ردّپای برخی گردشگران ناآگاه، چالش جدی طولانی‌ترین غار نمکی دنیا در قشم

حفاظت از میراث فرهنگی و طبیعی برای تعادل بخشیدن به حیات انسان ها و دستیابی به توسعه پایدار و سازمان یافته، که روند تکامل تمدن بشری را در پی خواهد داشت، از چنان اهمیتی برخوردار است که یک بسیج عمومی، جهانی و مردمی را می طلبد.

ایران بهترین و بیشترین گنبدها و غارهای نمکی را در دنیا دارد و تا کنون بیش از ۲۰۰ نوع از آنها در این سرزمین کهن و افسانه ای شناسایی شده اند که بخشی از این گنبدهای نمکی در جزیره زیبای قشم واقع شده است.

حفاظت از این میراث های طبیعی و فرهنگی که برای ایران و جزیره قشم گنجینه ای بی همتاست وظیفه ژئوپارک جهانی قشم است، چرا که اساس وجود ژئوپارک وجود این گونه پدیده های طبیعی است و اگر این پدیده ها آسیب ببیند وجود ژئوپارک زیر سوال خواهد رفت.

برای حفاظت از گنبدهای نمکی قشم باید بر ضرورت آموزش به گردشگران ناآگاه و بومیان محلی تاکید کرد تا علاوه بر گردشگران ورودی به جزیره قشم ساکن این جزیره نیز آگاه شوند که در محل زندگی و سکونت آنان چه گنجینه ارزشمندی واقع شده و به آنها باید گفته شود که به طبیعت احترام بگذارند چرا که با کوچکترین بی احترامی آنها طبیعت آسیب می بیند.

میراث جهانی یونسکو عهدنامه ای بین المللی است که در تاریخ ۱۶ نوامبر ۱۹۷۲ میلادی به تصویب کنفرانس عمومی یونسکو رسید و موضوع آن حفظ آثار تاریخی، طبیعی و فرهنگی بشر است که اهمیت جهانی دارند و متعلق به تمام انسان های زمین، فارغ از نژاد، مذهب و ملیت خاص است و تمام انسان در حفظ و نگهداری این آثار ارزشمند مسوول هستند.

برپایه این کنوانسیون کشورهای عضو یونسکو می توانند آثار، تاریخی، طبیعی و فرهنگی کشور خود را نامزد ثبت به عنوان میراث جهانی کنند.

اما امروزه شاهد افراد یا گردشگران ناآگاهی هستیم که در جزیره راه می روند و اموال سرزمین آب و آفتاب و میراث ارزشمند فرهنگی، تاریخی و طبیعی؛ از جمله آثار ثبت شده جهانی را مانند موریانه نابود می کنند و یا بر روی آنها یادگاری می نویسند، اما سوال اینجاست که انگیزه این افراد برای نابودی اموالی که متعلق به خودشان است، چیست؟

اینها به چه گروه و طبقه اجتماعی تعلق دارند و راه جلوگیری از اقدامات آنها چه می تواند باشد؟ از طرفی سالانه در رسانه های جمعی نیز خبرهای مبنی بر تخریب یا تهدید هویت تاریخی بناها و آثار طبیعی در ایران منتشر می شود.

از دلایل مهم اینگونه تخریب ها می توان به کمبود بودجه حفاظتی و همچنین بی توجهی به برخی از گردشگران ناآگاه اشاره کرد. آثاری که قدمت طولانی داشته و از ارزش بالای بسیار بالایی حتی در ابعاد جهانی «یونسکو» برخوردار است و نشانگر تاریخ و پیشینه ایران کهن است و مرمت آنها شاید ناممکن به نظر برسد و اینچنین مورد تخریب واقع می شود.

باید خاطرنشان کرد یکی از آثار طبیعی که از این قاعده مستثنی بوده نیز مدتی است که شاهد تخریب آن توسط برخی از گردشگران ناآگاه هستیم. غار نمکی نمکدان، بزرگترین غار نمکی دنیا است که به ثبت جهانی رسیده است، اما اکنون دچار آسیب های جدی شده و با یادگاری های به جا مانده از سوی برخی از این دسته گردشگران زینت داده شده است! نکته غم انگیز تر اینکه بعضی از این افراد قندیل هایی را که سالیان دراز در این غار زیبا ایجاد شده از جای می کَنند و با خود می برند.

غار نمکدان یکی از ژئوسایت های بسیار حساس جزیره زیبای قشم است که در محدوده ژئوپارک جهانی قشم واقع شده و اکنون مورد تخریب برخی از گردشگران ناآگاه قرار گرفته است.

در حدود ۶ هزار سال قبل یک لایه خاک حاصلخیز سطحی تحت تاثیر نیروهای درونی زمین و فشارهایی که از طریق زاگرس اصلی و زاگرس رورانده به بخش انتهایی رشته کوه زاگرس و به تبع آن به جزیره قشم وارد می شده است، باعث تشکیل منطقه نمکدان شده و هر ساله باعث افزایش ۲ تا سه سانتی متر ارتفاع منطقه نمکدان شده است.

سن نمک منطقه نمکدان ۵۷۰ میلیون سال است که مربوط به دوران پره کامبرین قبل از دوران اول زمین شناسی است و شکل گیری این غار و پدیده های گوناگون درون آن دهها هزار سال طول کشیده است.  

هر قطعه از اشکال زیبای نمکیِ سقف یا دیواره های که اگر کنده شود به دهها و صدها سال زمان برای تشکیل دوباره نیاز دارند و این به آن معناست که بازدید از این پدیده کم نظیر و استثنایی نیازمند احتیاط و دقّت زیاد برای حفظ زیبایی ها آن است. یک زیبایی طبیعی، که میراث برای آیندگان، از جمله فرزندان و نوادگان بازدیدکنندگان امروزی آن است.

نوشته هایی که توسط بعضی از افراد ناآگاه با استفاده از زغال چوب بر روی نمک های دیواره های غارها و دیگر آثار تاریخی و طبیعی پس از قرار گرفتن روی نمک، زیبایی و سفیدی آن را به زشتی تبدیل می کند حتی پس از چند سال با رشد نمک به خورد نمک و یک رده سیاه رنگ در دل نمک به وجود می آورد.

نکته بسیار مهم آموزش و مشارکت جامعه محلی برای حفاظت از غار نمکدان شماره سه و به دنبال آن مبحث اطلاع رسانی به گردشگران که می توانند جایگاهی در جذب گردشگر در بحث نمک درمانی ایفا کنند.

یکی از اهداف اصلی در این خصوص می بایست مشارکت دادن جامعه محلی در معرفی ارزش میراث و لزوم حفاظت از آن باشد.

از طرفی دیگر باید شناخت و دانش گردشگر از میراثشان و احترام گذاردن به آن ترویج شود تا آنها به مراقب و حفاظت از آن علاقمند شوند، از این رو شایسته است تدابیر اندیشه شود که نقش و مشارکت جامعه محلی مردم بومی در حفاظت از این میراث ارزشمند پر رنگ تر شده و جامعه محلی با دلسوزی بیشتر با این مدیریت، برای جلوگیری از آسیب های جدی به این اثر طبیعی، همکاری کنند.

آنچه روشن است این عملکرد ۲ جنبه مثبت خواهد داشت؛ نخست اینکه باعث اشتغال زایی جامعه محلی بومیان می شود و از طرفی دیگر از تخریب این غار نمکی زیبا جلوگیری خواهد کرد، امید به اینکه در حفظ این میراث ارزشمند دلسوزانه تر بکوشیم و از این سرمایه ارزشمند خو حفاظت کنیم.

 غار نمکدان با طول ۶ هزار و ۸۵۰ متر، بزرگترین غار نمکی جهان است.

سقف این غار از قندیل‌های مرمرین نمک در اشکال مختلف پوشیده شده است و رطوبت هوای جزیره و نفوذ آب در غار سبب چکیدن آب نمک بر بدنه قندیل‌ها و همچنین تغییر شکل دائمی آنها می شود.

این غار دارای چندین تالار کوچک و بزرگ است که نخستین تالار در فاصله ۶۷۰ متری ورودی آن می باشد و در فاصله ۱۶۰ متری دهانه ورودی نیز یک دریاچه نمک به عمق یک متر وجود دارد.

طولانی ترین غار در میان غارهای نمکی جهان در بخش جنوب شرقی گنبد نمکی نمکدان واقع در قسمت غربی جزیره قشم قرار دارد.

غار نمکدان نه تنها از نظر طول بلکه به واسطه برخورداری از چند ویژگی دیگر، در میان غارهای نمکی و حتی از برخی جنبه ها در میان تمامی غارهای جهان منحصر به فرد است.

نخستین ویژگی آن وجود ریز اقلیم (Micro climate) شگفت انگیر (هوای راکد با دمای ۳۰ درجه سانتی گراد و رطوبت نسبی ۸۰ درصدی) است.

وجود ۲ پدیده مخروط افکنه (Alluvial fan) و به دنبال آن کانال های مارپیچ (Meandering) رودخانه ای از دیگر ویژگی های منحصر به فرد این غار است. در واقع وجود این ۲ پدیده در زیر زمین، امری بی نظیر است.

همچنین تشکیل یک حوضچه و یک دریاچه نسبتا بزرگ(به طول ۳۰۰ متر و حداکثر عمق یک متر) در داخل این غار در پشت سدهای طبیعی، جاذبه و زیبایی غار را صد چندان کرده است.

شنا در این حوضچه و دریاچه، به دلیل وجود نیروی شناوری(Buoyancy Force) ناشی از غلظت بالای نمک (۳۵۰ گرم در لیتر) همانند «بحرالمیت» و «دریاچه ارومیه»، از جذابیت خاصی برخوردار است.

وجود فضاهای وسیع که از پایداری مناسب برخوردار بوده و در طول زمان به طور نسبی محفوظ مانده و توسعه یافته از دیگر شگفتی های دور از انتظاری است که در این غار نمکی تحقق یافته است.

از جمله این موارد، تالار «بزرگ آشیان» - (Hangar) به ابعاد ۳۵ در ۲۰ متر و ارتفاع ۱۶ متر و توسعه چندین گنبد ریزشی (Collapse Domes) که ابعاد آنها تا ۴۰ در ۲۰ در ۱۵ متر می رسد، ۲ هال وسیع (به ابعاد ۲۰۰ در ۱۰۰ متر) و نیز «اَبَرگنبدها» - (Megadomes) به عنوان جلوه هایی دیگر از جذابیت های شگفت انگیز این غار، قابل برشمردن است.

طولانی ترین غار نمکی جهان است و به عنوان یکی از ظرفیت های گردشگری قشم در منطقه ژئوپارک، سالانه میزبان خیل عظیمی از گردشگران داخلی و خارجی به ویژه غارنوردان است.

مساحت میانگین جزیره قشم (محدوده بین جزر و مد) هزار و ۵۶۵ کیلومتر مربع و مساحت محدوده ژئوپارک مشتمل بر منطقه جنگل حرا، جزیره هنگام و خلیج دلفین ها ۲ هزار و ۶۳ کیلومتر مربع است.

طول جزیره نزدیک به ۱۳۰ کیلومتر و عرض آن حداکثر ۳۰ کیلومتر است در حالی که عرض متوسط آن برابر ۱۰ کیلومتر است.

مرتفع ترین نقطه این جزیره به ارتفاع ۳۹۷ متر، قله کوه نمکدان است که در جنوب غربی جزیره واقع شده است.

دماغه جزیره قشم در فاصله ۲۲ کیلومتری بندرعباس و نزدیک ترین فاصله تا سرزمین اصلی ۱.۸ کیلومتر، حد فاصل لافت قدیم و بندر پهل است و حرفه اصلی افراد ساکن در جزیره قشم و محدوده ژئوپارک تجارت و ماهیگیری است.