کانال و یا چاه‌های آب به آن زمین جاری می‌شود از این رو امروز گاه قیمت خرید یک ساعت آب در دشت ورامین در هفته به بیش از ۱۰۰ میلیون تومان نیز می‌رسد.

پس از احداث سد لتیان و ماملو، حق‌آبه کشاورزان جنوب‌شرق تهران از محل رودخانه جاجرود نیز رفته رفته کاهش یافت تا جایی که امروز هیچ آبی از محل این رودخانه به زمین کشاورزی دشت ورامین وارد نمی‌شود و ۹ مترمکعب آب در ثانیه از محل تصفیه خانه جنوب تهران نیز پاسخگوی سطح وسیع زمین کشاورزی نیست از این رو، حرکت به سمت تغییر الگوی کشت، انتقال کشاورزی از فضای باز به گلخانه و استفاده از شیوه‌های نوین آبیاری، در دستور کار کشاورزان شهرستان‌های جنوب‌شرق تهران قرار گرفته است.

فرونشست زمین حاصل کمبود آب در دشت ورامین

کشاورزان شهرستان ورامین سالانه ۸۵۴ هزار و ۷۶۶ تن انواع محصولات زراعی، باغی و دامی به ارزش ۴۵ هزار و ۵۴۳ میلیارد ریال تولید می‌کنند که حفظ و ارتقاء میزان تولید در بخش کشاورزی، وابستگی مستقیم به میزان آب دارد، موضوعی که باعث شده طی سال‌های اخیر، میزان استحصال آب از منابع زیرزمینی به شدت افزایش پیدا کند و خالی شدن سفره‌های زیرزمینی، به پیدایش پدیده مخرب فرونشست زمین منجر شده است.

موضوع فرونشست زمین و خطراتی که این پدیده برای کل استان تهران به همراه دارد باعث شده تا طی سال‌های گذشته مرکز استراتژیک نهاد ریاست جمهوری برای بررسی آن جلسات علمی، تخصصی و اجرایی متعددی برگزار کند تا از پیشروی آن جلوگیری شود به ویژه که بخش‌هایی از این فرونشست در منطقه ابردژ ورامین تا نزدیکی راه‌آهن سراسری تهران -  مشهد نیز کشیده شده و ادامه دار شدن آن می‌تواند عواقب جبران ناپذیری را به همراه داشته باشد.

به گفته مسئولان امور آب استان تهران بیش از یکهزار و ۷۰۰ حلقه چاه آب مجاز در شهرستان های ورامین، قرچک، پیشوا و پاکدشت فعالیت می‌کنند که از این تعداد ۷۱۸ حلقه در ورامین، ۱۵۴ حلقه در قرچک، ۲۹۷ حلقه در پیشوا و مابقی در پاکدشت حفر شده است.

حرکت به سمت کشت گلخانه‌ای راهکار مناسب برای رفع کمبود آب
اجرای کشت گلخانه‌ای یکی از مهم‌ترین سیاست‌های اقتصاد مقاومتی دولت در بخش کشاورزی است که شرایط را برای حرکت به سمت کشاورزی مدرن و علمی فراهم می‌کند و کشاورزی در محیط گلخانه، علاوه بر آن که اثربخشی مستقیم بر مبارزه با آفات و امراض گیاهی دارد، در مدیریت مصرف آب نیز نقش به‌سزایی داشته و برای شهرستانی چون ورامین که با کمبود شدید منابع آبی همراه است، بهترین روش برای استفاه مناسب از منابع آبی موجود خواهد بود.

به گفته محسن بنائیان مدیر جهاد کشاورزی شهرستان ورامین، در حال حاضر بیش از ۵۵۰ هکتار از زمین های کشاورزی ورامین زیر کشت گلخانه‌ای رفته و با احداث شهرک گل و گیاه حصار گلی، بخش مهمی از محصولات زراعی تولید و روانه بازار می‌شود و مصرف آب نیز در این زمین ها به خوبی مدیریت می‌شود.

فرماندار پیشوا نیز از استقرار یکهزار و ۴۰۰ هکتار گلخانه‌ در این شهرستان خبر داد و افزود: پیشوا با بیش از یکهزار و ۴۰۰ هکتار  گلخانه‌، قطب تولید محصولات سبزی و صیفی کشور به شمار می رود  که ۱۰ درصد از کل گلخانه‌های کشور را در خود جای داده است.

ابراهیم تاجیک نوری در گفت‌ وگو با خبرنگار ایرنا اظهار داشت: شهرستان پیشوا قطب تولید محصولات زراعی، باغی و گلخانه‌ای استان تهران است که با وسعت بیش از هزار و ۴۰۰ هکتار گلخانه، ۱۰ درصد از کل گلخانه‌های کشور و ۳۰ درصد از گلخانه‌ای استان تهران را در خود جای داده است.

وی خاطرنشان کرد: پیشوا علاوه بر تولید محصولات صیفی‌جات، در تولید و صادرات گل و گیاه و گل‌های شاخه بریده نیز از مناطق مهم استان تهران به حساب می‌رود و نخستین واحد گلخانه مدرن تکثیر و تولید انواع پایه های گل رز پیوندی کشور در پیشوا مستقر است و این واحد، ایران را به باشگاه کشورهای تکثیر و تولیدکننده پایه گل رز به روش کشت بافت و پیوندی وارد کرده است.

وی افزود: کمبود آب در سال‌ها اخیر، موجب افزایش برداشت آب از منابع زیرزمینی شده که این  امر علاوه بر افزایش عمق چاه‌ها، موجب بروز پدیده مخرب فرونشست در دشت ورامین شده است، مشکلی که نه فقط کشاورزی که زیرساخت‌های منطقه را نیز با خطر نابودی مواجه کرده است.

وی از تغییر الگوی کشت، استفاده از شیوه‌های نوین آبیاری و حرکت به سمت کشت گلخانه‌ای را شیوه‌ای مناسب در مدیریت آب موجود در منطقه اعلام کرد و افزود: با استفاده از کشت گلخانه‌ای، مصرف آب مدیریت می‌شود، مبارزه با آفات و بیماری‌های گیاهی به سادگی انجام شده و علاوه بر افزایش تولید، فرصت‌های شغلی پایداری ایجاد می‌ شود.

فرماندار پیشوا اضافه کرد: دولت تسهیلات ویژه‌ای برای کشت گلخانه‌ای و اجرای آبیاری نوین در اختیار کشاورزان قرار می‌دهد و لازم است تا  اطلاع رسانی مناسب به بهره‌برداران کشاورزی در حرکت به این شیوه کشاورزی صورت گیرد.
تراز منفی آب زراعی در شهرستان پاکدشت

فرماندار شهرستان پاکدشت نیز گفت: با توجه به نیازسنجی صورت گرفته در حوزه آب آشامیدنی و کشاورزی، پاکدشت هزار لیتر بر ثانیه کمبود آب دارد.

محسن اردستانی اظهار داشت: کمبود بارش نزولات جوی، کشور را در تأمین آب مورد نیازبخش‌های مختلف با مشکلاتی همراه کرده که از همین امروز لازم است تا برای گذر از تنش‌های آبی پیش رو، چاره‌ای اساسی اندیشیده شود.

وی افزود: در حوزه کشاورزی پاکدشت به یکهزار و ۴۵۳ لیتر بر ثانیه آب نیاز دارد که آب استحصال شده از ۱۶۰ حلقه چاه و حقابه شهرستان از محل پساب تصفیه شده، ۹۲۰ لیتر از این نیاز را تامین می‌کند.

این مسئول از کشت گلخانه‌ای و تغییر الگوی کشت به عنوان مهمترین راهکار برای برون‌رفت از بحران کمبود آب یاد کرد و اظهار داشت: حرکت به سمت کشت گلخانه‌ای، علاوه بر افزایش راندمان مصرف حامل‌های انرژی و آب زراعی، موجب افزایش چشمگیر تولید در سطح و اشتغال شده و به دلیل فراهم بودن بستر استفاده از کشاورزی نوین، زمینه توسعه فعالیت شرکت‌های بنیان در حوزه کشت گلخانه‌ای را فراهم می‌کند.

اردستانی ادامه داد: پاکدشت از هزار و ۲۳۷ هکتار گلخانه برخوردار است که از این میزان، ۹۸۷ هکتار زیر کشت گل و گیاه و ۲۵۰ هکتار زیر کشت سبزی و صیفی می‌رود؛ کمبود منابع آبی باعث شده تا از ۲۳ هزار هکتار زمین زراعی مرغوب کشاورزی پاکدشت، تنها ۱۷ هزار هکتار از این زمین‌ها زیر کشت انواع محصولات زراعی، باغی و گلخانه‌ای می‌رود و اختصاص نیافتن آب از محل سد ماملو، کشاورزی در بخش‌های شمالی کانال انتقال پساب تصفیه شده جنوب تهران را تعطیل کرده است.

وی تأکید کرد: برای جبران کمبود منابع آبی، باید کشاورزی شهرستان را از فضای آزاد به گلخانه هدایت کرد و با استفاده از شیوه‌های نوین آبیاری که دولت برای هر یک، تسهیلات ویژه‌ای به کشاورزان اعطا می‌کند، آب موجود در شهرستان را مدیریت کرد.

تغییر الگوی کشت و کاشت گیاه کم آب بر در دستور کار قرار دارد
کمبود منابع آبی، لزوم تغییر الگوی کشت و استفاده از گیاهان کم‌آب بر، دیگر راهکار مهم برای برون رفت از بحران کم‌آبی در جنوب شرق تهران است.

تغییر کشت محصولاتی نظیر هندوانه که به عقیده کارشناسان کشاورزی برای تولید هر کیلوگرم آن به حداقل ۴۰۰ لیتر آب نیاز است و کاشت محصولاتی نظیر زعفران که علاوه بر مصرف اندک آب، راندمان و ارزش افزوده بیشتری نیز به همراه دارد می‌تواند کشاورزی این بخش از استان تهران در حوزه کمبود آب نجات دهد.

یکی دیگر از محصولاتی که طی سالیان اخیر به دنبال کمبود منابع آبی و نیاز داخل کشور، کشت آن مورد توجه کشاورزان قرار گرفته، گیاه کلزا است.

کلزا، گیاهی استراتژیک در تأمین روغن مورد نیاز کشور محسوب می‌شود که به دلیل نیاز کمتر به آب در مقایسه با غلاتی نظیر گندم و جو، حاصلخیزکردن خاک پس از یک دوره کشت و خرید تضمینی توسط دولت، در سال‌های اخیر مورد توجه کشاورزان بوده و در جنوب‌شرق تهران نیز کشت این گیاه به عنوان یکی از برنامه‌های کشاورزی پیگیری می‌شود.

کشت گیاه کلزا در تناوب با گندم و جو، باعث پایداری کشت محصول غلات شده و در حاصلخیزی خاک نقش به سزایی دارد.

کینوا با نام علمی Chenopodium quinoa willd دیگر محصولی است که طی سال‌های گذشته، کشت آن به عنوان گیاه جایگزین گندم و جو که محصولات پرآبخواهی است مورد توجه قرار گرفته است.

سال ۱۳۹۸ بود که برای نخستین بار کشت این گیاه که از آن به عنوان خاویار گیاهی یاد می‌شود در شهرستان ورامین در دستور کار قرار گرفت ولی به دلیل حمایت نشدن از کشاورزان، کشت آن متوقف شد.

به گفته یکی از کارشناسان کشاورزی کینوا و محصولات تهیه‌شده از آن، در بسیاری از کشورهای جهان شناخته شده است و دانه خوراکی آن بین افرادی که به تغذیه سالم اهمیت می‌دهند، از محبوبیت زیادی برخوردار است.
احمد فدایی اردستانی خاطرنشان کرد: ارزش غذایی بالای کینوا و توانایی آن برای ایجاد امنیت غذایی باعث شد تا سازمان ملل متحد، سال ۲۰۱۳ را به عنوان سال بین المللی کینوا نامگذاری کند در حالی که این گیاه در کشور ما همچنان ناشناخته است.

وی ادامه داد: کشت این گیاه، به مراتب آسان‌تر از غلاتی نظیر گندم، جو و ذرت بوده و در مقایسه با این گیاهان که در دوره کشت به ۶ تا هشت نوبت آبدهی نیاز دارد، فقط به چهار نوبت آبیاری احتیاج دارد ضمن این که ۲ بار در سال می‌توان آن را کشت کرد.
فدایی اردستانی ارزش افزوده حاصل از کشت گیاه کینوا را نسبت به سایر غلات دو تا سه برابر اعلام کرد.

این مسئول اظهار داشت: با توجه به شرایط اقلیمی و آب و هوای ورامین، امکان کشت این گیاه در زمین های  زراعی شهرستان وجود دارد.

محمد مخبر معاون اول رئیس جمهور در اولین اجلاس سراسری الگوی کشت محصولات کشاورزی که روز دوشنبه ۱۸مهر در وزارت جهاد کشاورزی برگزار شد، اظهار داشت: اجرای طرح اصلاح الگوی کشت یک تصمیم فراقوه ای و در راستای تامین امنیت پایدار غذایی و معیشت کشاورزان است، اجرای صحیح سند کشت محصولات استان ها با توصیه و سفارش امکان پذیر نیست و باید الزامات اقتصادی و سوددهی این طرح برای کشاورزان تبیین شود.