چگونه بلوط با زندگی مردم زاگرس آمیخته شده است؟

به گزارش ایرنا، حدود پنج میلیون هکتار از وسعت کشور را جنگل‌های زاگرس تشکیل می‌دهد که ساکنان زیادی از شمال غرب تا جنوب غرب کشور در حاشیه این اراضی زندگی می‌کنند و معیشت آنها وابسته به جنگل و منابع طبیعی است و با روش‌های سنتی از جمله دامداری و زراعت از این موهبت الهی استفاده می‌کنند.

سالانه سه میلیون تن بلوط از پنج میلیون هکتار جنگلهای زاگرس تولید می شود. حدود ۸۰ درصد از جنگل های استان کهگیلویه و بویراحمد را درختان بلوط تشکیل می دهند که از هر درخت به طور متوسط سالانه ۲۰ کیلوگرم بلوط برداشت می شود.

برداشت میوه بلوط از جنگلهای کهگیلویه و بویراحمد از نیمه دوم آبان ماه  آغاز می شود و تا نیمه اول دی ماه هر سال ادامه دارد.

از مساحت پنج میلیون هکتاری جنگلهای زاگرس در استانهای ایلام،کرمانشاه،لرستان و کهگیلویه و بویراحمد بطور متوسط سالانه سه میلیون تن میوه بلوط تولید می شود.

درختان بلوط عضوی از خانواده مردم زاگرس نشین

 درختان کهنسال بلوط که عمری به درازای تاریخ دارند در میان مردمان این خطه از جغرافیای سبز فام  بخصوص عشایر و روستانشینان همیشه از حرمت خاصی برخوردار بوده و از آن به عنوان عضوی از خانواده خود مراقبت می کردند.

 جنگلهای حوزه زاگرس با توجه به سرسبزی و تنوع خاص آنها در حفاظت از خاک و کاربردهای متفاوت یکی از عناصر اصلی زندگی روزمره مردم ساکن در رشته کوه های زاگرس محسوب می شود.

کوه ها، مراتع و زمین های زراعی زاگرس پوشیده از درختان بلوطی است که جلوه‌های بکر و جاذبه‌های دیدنی بسیاری برای مردم سخت کوش حوزه زاگرس در پنج استان ایلام،کرمانشاه،لرستان، خوزستان  و کهگیلویه و بویراحمد به وجود آورده است و در فصل پاییز و با به بار نشستن و میوه دادن رابطه صمیمی خود را با مردم این کوهستان ها احیا می کند.

کشاورزی و دامداری شغل بیشتر مردم حوزه زاگرس است و جنگلهای زاگرس و بخصوص درخت بلوط از زمانهای گذشته تاکنون وابستگی بین آنها را نیز بیشتر کرده است.

این مردم همجواری و همسایگی با درختان بلوط را نسل به نسل همراه خود داشته و با توجه به نیاز خود و نقش مهم ان در تامین غذای خود و دام همواره در کاشت و نگهداری از این درختان نقش مهمی ایفا می کردند.

استان کهگیلویه و بویراحمد ۸۷۴ هزار هکتار جنگل دارد که بیش از۷۰ درصد آن بلوط  است  و مابقی آن را گونه های بادام، بنه یا پسته کوهی و گلابی وحشی و کیکم پوشش می  دهد.

در کهگیلویه و بویراحمد بیش از ۵۰ گونه درختی و درختچه ای داریم که درخت بلوط به عنوان گونه غالب آن محسوب می شود همیشه در میان مردم دیار آریو برزن از اهمیت و ویژگی تاریخی و فرهنگی خاصی برخوردار بوده است.

 ارزش های بلوط در زاگرس و ساکنان آن اهمیت فرهنگی و تاریخی دارد، از طرفی معیشت مردم با این جنگل ها گِره خورده است.

از طرف دیگر با توجه به اینکه استان کهگیلویه و بویراحمد به عنوان استان پربارش کشور هر ساله شاهد باران های سیل آسای زیادی است اهمیت و نقش جنگلهای بلوط در حفظ خاک و جلوگیری از فرسایش و هر گونه خسارت بسیار مهم است.

برداشت میوه بلوط

برداشت میوه جنگلی بلوط هرساله از اواخر آبان آغاز و تا تا زمستان ادامه خواهد داشت.

عملکرد هر درخت کهنسال بلوط در سال بین ۵۰ تا ۸۰ کیلوگرم میوه بلوط است که برداشت آن بیشتر توسط ساکنان بومی و به روش های سنتی انجام می شود.

 میوه درخت بلوط به صورت خام و گاهی پخته برای تامین خوراک دام استفاده می شود.

مینا؛ بانویی از بخش دیشموک از توابع شهرستان کهگیلویه به همراه خواهر و ۲ خواهر زاده خود در روستای گراب  برای برداشت بلوط راهی ضلع شرقی روستا شد هر چند درختان تنومند بلوط فاصله کمی با روستا داشت ولی گروه آنان با وسایلی  از جمله یک چوب بلند که در زبان محلی به ان "جِلد" می گویند و یک سطل کوچک و ۲ گونی ۵۰ کیلویی برای برداشت بلوط از خانه خارج شدند.

مینا که تاکنون هشت گونی بلوط جمع آوری کرده است از درد کتف دستان خود نیز گله مند بود و مثل گذشته توانایی کوبیدن محکم بر سرشاخه درخت بلوط را نداشت.

با هر ضربه چوب مینا بر شاخه های پر از میوه بلوط ریزش و افتادن میوه های سبز بلوط جلوه خاصی به محیط بخشیده بود.

بعد از ۱۵ دقیقه تلاش مینا، کار خواهر و ۲ خواهر زاده مینا در جمع آوری بلوط های سبز و کال رنگ  آغاز شد خواهر مینا بچه ها را تشویق به جمع آّاوریوری هر چه زودتر بلوطها نیز می کرد.

مینا می گوید: با توجه به درآمد کم و هزینه های زیاد مجبور هستیم برای تامین نیاز های اولیه خود بلوط جمع آوری کنیم.

وی جمع اوری بلوط با توجه به بالا رفتن از شاخه های سرسخت بلوط و خطر افتادن را بسیار سخت و طاقت فرسا دانست و افزود: بلوط های جمع آوری شده را گاهی با الاغ و گاهی با حمل بر دوش به خانه می آوریم.

مینا که سال گذشته بیش از چند میلیون تومان از فروش میوه بلوط درآمد کسب کرده بود اضافه کرد: هر گونی بلوط سه دبه ۱۷ کیلویی حجم دارد و هر دبه بین ۲۰ تا ۳۰ هزار تومان با توجه به کیفیت میوه بلوط به فروش می رسد.

وی تصریح کرد: بیشتر خریداران از استانهای جنوبی هستند و از میوه درختان بلوط برای خوراک دام خود استفاده می کنند.

مینا در ادامه افزود:به یاری خدا پیش بینی می کنم بیش از ۱۷ گونی بلوط امسال جمع آوری کنم.

در گوشه ای دیگر از روستا پیرزنی بنام «گلی» مشغول پاک کردن و پوست کندن میوه های بلوط بود.

گلی پوست بلوط های رنگی را با دست های پینه بسته خود چنان با سرعت در می آورد که نشان از تجربه چندین ساله وی در این کار داشت.

گلی خانم وسیله ای که با ان پوست سخت بلوط ها را در می آورد در زبان محلی "رُنجُک" نامید و گفت: این چاقو از زمان های گذشته تاکنون در بین عشایر و روستانشینان برای پوست کندن بلوط استفاده می شد.

از گلی در مورد خرید و فروش بلوط ها پرسیدیم که در جواب گفت بیشتر برای مصرف حیوانات خود بلوط ذخیره سازی می کنیم.

وی اضافه کرد: بیشتر مواقع هر دبه ۱۷ کیلویی بلوط را با یک  بسته خرما مبادله می کنیم.

روستای گراب از توابع بخش دیشموک با بیش از ۲۵۰ خانوار جمعیت یکی از روستاهای بزرگ بخش ۲۳ هزار نفری دیشموک است.

فصل پاییز همیشه در میان مردم روستا و عشایر نشین بخش دیشموک  همواره با برداشت بلوط همراه بوده است که عمر برخی از درختان آن به بیش از ۲۰۰ سال هم می رسد .

مردم مناطق حوزه زاگرس از میوه بلوط هم بصورت خام و هم بصورت پخته استفاده می کنند در این استان از میوه بلوط نان محلی بلوط (کلگ) تهیه کرده و با انواع غذاها بویژه آبگوشت،کله پاچه، ماست و دوغ صرف می شود و همچنین پوسته درونی بلوط (جفت) که جنبه دارویی دارد از این پوسته در صنایع رنگرزی نیز استفاده می شود.

درختان بلوط در زندگی مردم عشایر و روستانشینان سالیان درازی است که نقش مستقیم داشته و مردم نیز از درختان بلوط استفاده های متعددی نیز می کنند از چوب این درختان در گذشته برای خانه سازی و محکم نگه داشتن اسکلت خانه در برابر هر گونه بحران و بلایای طبیعی استفاده می کردند.

در سالیان اخیر با بی مهری طبیعت و برخی از مردم جنگلهای زاگرس دچار مشکلات فراوانی شده اند .

قطع درختان به بهانه تهیه زغال ، آتش سوزی های گسترده و نابودی جنگل های بلوط در کنار بیماری های متعدد در سالیان اخیر موجب شده حجم زیادی از درختان بلوط در سراسر رشته کوه زاگرس دچار نابودی شوند.

هر چند در سال های اخیر برنامه هایی برای حفاظت از این جنگل ها آغاز شده اما سرعت احیای جنگل های بلوط در مقایسه با سرعت نابودی درختان مناسب نبوده و ضرورت تلاش های بیشتر در راستای احیای این جنگل ها برای ساکنین این مناطق امری حیاتی است .

کاربردهای میوه بلوط

بر اساس منابع علمی، تانن موجود در میوه بلوط که در برخی زبان محلی کشور به آن «شوکه» می‌گویند با تقویت مخاط معده در درمان ورم و زخم معده مورد استفاده قرار می‌گیرد و می‌تواند در بهبود زودتر زخم‌ها و خونریزی‌ها و درمان اسهال مفید باشد. بخش‌هایی از درخت بلوط که کاربرد درمانی دارند شامل میوه، پوست، گال و برگ می شود.

بر اساس برخی گزارش ها میوه بلوط شمال و جنوب ایران و نیز گونه‌های مختلف آن از نظر مواد غذایی متفاوتند. اما نتایج آنالیز مویه بلوط شمال ایران به همراه پوسته‌اش نشان داده که شامل ۱۱ درصد چربی، ۱۱٫۵ درصد فیبر، ۲۶۳۰ کیلوکالری بر کیلوگرم انرژی و دارای ۱۸٫۵ درصد پروتئین است. در بخش‌های مختلف کشور که جنگل‌های بلوط وجود دارند از آرد کردن میوه بلوط، نان بلوط تهیه می‌شود.

دامداران با توجه به گرانی خوراک دام، دانه‌های بلوط را در پاییز جمع‌آوری می‌کنند و به عنوان تغذیه جایگزین در زمستان به دام‌ها می‌دهند که علاوه بر خواص غذایی بسیار، برای سلامت دام‌ها نیز مفید است.

از آنجا که ۸۰ درصد از ۸۵۰  هزار هکتار جنگل کهگیلویه و بویراحمد را درختان بلوط تشکیل می دهند نجات این سرمایه های ارزشمند اقدامی برای حفظ طبیعت زیبای این بخش از زاگرس و به دنبال آن استفاده از این گنجینه های طبیعی در توسعه اقتصادی با استفاده از رونق صنایع گردشگری و گیاهان دارویی محسوب می شود.

استان کهگیلویه و بویراحمد با ۳۱۲ هزار و ۵۰۰ هکتار منطقه حفاظت شده و موقعیت اکولوژیکی و توپوگرافی خاص خود دارای پوشش گیاهی، جانوری و منابع حیاتی متنوعی است به گونه‌ای که افزون بر ۲۰ درصد پوشش جنگلی زاگرس و حدود ۴۰ درصد گونه‌های دارویی کشور را در خود جای داده است.