دانشگاه‌ها در علمی کردن توسعه پایدار با حفظ منابع طبیعی چقدر نقش‌آفرین هستند؟

به گزارش ایرنا، تولید علم و نشر مقالات علمی پژوهشی در توسعه پایدار در سال‌های اخیر  رشد رشد قابل توجهی داشته است و بروندادهای علمی همایش‌ها نه به عنوان یک مقاله برای بایگانی شدن، بلکه به صورت بسته‌های پایان یافته پژوهشی در دسترسی عموم قرار گرفته است. 

برخی از آمار نشان می‌دهد که در سال‌های اخیر ارجاع به مقالات علمی همایشهای دانشگاهی با موضوعیت توسعه پایدار به عنوان منبع(رفرنس) در ۲ بخش تهیه و نگارش پایان‌نامه‌ها و رساله‌های دانشجویی و تحقیقاتی و همچنین به کارگیری آن به صورت علمی مورد توجه قرار گرفته است.   

نگاهی به ذخایر منابع طبیعی زاگرس برای توسعه پایدار 

زاگرس بزرگترین ناحیه رویشی و جنگلی کشور با وسعت بیش از ۶ میلیون هکتار ۴۱.۹ درصد جنگل‌های کشور را به خود اختصاص داده است. این جنگل‌ها از سردشت آذربایجان غربی تا فیروز آباد استان فارسان امتداد دارد و گونه گیاهی بیشتر این جنگل‌ها بلوط ایرانی است اما سایر گونه‌ها نظیر بادام، کیکم و گلابی وحشی نیز در این ناحیه رویش دارد.

جنگل‌های زاگرس با توجه به زادآوری محدود و پایین، اکوسیستمی شکننده دارد از همین رو جزو جنگلهای حفاظتی و حمایتی قرار گرفته است.

به گفته کارشناسان، تغییرات اقلیمی، گسترش آفت و بیماری، خشکسالی، سدسازی، معدن کاوری، چرای بی‌رویه دام، آتش سوزی، هجوم ریزگردها و اجرای طرح‌های عمرانی از مهمترین عوامل تهدید و تخریب جنگله‌های زاگرش به شمار می آید و با وجود برنامه‌هایی که تاکنون برای حفظ و احیای این جنگل‌ها اجرا شده اما همچنان حال این جنگل‌ها خوب نیست.

بر اساس آخرین آمارهای رسمی سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور بیش از یک میلیون و ۴۳۰ هزار هکتار از جنگل‌های زاگرس کشور دچار خشکیدگی، آفت و تخریب شده است.

ضرورت نقش‌آفرینی دانشگاه برای علمی کردن توسعه پایدار 

عضو هیات علمی دانشگاه شهرکرد پایین بودن آمار طرح‌های مطالعاتی و تحقیقاتی در خصوص مشکلات و مسایل حوزه جنگل‌های زاگرس و عوامل تخریب و از بین رفتن این عرصه‌ها درسطح استان اشاره کرد و گفت: باید از ظرفیت فرصت مطالعاتی کوتاه مدت استادان دانشگاهی برای اجرای طرح‌های مطالعاتی درست در بخش منابع طبیعی و رفع این مشکلات و مسایل استفاده کرد.

مهدی پژوهش در میزگردی که در ایرنا امسال برگزار شد، تاکید کرد: در این طرح استادان دانشگاهی برای تبدیل وضعیت خود یک دوره سه تا ۶ ماهه فرصت دارند تا به انجام کارهای تحقیقاتی میدانی بپردازند و باید از این فرصت برای رفع مشکلات و انجام تحقیقات میدانی در منابع طبیعی استان استفاده کرد.

وی اظهار داشت: انجام کار تحقیقاتی در خصوص زوال بلوط و تخریب اکوسیستم باید در دستورکار استادان دانشگاهی قرار گیرد و کارهای مطالعاتی و تحقیقاتی در این زمینه انجام شود تا بتوان در سال آینده به سمت مبارزه با زوال بلوط برنامه‌ریزی کرد.

این موضوع سبب شده تا جامعه دانشگاهی و محققان کشور با برگزاری همایشی تحت عنوان «منابع طبیعی و توسعه پایدار زاگرس» درصدد بررسی مخاطرات و تهدیدات موجود در منطقه زاگرس و ارائه راهکار برای رفع این تهدیدات بپردازند.

استان چهارمحال و بختیاری که در منطقه زاگرس میانی قرار دارد میزبان این همایش است و امسال برای سومین بار این همایش در دانشگاه شهرکرد برگزار می‌شود.

نگاهی به خلاصه مقالاتی که برای توسعه پایدار و منابع طبیعی 

بررسی خلاصه مقالات علمی منتشر شده در خصوص توسعه پایدار با تاکید بر حفظ منابع طبیعی نشان می‌دهد که بیشتر این مقالات به صورت میدانی تهیه شده است و در آینده می‌تواند به عنوان یک منبع علمی مورد تاکید و توجه تصمیم‌گیران قرار گیرد.

نویسندگان مقاله "بررسی روش های خشک کردن بر عملکرد و کیفیت اسانس گیاهان خانواده نعناعیان" که در دومین همایش ملی توسعه پایدار و منابع طبیعی در دانشگاه شهرکرد برگزار شد، عنوان می‌کنند: اثر روش خشک‌کردن یکی از قدیمی‌ترین روش‌های نگهداری محصولات کشاورزی پس از برداشت است که شامل حذف رطوبت با استفاده از فرایند تبخیر تا حد آستانه‌ای خاص می باشد.

هدف اصلی این فرایند، متوقف کردن فعالیت‌های آنزیمی، میکروارگانیسم‌ها به منظور افزایش مدت انبارداری است و همچنین تاثیر روش‌های خشک کردن بر عملکرد اسانس گیاهان دارویی است. به طور کلی خشک کردن فرایندی است که به دلیل تاثیر بر میزان مولد موثره و محتوی اجزای آن، کیفیت گیاهان دارویی و به تبع آن ارزش اقتصادی آنها را تعیین می کند.

نتایج نشان داد که اثر روش‌های مختلف خشک کردن بر مدت زمان لازم برای خشک شدن، محتوی و میزان مهمترین اجزای اسانس تمام گونه‌ها معنی دار بود. بیشترین مدت زمان لازم برای خشک شدن و محتوی اسانس گونه‌ها مربوط به روش خشک شدن در سایه است. بنابراین توصیه می‌شود به منظور حفظ کیفیت و کمیت و جلوگیری از تبخیر ماده موثره گیاهان خانواده نعناعیان، از درجه حرارت های پایین‌تر ترجیحا از روش سایه برای خشک کردن آن استفاده شود.

نویسندگان مقاله علمی"بررسی روش‌های مناسب احیای و غنی‌سازی توده‌های بلوط ایرانی در استان فارس" تاکید دارند که :در این تحقیق توده‌های بلوط ایرانی در محدوده طرح صیانت از جنگل دشت برم کازرون (استان فارس) به وسعت ۲۵ هزار هکتار به عنوان منطقه نمونه مشخص شد. سپس در حداقل و حداکثر ارتفاع از سطح دریا قطعات یک هزاری مربعی در قالب طرح آماری بلوک به طور کامل تصادفی در قالب چهار تیمار و چهار تکرار پیاده شد و در مدت پنج سال روند استقرار و زنده مانی نهال‌ها مورد بررسی قرار گرفت. تیمارها شامل قرق ساده، بذرکاری بلوط ایرانیف غنی‌سازی با گونه‌های پیش آهنگ درختچه‌ای و شاهد هستند. نتایج نشان داد در سال اول احتمال زنده مانی بلوط حداکثر ۱۶درصد در ارتفاع بالا و حداقل زنده مانی بلوط در سال اول در ارتفاع پایین با پنج درصد است و استقرار گونه‌های بلوط و پیشاهنگ در منطقه قرق صفر است.

در مقاله "بررسی روند تجزیه و پویایی عناصر غذایی لاشبرگ آیلان (Ailanthus altissima) در پارک جنگلی شاهد ملایر" نویسندگان اعلام می‌کنند:جریان انرژی و چرخه موادمغذی برای عملکرد یک اکوسیستم ضروری است.در یک توده جنگلی، تجزیه لاشبرگ مهمترین راه ورود عناصر غذایی به خاک است و قابلیت در دسترس بودن عناصر غذایی خاک به میزان زیادی ناشی از پویایی عناصر غذایی و تجزیه لاشبرگ در جنگل است. این فرایند متاثر از عوامل فیزیکی، شیمیایی و زیستی است و از جمله عوامل شیمیایی تاثیرگذار می توان به عناصر مغذی خاک اشاره کرد. نتایج‌ نشان داد بین نرخ تجزیه با کیفیت اولیه لاشبرگ‌ها در مورد عناصر فسفر و نیتروژن همبستگی مثبت و در مورد عنصر پتاسیم، همبستگی منفی وجود داشت. در لاشبرگ مورد مطالعه فسفر و نیتروژن عملکرد مشابهی داشته به طوری که غلظت آنها در طول زمان افزایش یافته است.

در یکی دیگر از مقالات این همایش با عنوان "بررسی روند تغییرات دما و بارش در ایستگاه سینوپتیک کوهرنگ (دوره آماری ۱۹۸۶ تا ۲۰۱۵)" عنوان می‌شود،نتایج نشان می‌دهد:میزان بارش در ایستگاه کوهرنگ طی سال‌های مورد مطالعه فاقد روند بوده است، در حالی که روند تغییرات دمایی در این ایستگاه از نظر آماری معنی دار بوده است. به طور کلی روند تغییرات دما (میانگین، حداکثر و حداقل) سالیانه، فصل‌های زمستان، بهار و تابستان در این ایستگاه از نوع افزایشی بوده است. در بین فصل‌ها کمترین تغییرات دمایی مربوط به فصل پاییز و بیشترین تغییرات در فصل زمستان مشاهده شد. 

روند افزایشی دما به ویژه در فصل زمستان علاوه بر کاهش میزان بارش جامد (برف)، سرعت ذوب شدن برف‌ها را نیز افزایش داده که از یک طرف سیلابی شدن رودخانه‌ها در اوایل بهار و از طرف دیگر کاهش ذخایر آبی و میزان رواناب رودخانه های کارون و زاینده رود را در فصل های تابستان و پاییز در پی خواهد داشت.

نویسندگان مقاله "بررسی رویدادهای زیستی پالئوزوئیک زیرین (نشانه‌های اصلی کامبرین و رویدادهای زیستی سیلورین)، با تاکید بر زاگرس" اعلام می‌دارند:دوره کامبرین نقش اساسی و مهمی در تاریخ حیات زمین ایفا می کند و بیشتر گروه‌های بزرگ جانوران اولیه در قالب فسیل ظاهر شده اند. یکی از مهمترین اتفاقات فرگشتی در دوره سیلورین پدیدار شدن ماهی‌های استخوانی و بدون فک بر روی زمین بود. در این هنگام همچنین حیات خشکی‌زی نیز در شکل گیاهانی کوچک، خزه شکل و آوندی شکل گرفت.

در مقاله‌ای با عنوان"بررسی سمیت و کارایی روغن گل میخک در بیهوشی ماهی گورخری زاگرس (Aphanius vladykovi)" آمده است:روغن گل‌میخک به عنوان یک محصول طبیعی ارزان قیمت با میزان سمیت پایین در بیهوشی ماهی استفاده می‌شود. هدف از تحقیق حاضر تعیین غلظت نیم کشنده LC(۵۰) بود. برای تعیین مقدار سمیت حاد روغن گل میخک روی ماهیان گورخری از ۶ غلظت ۰، ۵، ۱۵، ۳۰، ۶۰ و ۱۲۰ میلی‌گرم بر لیتر اوژنول در زمان‌های مختلف (۱۰ و ۶۰ دقیقه) استفاده شد که نتایج نشان می‌دهد روغن گل‌میخک به عنوان یک ماده بیهوش کننده بی‌خطر در غلظت ۴۰ میلی گرم در لیتر برای بیهوشی ماهی گورخری زاگرس توصیه می‌شود.

نویسندگان مقاله " تاثیر تغییر کاربری اراضی از مرتع به زراعت دیم بر وقوع سیلاب" عقیده دارند که تغییرات کاربری اراضی یکی از دخالت‌های انسانی است که آثار مختلفی بر پدیده‌های طبیعی می گذارد. مراتع زیراشکوب‌های زاگرس نیز از این قاعده مستثنی نیستند. یکی از این مناطق که بسیاری از مراتع آن در جهت شیب شخم خورده و تبدیل به اراضی دیم شده است، حوزه آبخیز لیله واقع در استان کرمانشاه است. در پژوهش حاضر تاثیر تغییر کاربری اراضی از مرتع به زراعت دیم مورد بررسی قرار گرفت.

در این راستا مهمترین خصوصیات خاکی متاثر بر وقوع سیل مورد اندازه گیری قرار گرفت. نتایج نشان داد این تغییرات کاربری می تواند سبب کاهش کیفیت خاک و وقوع سیل شود.

دانشگاه شهرکرد پیشگام توجه علمی به توسعه پایدار و منابع طبیعی

«منابع طبیعی و توسعه پایدار در زاگرس» عنوان یک همایش ملی است که برای سومین سال به میزبانی استان چهارمحال و بختیاری برگزار می‌شود و در قالب آن استادان و محققان دانشگاهی به بررسی مخاطرات و ارائه راهکارهای رفع آن در بزرگترین ناحیه رویشی و جنگلی کشور می‌پردازند

دبیر همایش «منابع طبیعی و توسعه پایدار زاگرس» روز سه‌شنبه در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا با اشاره به محورهای همایش اظهار داشت: آمایش سرزمین، سیاستگذاری، برنامه‌ریزی و مدیریت منابع طبیعی زاگرس، حفاظت، خدمات اکوسیستمی و تنوع زیستی زاگرس، بحران‌ها، مخاطرات و آسیب‌پذیری منابع طبیعی و محیط زیست زاگرس، فرهنگ، مسائل اجتماعی، دانش بومی و جامعه‌شناسی زیست محیطی زاگرس، معیشت، کارآفرینی، بهره‌وری و اقتصاد، آموزش، پژوهش، ترویج و کنشگری در منابع طبیعی زاگرس از جمله محورهای این همایش است.

بیت‌الله محمودی افزود: این همایش یک محور ویژه با عنوان سیاستگذاری و مدیریت پایدار منابع آبی زاگرس نیز دارد که از همه محققان و اساتید دانشگاهی درخواست می‌شود با شرکت در این همایش راهکارهای علمی برای محافظت از جنگل‌های زاگرس ارائه دهند.

وی، مهلت ارسال مقالات به دبیرخانه این جشنواره را ۱۰ بهمن اعلام کرد و گفت: این همایش در روزهای ۱۵ و ۱۶ اسفند همزمان با هفته منابع طبیعی به میزبانی شهرکرد برگزار می‌شود.

عضو هیات علمی دانشگاه شهرکرد جمع آوری و ارائه آخرین دستاوردهای علمی و پژوهشی در حوزه منابع طبیعی و محیط زیست را از مهمترین اهداف این همایش عنوان کرد و گفت: شناسایی نقاط ضعف و قوت برنامه‌ها و طرح‌های حوزه منابع طبیعی در منطقه زاگرس و نمایش دستاوردهای اجرایی و تحقیقاتی از دیگر اهداف این همایش ملی است.

محمودی با بیان اینکه دبیرخانه دائمی همایش منابع طبیعی و توسعه پایدار زاگرس در دانشگاه شهرکرد مستقر است، خاطرنشان کرد: در دومین سال برگزاری این همایش در سال ۹۸، از مجموع ۲۳۰ مقاله ارسالی به دبیرخانه ۱۹۵ مقاله پذذیرفته شد که از این تعداد ۲۴ مقاله به صورت شفاهی و ۱۷۱ مقاله به صورت پوستر در ۲ روز برگزاری همایش ارائه شد.

وی خاطرنشان کرد: جنگل‌های زاگرس از جمله مناطق مهم و با ارزش منابع طبیعی کشور ایران است که وسعتی بیش از یک پنجم سطح کشور و جمعیتی حدود یک سوم جمعیت کل ایران را در خود جای داده است، این جنگل‌ها در سال‌های اخیر به سبب دخالت‌های بی‌رویه انسان و وابستگی مردم به این منابع دستخوش تغییرات زیادی شده است.

به گزارش ایرنا، بخشی از جنگلهای زاگرس در استان چهارمحال و بختیاری قرار دارد که طی سه دهه اخیر با تخریب ۳۰ هزار هکتار از این عرصه‌ها، سطح جنکلهای زاگرس در این استان از ۳۴۰ هزار هکتار به ۳۱۵ هزار هکتار کاهش یافته است.