طلای سرخ ایران در تکاپوی جهانی شدن/ خراسان رضوی و تولید ۸۰ درصد زعفران کشور

به گزارش ایرنا، به واقع سهم اندک ایران از تجارت طلای سرخ در جهان، با وجود تولید حدود ۹۰ درصد این محصول، گویای فاجعه‌ای عظیم و مظلومیتی غریب برای این محصول راهبردی در عرصه جهانی است و گلایه زعفران‌کاران از هزینه بالای تمام شده آن در مقابل بهای نسبتا ارزان این کالا، و داد و فغان تجار و صادرکنندگان این محصول ایرانی در برابر آوازه زعفران کشورهای دیگر از جمله چین، اسپانیا و حتی افغانستان از دیگر نمودهای این مظلومیت است، و حال آنکه از دیرباز زعفران؛ محصول شاخص تولیدی و صادراتی ایران زمین بوده است.

ضعف و خلاء موجود در عرصه بسته‌بندی، سورتینگ، برندینگ و البته فرآوری و صنایع تبدیلی همه و همه در کنار داستان غم انگیز فروش زعفران ایران با بسته‌بندی‌ و نام دیگر کشورها، همچنان آسیبها، خلاءها و چالش های متداول در قصه کهن محصول ایرانی در عرصه جهانی است.

به هر حال زعفران همچنان گل سرسبد محصولات کشاورزی ایران در جهان است که انحصار تولیدش همچنان با ماست و هنوز قصه پرغصه پسته، فرش و زیره برایش در جهان تکرار نشده است و نباید هم اجازه داد تکرار شود؛ رمز ماندگاری این انحصار و عرض اندام در عرصه جهانی و همراهی بی چون و چرای نام ایران با زعفران؛ توجه به این محصول، ارزشمند انگاشته شدن کار زعفران‌کاران، ترغیب و تشویق آنان با حمایت و البته تنظیم بازار و مدیریت آن از سوی متولیان و جلوگیری از دست اندازی دلالان و اخلالگران بازار در این عرصه موثر و نقش آفرین است.

در چند سال گذشته نقش آفرینی پررنگ برخی دلالان و سرمایه‌داران؛ مخل بازار و مانعی در برابر افزایش واقعی قیمت محصول زعفران در بازار شده بود؛ اتفاق تلخی که آرام آرام کشاورزان را از توسعه کشت زعفران و پرداختن به تولید این محصول دلسرد کرد و البته مابه التفاوت قیمت خرید محصول از کشاورز تا قیمت عرضه و صادرات آن به قیمتهای بالاتر، سود سرشاری را نصیب جیب دلالان و اخلالگران بازار کرده بود.

اما از سال گذشته و در کنار عواملی مانند کاهش سطح زیر کشت زعفران، وقوع تغییرات اقلیمی و خشکسالی نیز موجب افت چشمگیر برداشت محصول زعفران تا ۵۰ درصد و کاهش عرضه محصول به بازار شد که افزایش چشمگیر قیمت محصول و شادی هرچند با تاخیر چندساله زعفرانکاران را درپی داشت.

اگرچه امسال نیز کارشناسان پیش بینی می کنند به دلیل عواملی چون تاثیرات خشکسالی، دمای بالای هوا و عدم رسیدگی زعفران‌کاران به زمین ها به دلیل نبود رغبت ناشی از پایین بودن قیمت محصول، میزان تولید زعفران کاهش یابد اما اوضاع نسبت به پارسال بهتر است؛ هرچند که همچنان مدیریت، تنظیم بازار و البته حمایت از کشاورز؛ از ضروریات این روزهای بازار طلای سرخ ایران است.

خراسان رضوی مهمترین استان تولیدکننده زعفران کشور است که امسال ۹۱ هزار هکتار از کشتزارهایش را زیر کشت این محصول اقتصادی برده است.

زعفران به طور میانگین به ۲۳۰ نفر- روز نیروی کار در هر هکتار نیاز دارد و بر این اساس هر هکتار کشت زعفران حدود یک نفر اشتغال دائم را در حوزه تولید این محصول ایجاد می‌کند.

جمعیت بهره‌برداران بخش کشاورزی مرتبط با کشت زعفران در خراسان رضوی امسال ۱۱۹ هزار نفر است که با احتساب جمعیت پنج نفره برای هر خانوار، شمار افراد منتفع از تولید زعفران در این استان بالغ بر ۵۹۵ هزار نفر می شود.

باید به این نکته مهم توجه داشت که زعفران در گروه محصولات با ظرفیت بالا برای ایجاد اشتغال، توسعه اقتصاد و ارزآوری برای کشور محسوب می شود و با توجه به اینکه افزایش تولید آن سرمایه کلان نمی‌خواهد، علاوه بر آن می‌توان با ایجاد صنایع تبدیلی، فرآوری و بسته بندی؛ سود حاصل از صادرات آن را به میزان قابل توجهی افزایش داد.

تهدیدات اقلیمی سایه افکنده بر طلای سرخ

استان خراسان رضوی از دیرباز در زمینه کشت و تولید زعفران در کشور و نیز دنیا سرآمد و دارای نقش تعیین کننده ای بوده است.

معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی به خبرنگار ایرنا گفت: هم اکنون از ۱۲۱ هزار هکتار کشتزار زعفران در کشور، ۹۱ هزار هکتار؛ یعنی رقمی برابر ۷۶ درصد مجموع سطح زیر کشت آن، متعلق به خراسان رضوی است.

غلامحسین ساربان با بیان اینکه امسال در تمام شهرستانهای استان این محصول کشت شده است، گفت: متاسفانه در پاییز پارسال؛ کل بارندگی استان ۱۲.۲ میلیمتر بود که در زمان استقرار زعفران هیچ بارندگی نداشتیم که این شرایط مشکلات جدی برای این محصول پیش آورد.

وی افزود: بارندگی در بهمن ماه نیز کم بود که در دی و اسفندماه بهتر شد و به ۹۴ میلیمتر رسید اما در فروردین ماه امسال شاهد گرمای هوا و کاهش ۶۰ درصدی بارندگی ها بودیم.

معاون جهاد کشاورزی خراسان رضوی با بیان اینکه در اردیبهشت ماه امسال وضعیت بارندگی در استان بهتر شده، گفت: البته در بیشتر مناطق استان به لحاظ تنش های گرمایی در فروردین ماه؛ پیاز زعفران زودتر از زمان خود خزان کرد که این امر ممکن است در عملکرد و برداشت محصول تاثیر کاهشی داشته باشد که امیدواریم چنین نباشد.

رشد قیمت خرید حمایتی زعفران، انگیزه بخش

با پیگیری‌های خوب انجام شده از سوی وزارت جهاد کشاورزی، شورای سیاست گذاری قیمت زعفران در کشور تشکیل شد که اقدامی موثر برای اصلاح وضعیت قیمتی این محصول در بازار بوده است.

ساربان گفت: زعفران محصولی ارزشمندی است که به ازای هر کیلوگرم تولید آن، آب فراوانی مصرف می‌شود بنابراین چنین محصولی که در جهان یگانه است، باید ارزشمند و گران نیز فروخته شود.

وی اظهار کرد: برای تولید هر کیلوگرم زعفران خشک حدود ۷۰۰ تا ۱۰۰۰ مترمکعب آب مصرف می شود و خوشبختانه قیمت کف برای این محصول در شورای سیاستگذاری قیمت زعفران مشخص شده که برای نگین زعفران قیمت ۴۱ میلیون و ۳۵۰ هزار تومان تعیین شده و البته هنوز به استانها ابلاغ نشده است.

وی تاکید کرد: این افزایش قیمت زعفران به تنهایی انگیزه خوبی برای کشاورزان محسوب می‌شود تا در سالهای آینده شاهد افزایش رغبت زعفران‌کاران برای کشت و تولید آن باشیم.

معاون سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی اظهار کرد: کل میزان تولید زعفران کشور در شرایط عادی حدود ۴۰۰ تن است که در سالهای عادی بین ۳۰۰ تا ۳۱۰ تن آن در این استان تولید می شود که معادل حدود ۸۰ درصد تولید کل کشور است که ارزش افزوده بالایی برای بخش کشاورزی به همراه دارد.

ساربان گفت: هر هکتار سطح زیر کشت زعفران برای ۲۲۰ نفر ایجاد شغل می کند.

وی با بیان اینکه زعفران در مناطق مواجه با کم آبی و یا خرده مالکی، درآمدزایی خوبی برای کشاورز دارد، گفت: ۷۰ درصد هزینه تمام شده زعفران را هزینه های کارگری تشکیل می دهد؛ بنابراین قیمت خرید حمایتی امسال مطلوب است.

ساربان با بیان اینکه پیگیری لازم برای خرید حمایتی زعفران کشاورزان در سال جاری صورت گرفته است، گفت: اگر قیمت خرید در بازار کمتر از قیمت کف ابلاغی باشد سازمان تعاون روستایی همانند سال گذشته آماده خرید محصول از کشاورزان است.

وی افزود: خوشبختانه سال گذشته با توجه به قیمت خوب محصول در بازار؛ میزان خرید حمایتی زعفران در خراسان رضوی صفر بود و این بدان معنی است که کشاورز به دلیل قیمت خوب محصول در بازار؛ نیازی به عرضه آن به سازمان تعاون روستایی ندیده است.

وی ادامه داد: آمادگی برای خرید محصول در هر صورت در استان وجود دارد اما امیدواریم امسال شاهد رونق قیمت این محصول در بازار و شادی بیشتر کشاورزان باشیم.

عقب ماندگی زعفران از منظر علم و فناوری

ساربان با بیان اینکه در خراسان رضوی با فعالیت ۱۲۱ واحد فرآوری؛ ظرفیت فرآوری حدود ۴۰۰ تن محصول زعفران وجود دارد، ادامه داد: سهم کمی از این ظرفیت مورد استفاده قرار می گیرد و هنوز در زمینه فرآوری محصول در این بخش دچار نیازهای جدی و توسعه فناوری هستیم.

وی با بیان اینکه ورود علم و فناوری در حوزه فرآوری محصول زعفران بسیار اهمیت دارد، افزود: در زمینه تولید کروسین زعفران کارهای چشمگیری در استان انجام شده است اما هنوز در حوزه علم داروسازی، داروشناسی و لوازم آرایشی و بهداشتی کار شاخص و موثری انجام نشده است.

معاون سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی با اشاره به خواص بی‌شمار زعفران به لحاظ دارویی افزود: کروسین در واقع عامل رنگ گیاه زعفران است که خواص دارویی بسیار زیادی نیز دارد.

وی با بیان اینکه زعفران، گرانترین ماده دارویی جهان محسوب می شود، ادامه داد: از مشتقات این گیاه در صنایع غذایی، داروسازی، آرایشی و بهداشتی و صنایع غذایی استفاده‌های فراوان شده است و می‌توان با استفاده از این ترکیبات در صنایع یاد شده ارزش افزوده بالایی تولید کرد.

ساربان گفت: کروسین که از منشاء زعفران به دست می‌آید اصلی‌ترین آنتی‌اکسیدان آن محسوب می‌شود و بسیاری از خواص درمانی زعفران به این بخش آن نسبت داده می‌شود.

وی افزود: از جمله خواص کروسین، پیشگیری از بروز بسیاری از بیماری‌ها مانند سرطان و بیماری‌های قلبی و عروقی و درمان اختلالات شبکیه چشم، درمان آلزایمر و نیز رفع اختلالات نعوظی در مردان می توان اشاره کرد. 

وی با بیان اینکه این قابلیت در استان وجود دارد که در ارتباط با دنیا و مراکز علمی و پژوهشی اقدامات شاخصی در حوزه علمی در این زمینه انجام شود، گفت: متاسفانه وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و نیز دانشکده های داروسازی هنوز به این حوزه وارد نشده‌اند.

رخ نمایی زعفران ایران در دست انداز استانداردهای سختگیرانه

معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی با تاکید بر اینکه کشاورزان به هیچ وجه در تولید محصول زعفران خود از هیچ سمی نباید استفاده کنند، گفت: زعفران محصولی صادراتی است که اتحادیه اروپا امسال در زمینه باقی مانده سموم در این محصول بسیار سختگیرانه وارد عمل شده است.

وی افزود: به عنوان مثال در چک محصول زعفران؛ شاخص سنجش مواد عالی و سموم از ۴۰ ppm به ۱۰ ppm کاهش یافته است.

ساربان تصریح کرد: کشاورزان تولید کننده زعفران باید در مصرف کودهای شیمیایی دقت فراوان داشته باشند و بیشتر از مواد آلی و محرک رشد استفاده کنند تا باقی مانده کود در محصول نهایی پیدا نشود.

وی افزود: طبق آمار تعداد ۱۱۹ هزار خانوار بخش کشاورزی استان در زمینه زعفران فعالیت دارند که حدود ۱۰۰ هزار نفر آنان کمتر از یک هکتار زمین دارند.

وی تاکید کرد: با توجه به مزیت صادراتی محصول زعفران؛ باید نسبت به رعایت اصول و استانداردها توجه کافی کرد تا از هرگونه کاهش تولید و آسیب وارد آمدن به اعتبار محصولات تولیدی ایران و خراسان جلوگیری شود.

اوسِک و سهم‌گیری از بازار جهانی زعفران

رییس کل باشگاه خلاقیت، آموزش، حمایت و بهره برداری زعفران کمیسیون ملی یونسکو ایران (OSEC) به خبرنگار ایرنا گفت: این باشگاه با همین عنوان در یونسکو ثبت شده و تلاش دارد تا اجازه ندهد این محصول ارزشمند از دست ایران خارج شود و کشور ایران را به نام طلای سرخ در جهان، به درستی معرفی کند.

سیداحسان مصطفوی گفت: این باشگاه شامل بخش‌های مختلفی چون دانشجویان، دانشگاهیان، بخش‌های آموزشی و تحقیقاتی، بخش صادر کنندگان و البته بخش کشاورزان است که پیش بینی عضویت ۱۲ هزار کشاورز را در آن کرده ایم.

وی ادامه داد: این باشگاه در حقیقت تلاش دارد تا بتواند زنجیره زعفران؛ فعالان و موثران در بخشهای مختلف این محصول راهبردی و نه یه عده و گروه خاص را در ارتباط با این محصول، به یکدیگر متصل کند.

مصطفوی با اشاره به اینکه ۲۷ مهرماه جاری، روز آغاز عضوگیری باشگاه خلاقیت، آموزش، حمایت و بهره برداری زعفران ایران است، ادامه داد: ۲۷ مهرماه، به دلیل پیشنهاد ما برای نامگذاری این روز به نام "روز ملی زعفران" در زمان اوج فصل برداشت این محصول انتخاب شده که در این روز رونمایی از فعالیت اجرایی و عضوگیری باشگاه نیز انجام می شود.

وی با بیان اینکه در حوزه پژوهش زعفران دارای آثار و تولیدات خوبی هستیم و دانشجویان، دانشگاهیان و پژوهشگران فراوانی داریم اما مشکل کنونی ماندن و محدود شدن کتابها و محصولات پژوهشی به فضای قفسه هاست، گفت: این پژوهشها به عرصه صنعت راه پیدا نکرده است و همین امر نشان از ارتباط نزدیک به صفر پژوهشها با صنعت در این زمینه دارد.

وی ادامه داد: صنعت برای رشد و توسعه، نیاز به علم و فناوری دارد و لازم است یک مجموعه واسط این ارتباط را تشکیل داده و تقویت کند و امیدواریم "اوسک" بتواند این نقش آفرینی را به خوبی ایفا کند.

جلوگیری از تکرار سرنوشت تلخ ابریشم و خاویار برای زعفران

معاون طرح و برنامه خانه صنعت، معدن و تجارت جوانان ایران با اشاره به اینکه اهمیت محصول زعفران بر کسی پوشیده نیست، گفت: نباید اجازه دهیم سرنوشت غمبار خاویار، ابریشم، فیروزه، پسته و زیره، که روزگاری به نام و از آن ایران بود؛ برای طلای سرخ نیز تکرار شود.

مصطفوی با تاکید بر ضرورت تغییر زاویه دید نسبت به موضوع زعفران و لزوم رویکرد و نگاه علمی به این محصول افزود: به عنوان مثال در زمینه میزان تولید کاملا شاهد اعلام آمار احساسی و یا روشهای سنتی در این زمینه هستیم و هر کس بسته به مقتضیات و تریبونی که در اختیار دارد اقدام به ارائه آماری در این زمینه می کند.

وی با اشاره بررسی انجام شده در این زمینه بین بیش از ۱۰۰ مزرعه شاخص در استانهای زعفران خیز خراسان گفت: در این بررسی که به روش علمی انجام شده است علاوه بر جمع آوری پیازهای زعفران، در بانک ژن پیاز زعفران، اقدام به آزمایش خاکهای زیر کشت، اخذ اطلاعات از کشاورزان و بررسی دقیق وضعیت آب و هوایی مناطق کرده ایم.

مصطفوی افزود: بر این اساس از هر کشاورز ۳۰ سوال تخصصی پرسیده شده و در خصوص ریزمغذی‌ها نیز بررسی های متعددی انجام شده که بر اساس این نتایج، میزان عملکرد در حوزه زعفران در استان خراسان جنوبی امسال کمتر از پارسال، در خراسان رضوی عملکرد زعفران نسبت به سال گذشته برابر و یا اندکی بهتر و در خراسان شمالی تا ۲۵ درصد افزایش تولید زعفران داریم.

گشایش راه عرضه زعفران ایران در جهان

مصطفوی؛ مهمترین قسمت زنجیره ارزش زعفران را صادرات آن دانست و گفت: اگر در صادرات حرفی برای گفتن داشته باشیم و مشتری خوب هم باشد، تولید مقرون به صرفه است و اگرچه باتوجه به تحریم ها و تاثیرات شیوع ویروس کرونا بر بازار شرایط خوبی در این زمینه نداریم اما راههای موثر برای جبران این وضعیت داریم.

این فعال حوزه زعفران اظهار کرد: طبق قراردادی که یک شرکت خصوصی با کشور قطر بسته است ۲۰۰ تن زعفران ایران به ارزش ۳۰۰ میلیون دلار به این کشور صادر می‌شود.

وی با بیان اینکه نام برند قطری نام ایرانی-قطری است و این امر در شناخته شدن اصالت محصول ایران بسیار موثر است، گفت: محصول صادراتی به کشورهای دیگر قطعا محصول مازاد بر نیاز داخل است و باید به این نکته توجه داشت که ارزش افزوده حاصل از صادرات زعفران موجب افزایش  تولید زعفران، ایجاد انگیزه در کشاورزان و خریداران می‌شود.

این فعال حوزه زعفران با بیان اینکه زعفران ایران پس از فراوری به بازارهای جدید ارسال خواهد شد، در پاسخ به اینکه چرا در داخل کشور اقدام به فرآوری محصول نمی کنیم، گفت: به دلیل محدودیتهایی که در کشور در حوزه صادرات، تعهد ارزی، برگشت پول و نقل و انتقالات مالی میان کشورها و غیره وجود دارد؛ نیاز به یک کشور واسط داریم که ارتباطات خوب و پایداری با ایران داشته باشد، بنابراین برای این منظور کشور قطر شناسایی و انتخاب شد.

مصطفوی تاکید کرد: با توجه به ظرفیتهای جام جهانی در این کشور، می توان از این فرصت برای شناساندن زعفران ایران بهره وافری برد.

وی با بیان اینکه مشکلات و آفتهای گریبانگیر محصول زعفران به ۲ بخش مشکلات داخلی و خارجی قابل تقسیم بندی است، افزود: در بخش داخلی نگاههای سنتی و مقابله برخی فعالان حوزه زعفران با فناوری های روز، عدم ورود فعالان جوان دانشگاهی و خبره به این حوزه و ایجاد انحصار برخی در این حوزه از جمله آفتهای زعفران است.

معاون طرح و برنامه خانه صنعت، معدن و تجارت جوانان ایران گفت: از جمله چالش های خارجی هم می توان به آثار ناشی از تحریم‌ها، مشکلات انتقال پول و غیره اشاره کرد.

وی ادامه داد: علاوه بر این باید به این نکته اشاره کرد که استانداردهای ملی ما در برخی کشورها مورد قبول نیست به عنوان مثال پسته ایران؛ که زمانی حرف اول را در بازارهای جهانی می زد، دارای سمی به نام آفلاتوکسین معرفی شده و بر روی آن تبلیغ هم شد که پسته ایران را آلوده معرفی کردند.

مصطفوی تصریح کرد: هم اکنون آفت زعفران ایرانی، ایراداتی از قبیل بار میکروبی است که بر روی آن تبلیغات سوئی علیه این محصول ایران انجام می شود و در مقابل آن محصولات کشورهای دیگر را، که استانداردهای بالاتری دارند؛ با کیفیت معرفی می کنند.

این فعال حوزه صادرات زعفران با بیان اینکه در حوزه تولید محصول همچنان سرآمد هستیم و با اختلاف زیاد از دیگر کشورها ایران رتبه اول را دارد، گفت: اما در حوزه فرآوری، محصولات دارویی، آرایشی و بهداشتی کشور چین در جهان یکه تاز است و بعد از آن آمریکا دارای مقام است.

وی با بیان اینکه کشور اسپانیا نیز اگرچه میزان کمی تولید زعفران دارد؛ اما بیشتر نقش دالان عبوری زعفران را در جهان بازی می کند و ما می توانیم با انتخاب کشوری مانند قطر؛ این نقش را از اسپانیا گرفته و محصول خود را از این طریق به جهان عرضه کنیم.

اصالت زعفران را باید به رخ جهانیان کشید

نماینده شهرستان های تربت‌حیدریه، زاوه و مه ولات در مجلس شورای اسلامی نیز پیش از این به ایرنا گفته بود: وقتی کشوری صاحب محصول خاصی است که محصول با نام آن کشور شناخته می‌شود؛ نه تنها باید برای ثبت دائمی آن محصول به نام خود تلاش کند، بلکه باید همیشه از دیگر رقبا در عرصه بین‌المللی  جلوتر باشد.

محسن زنگنه افزوده بود: انتظار حداقلی آن است که برخی نمایشگاه‌های موضوعی در خصوص زعفران برپا شده و با ایجاد فضا و فرهنگ سازی؛ نسبت به معرفی و شناساندن این محصول خاص در ابعاد و درجه بین المللی اقدام شود.

وی با بیان اینکه زعفران این جایگاه و اهمیت تاریخی و بین المللی را برای ایران دارد و باید نسبت به معرفی و ثبت آن به نام ایران و تبدیل آن به یک برند جهانی اقدام جدی شود، ادامه داد: اگرچه ایران در زمینه تولید طلای سرخ از نظر پیشینه تاریخی و میزان تولید بدون رقیب است و این یک امتیاز بالا محسوب می شود؛ اما در حوزه ارائه یک تصویر زیبا و در شأن زعفران ایرانی هنوز نتوانسته است در دنیا به خوبی حضور پیدا کند.

این نماینده مجلس تصریح کرد: اکنون ما هم در حوزه برندینگ (تجاری‌سازی) و همه در حوزه بسته‌بندی، معرفی و تبلیغات این محصول منحصربه فرد و بدون مشابه، مشکلات فراوانی داریم که باید درصدد رفع آن برآییم.