بعد از نفت و فولاد، این بار پای پتروشیمی به تالاب بین‌المللی شادگان باز شده است. ۸۵ هکتار از زمین‌های بستر این تالاب، در میان سکوت سازمان حفاظت محیط زیست، برای ساخت این پتروشیمی اختصاص یافته است.
طرح «پتروپالایش ملل» قرار است در جنوب شرق تالاب شادگان و در جاده آبادان به ماهشهر (۱۰ کیلومتری سربندر) همجوار کارخانه فولاد شادگان ساخته شود؛ کارخانه‌ای که گفته می‌شود حدود ۸۰ درصد از مساحت آن در داخل تالاب است.
عملیات اجرایی این پتروشیمی در درون تالاب بین‌المللی شادگان تابستان امسال، در حالی آغاز شده که هنوز مجوزهای قانونی را اخذ نکرده است. مهمترین آنها ارزیابی محیط زیستی و مشخص شدن اثرات این صنعت آلاینده بر حیات بزرگ‌ترین تالاب ثبت شده کشور است. اگرچه به گفته قلاوند فرمانده یگان حفاظت اداره کل منابع طبیعی خوزستان، عملیات تسطیح و خاکریزی با شکایت این اداره کل، به دلیل نداشتن قرارداد اجاره زمین از حدود ۲ هفته پیش متوقف شده است.
آن طور که مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خوزستان می‌گوید: "شکایت علیه طرح پتروپالایش ملل در شهرستان شادگان از شهریور گذشته به مراجع قضایی ارائه شد اما عملیات اجرایی متوقف نشده بود."
سید محمدتقی سجادی می‌افزاید: "این طرح به دلیل نداشتن قرارداد اجاره زمین، مجاز به عملیات اجرایی نیست این در حالیست که از چند ماه پیش تسطیح و خاکبرداری را آغاز کرده بود. ما به عنوان منابع طبیعی، نه به دلیل تالاب بودن محل، بلکه از باب حفاظت از اراضی ملی به موضوع ورود کردیم و این را به سرمایه‌گذار، مسوولان محلی و مقامات قضایی اعلام کردیم اما متاسفانه توجهی نشد. توجیه مسوولان محلی این بود که ممکن است سرمایه‌گذار از ادامه کار منصرف شود. بر این اساس از سرمایه‌گذار به دلیل تخلف، هم در تصرف زمین بدون داشتن قرارداد و هم به دلیل برداشت خاک به مراجع قضایی شکایت کرده و درخواست توقف عملیات را دادیم."
برای اجرای هر طرح، سرمایه‌گذار درخواست خود را به جهاد کشاورزی ارایه می‌کند. مرحله بعدی اخذ استعلام از دستگاه‌ها از جمله سازمان حفاظت محیط زیست و میراث فرهنگی است. تخصیص زمین برای امور اراضی جهاد کشاورزی به صورت بی‌نام و یک ساله صادر می‌شود، که پس از اخذ همه استعلام‌ها به قرارداد اجاره منجر خواهد شد و در صورت اتمام مهلت یک ساله، تجدید می‌شود. اما برای پتروپالایش ملل، این روال طی نشده است.
سجادی می‌گوید: "زمین تخصیص یافته به طرح پتروپالایش ملل، خارج از مناطق حفاظت شده و تالاب شادگان است و منعی برای تخصیص وجود نداشت و این طرح مجوز ماده ۲۱ (واگذاری زمین به طرح‌های غیرکشاورزی) را نیز داشته است. اما به خاطر وجود تالاب شادگان که جزو مناطق حفاظت شده در شهرستان است، یکی از مراجع استعلام پیش از اجرای پتروپالایش، استعلام از سازمان حفاظت محیط زیست است که در زمان تصویب پتروپالایش ملل، محیط زیست اعلام کرد این طرح باید ارزیابی محیط زیستی داشته باشد، البته این سازمان هنوز نظر صریح و قاطعی به امور اراضی جهاد کشاورزی مبنی بر موافقت یا مخالفت با این طرح اعلام نکرده است. به همین دلیل تخصیص زمین به امور اراضی جهاد کشاورزی برای ساخت این پتروپالایش که شهریور پارسال انجام شده بود، شهریور امسال این مهلت به اتمام رسید، بدون اینکه به عقد قرارداد با امور اراضی جهاد کشاورزی منتهی شود."
تسطیح تالاب؛ نه تخریب است و نه غیرقانونی
فرماندار شادگان نیز اگر چه انجام عملیات تسطیح و خاکبرداری توسط سرمایه‌گذار پتروپالایش ملل را تایید می‌کند، اما می‌گوید: "هیچ کار غیرقانونی انجام نگرفته است. تنها کاری که انجام شده این است که منابع طبیعی زمینی در اختیار سرمایه‌گذار قرار داده و فعلا در حال خاکریزی هستند اما عملیات اجرایی هنوز شروع نشده، نه ساخت و سازی شده و نه مستحدثاتی صورت گرفته و نه زمینی واگذار شده است."
جمال صالح‌زاده معتقد است: "اگر تخلفی رخ داده من به عنوان فرماندار نمی‌توانم طرح را تعطیل کنم؛ اداره منابع طبیعی که دارای یگان حفاظت مستقل است باید اقدام و جلوگیری می‌کرد."
او ادامه می‌دهد: "طرح پتروشیمی شادگان حدود ۱۷ مجوز نیاز داشته که بیشتر آنها اخذ شده اما ارزیابی محیط زیستی آن هنوز به اتمام نرسیده و در حال انجام است. چندین جلسه در این زمینه برگزار شده و ایراداتی به طرح گرفته شده که قرار است برطرف شود."
صالح‌زاده تاکید می‌کند: "این طرح خارج از محدوده تالاب و در منطقه خشک و بدون آب است. اکنون نیز هیچ تخریبی صورت نگرفته و اتفاقی نیفتاده و فقط ۱۰۰ کامیون خاکریزی شده است. ما ملاک را نظر سازمان حفاظت محیط زیست قرار دادیم و اگر پاسخ سازمان حفاظت محیط زیست منفی باشد و مجوز ندهد، آن را تعطیل می‌کنیم و اگر مجوز داد حمایت می‌کنیم. البته ممکن است مجوز مشروط بدهند چون این طرح چند خط تولید دارد."
مذاکره برای مجوز پتروشیمی
مطالعاتی که درباره تالاب بین المللی شادگان انجام شده نشان می‌دهد که معیشت بیش از ۱۰۰ هزار نفر از مردم محلی به این تالاب وابسته است. با اینحال همه برنامه‌هایی که در چند دهه گذشته اجرا شده، از سدسازی و عبور لوله‌های نفت و آب تا تخلیه انواع پساب‌های شهری و شیلات و نیشکر و ساخت کارخانه فولاد، تخریب‌های جبران‌ناپذیری در تالاب به دنبال داشته است. با اینحال فرماندار شادگان مساله بیکاری در این شهرستان را مطرح می‌کند: "این پتروشیمی برای سه هزار نفر در شادگان اشتغالزایی می‌کند که فرصت خوبی برای رفع مشکل بیکاری در این شهرستان است که در گذشته محور اقتصادش کشاورزی بوده، و اکنون به خاطر مشکلات آب آسیب دیده است."
او تاکید می‌کند: "اینهمه درباره جذب سرمایه‌گذار می‌گوییم، نباید فقط شعار باشد و در عمل نباید سرمایه‌گذاری که آمده را فراری دهیم. ما منتظر اعلام نظر محیط زیست هستیم اما نگذاشتیم سرمایه‌گذار (موسسه ملل) برود. سرمایه‌گذار دنبال گرفتن مجوزهاست و می‌دانیم که با پیگیری انجام شده مجوز محیط زیست هم صادر می‌شود. نامه‌نگاری‌هایی با استاندار داشتیم و او نیز با سلاجقه رییس سازمان حفاظت محیط زیست مکاتبه کرده تا مجوز این طرح صادر شود. بنابراین چرا بگذاریم سرمایه‌گذار برود. اگر اجازه کار ندهیم سرمایه‌گذار سرمایه‌اش را به استان دیگری می‌برد."
اختصاص ۸۵ هکتار از تالاب شادگان برای ساخت پتروشیمی
تالاب بین‌المللی شادگان با بیش از ۵۰۰ هزار هکتار مساحت، به تنهایی بیش از یک سوم مساحت تالاب‌های ثبت شده کشور در رامسر سایت (کنوانسیون بین المللی تالاب‌ها) را به خود اختصاص داده است. این تالاب که از مهمترین توقفگاه‌های پرندگان مهاجر در دنیاست، یک اکوسیستم وسیع متشکل از تالاب‌های شیرین و شور، به علاوه خلیج جزر ومدی خورموسی و جزایر آن است.
واگذاری اراضی تالابی برخلاف قانون است. همچنین بر اساس قانون حفاظت، احیا و مدیریت تالاب‌های کشور هر گونه بهره‌برداری و اقدامی که منجر به تخریب و آلودگی غیرقابل جبران تالاب‌ها شود، نیز ممنوع است. سازمان حفاظت محیط زیست در مورد مشابه، با ساخت پتروشیمی در پنج کیلومتری تالاب میانکاله مخالفت کرده اما در مورد پتروشیمی شادگان با گذشت بیش از یک سال از تخصیص زمین سکوت کرده است. گفته شده که گزارش ارزیابی محیط زیستی پتروشیمی ملل در حال بررسی است اما با وجود پیگیری خبرنگار ایرنا، اداره کل حفاظت محیط زیست خوزستان، حاضر به پاسخگویی در این زمینه نشد.
مدیر مهندسی رودخانه‌ها و سواحل سازمان آب و برق خوزستان، می‌گوید: "زمین جانمایی شده برای طرح پتروشیمی شادگان با ۸۵ هکتار مساحت جزو اراضی بستر تالاب شادگان است."
سید ابراهیم حسینی توضیح می‌دهد: "در پی استعلامی که از سازمان آب و برق خوزستان درباره پتروشیمی شادگان شده بود پاسخ خود را مبنی بر قرار گرفتن این طرح در بستر تالاب، در ۱۱ خرداد به معاونت مطالعات جامع سازمان ارایه کردیم و این معاونت نیز مرداد در نامه‌ای به اداره کل حفاظت محیط زیست آن را اعلام کرده است."
او همچنین به قانون حفاظت احیا و مدیریت تالاب‌های کشور اشاره می‌کند و می‌گوید: «نقشه حریم و بستر تالاب شادگان در دهه ۸۰ توسط سازمان آب و برق تهیه شده. بر اساس این قانون وزارت نیرو متولی تعیین حریم و بستر تالاب و سازمان حفاظت محیط زیست مسوول حفاظت از آن است."
تالاب‌ها و تب پتروشیمی‌سازی
حدود ۳۰ واحد پتروشیمی تاکنون در خوزستان راه‌اندازی شده، با اینحال تب پتروشیمی‌سازی هنوز در این استان فروکش نکرده؛ به طوری که اوایل تابستان پارسال، ۶ نقطه استان برای احداث پتروپالایش در زیدون بهبهان، آغاجاری، ابوالفارس رامهرمز، دشت آزادگان، شادگان و اندیمشک مصوب شد.
کلنگ‌زنی پتروشیمی بهبهان بدون طی کردن روال قانونی و بدون داشتن گزارش ارزیابی محیط زیستی، در شهریور امسال، مخالفت‌هایی را به دنبال داشت تا جایی که سلاجقه رییس سازمان حفاظت محیط زیست در واکنش اعلام کرد: "چون پروژه پتروشیمی بهبهان گزارش ارزیابی زیست محیطی ندارد از این رو از نظر ما کلنگی به زمین زده نشده و این طرح اجرا نمی‌شود." او همچنین گفت: «رییس جمهور تاکید کرده کلنگ هیچ پروژه‌ای بدون ارزیابی محیط زیستی به زمین زده نشود و این رویکرد دولت است."
عملیات اجرایی پتروشیمی در تالاب شادگان، در حالی همزمان با پتروشیمی بهبهان آغاز شد که قانون حفاظت احیا و مدیریت تالاب‌های کشور نیز هرگونه تخریب در تالاب‌ها را ممنوع دانسته است.
هر هکتار از تالاب بین المللی شادگان (غیر از خورموسی) ۴۲۷ هزار دلار ارزشگذاری شده که فقط معطوف به خدمات استفاده‌ای است. مطالعات محیط زیستی نشان می‌دهد که این تالاب، ۱۷ جامعه اصلی گیاهی شامل ۱۱۰ گونه، ۴۰ گونه پستاندار، ۱۷۴ گونه پرنده، هشت گونه خزنده، سه گونه دوزیست و بیش از ۸۱ گونه از ماهیان را در خود نگهداری می‌کند. این اکوسیستم منحصربفرد اما از سال ۱۹۹۳ وارد فهرست قرمز تالاب‌های بین‌المللی (فهرست مونترو) شده و تا مرز حذف از فهرست رامسر پیش رفته است.
آیا پتروشیمی به تالاب بین المللی شادگان راه می‌یابد؟
گزارش از نادره وائلی زاده
نظر شما