فرونشست، بحرانی که مدارس اصفهان را هم نشانه گرفته است

اردیبهشت امسال بود که استاندار اصفهان خبر از تخلیه ۱۰۰ باب مدرسه در این استان به‌دلیل فرونشست زمین داد( https://irna.ir/xjJrDx )، خبری که با انتشار آن ابعاد تاثیرات فرونشست بر جمعیتی که در این خطه در سازه‌های آن ساکن یا مشغول به کار و تحصیل هستند می ‌تواند نگران‌کننده باشد.

بنا بر آمار اداره کل نوسازی مدارس استان اصفهان حدود ۲۷ درصد از فضاهای آموزشی اصفهان قدمت بالای ۴۰ سال و ۳۷ درصد قدمت کمتر از ۴۰ سال دارند؛ با توجه به طول عمر این فضاهای آموزشی و آنچه به واسطه شرایط آبخوان اصفهان که تغذیه نمی‌شود و سالانه به طور میانگین یک متر افت سطح دارد، شرایط برای این سازه‌ها در برخی از نقاط اصفهان نگران‌کننده به نظر می‌رسد.  

آخرین بررسی های کارگروه پایش مدارسِ اداره کل نوسازی و تجهیز مدارس استان اصفهان نشان می‌دهد تا کنون ۳۶ مدرسه در کام فرونشست قرار گرفته‌اند. این مدارس در نواحی۴، ۵، ۶ شهر اصفهان و شهرستان‌های برخوار، میمه، شاهین شهر و خمینی شهرقرار دارند. برخی از مدارس اما در مناطقی که نرخ فرونشست در آنها بیشتر از سایر مناطق بوده است تعطیل شده‌اند.  

آمارها در رابطه با مدارس تخلیه شده اما چندان روشن نیست. آن طور که اداره کل نوسازی مدارس استان اصفهان به خبرنگار ایرنا گفته است، از این تعداد ۱۹ مدرسه قابل استفاده نیست و باید تخلیه شود.

پیشتر  استاندار اصفهان آمار مدارس تخیله شده را ۱۰۰ باب عنوان کرده بود؛ آماری که گفته می‌شود تنها در رابطه با مدارس آسیب دیده از فرونشست نیست و مدارس خطرآفرین را هم شامل بوده است؛ از سویی دیگر مدیر بخش زلزله و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی به برخی رسانه‌ها گفته است که آمار مدارس تخلیه شده در اصفهان بر اثر آسیب‌های فرونشست چیزی در حدود دو برابر این آمار است.

اگر برای فرونشست اصفهان کار عاجلی نشود، مدارس نوساز را هم نمی‌توان تضمین کرد

مجید نسیمی مدیر کل نوسازی مدارس استان اصفهان اما در این رابطه با اشاره به تشکیل کارگروه ویژه برای فرونشست مدارس اصفهان در سال گذشته، به ایرنا گفت: از مجموع ۳۶ مدرسه متاثر از فرونشست که شناسایی شده است، ۳۰ مدرسه در منطقه برخوار هستند. همچنین بر اساس نواحی آموزش و پرورش، در منطقه ۴، ۵، ۶ و برخوار به ترتیب، ۸، ۱۵، ۳ و ۴ مدرسه شناسایی و تحت کنترل هستند و برای ۱۹ مدرسه دستور تخیله صادر شده است.

وی افزود: مدارس تخلیه شده به طور عمده در ناحیه ۵ هستند؛ در این منطقه علاوه بر مدارس بسیاری از منازل هم براثر فرونشست آسیب جدی دیده‌اند.  

نسیمی در این رابطه افزود: آموزش و پرورش باید در رابطه با مدارس تخلیه شده برنامه ریزی کند؛ یا دانش آموزان را در سطح مدارس موجود توزیع کند وگرنه، به ناچار باید دانش‌آموزان به شیفت دوم مدارس موجود بروند، اتفاقی که در بسیاری از مناطق تحت تاثیر فرونشست هم رخ داده است.  

مدیر کل نوسازی و تجهیز مدارس اسستان اصفهان در ادامه با اشاره به اینکه ۴۰ درصد از مدارس متاثر از فرونشست دونوبته هستند و با تعطیلی این مدارس چالش جدی برای مدرسه دانش آموزان خواهیم داشت، افزود: اگر یکی از این مدارس دونوبته تعطیل شود، حدود ۸۰۰ تا ۹۰۰ دانش آموز بدون جا و مکان می شوند و بنابراین ضرورت است که در این رابطه چاره‌ای اندیشیده شود.

نسیمی با بیان اینکه این شرایط در برخی مناطق از حالت بحرانی فراتر رفته و جایی برای هدایت دانش‌آموزان وجود ندارد، یادآور شد: باید مبالغ خاصی برای جایگزین کردن این مدارس در استان اصفهان پیش بینی شود تا بتوانیم به سرعت این مدارس را تامین و تحویل آموزش و پرورش کنیم.

وی منطقه ۵ اصفهان را از جمله مناطق بحرانی دانست که با داشتن مدارس دو نوبته تحت تاثیر فرونشست با چالش جدی مواجه است.

نسیمی در این رابطه افزود: مدرسه فدک یک، مدرسه نبوت، ایمان، علامه امینی، اشرفی اصفهانی در منطقه ۵ به طور عمده دو نوبته هستند. اگر در این مدارس تخلیه ای صورت بگیرد، تعداد زیادی دانش آموز مجبور هستند به مدارس دیگر بروند که این موضوع کیفیت آموزش را به شدت تحت تاثیر قرار می دهد.

 وی یادآورد شد: نمی‌توانیم بگوییم فرونشست برای مدارس نوساز آسیبی نداشته است، چون اگر برای موضوع فرونشست چاره ای اندیشیده نشود و کار عاجلی در سطح ملی انجام نشود نمی‌توانیم تضمین کنیم که مدارس جدید هم آسیب نبینند.

 با این روند تخلیه آبخوان، دچار معضلات جدی در سازه‌ها خواهیم شد

در این پیوند بهرام نادی متخصص ژئوتکنیک و عضو کارگروه فرونشست اصفهان به ایرنا گفت: فرونشست در قسمت مرکزی دشت اصفهان برخوار با توجه به ضخامت بیشتر آبرفت، بیشتر است و در قسمت‌های کناره آبخوان کمتر است.  

وی افزود: فرونشست بیشتر در منطقه مرکز دشت و در حبیب آباد، دولت آباد و محسن آباد دیده می‌شود که چیزی حدود ۱۸ سانتی متر در سال فرونشست دارد. مناطقی که هم تمرکز جمعیتی دارند و هم دچار فرونشست هستند و شامل مناطق ۷ و ۸ شهرداری می‌شود که همان منطقه ۵ آموزش و پرورش است نیز به شدت تحت تاثیر فرونشست اند.

به گفته نادی تاکنون پنج باب مدرسه در سال جاری در شهرک نیروی هوایی اصفهان تخلیه شده‌اند و در برخی مدارس نوساز خانه اصفهان نیز ترک‌های فرونشستی مشهود است.  

وی یادآور شد: در منطقه دولت آباد، حبیب آباد و محسن آباد مدارس بیشتر تحت تاثیر فرونشست هستند و در مهر امسال یکی از مدارس دو نوبته با ۹۲۰ نفر دانش آموز تعطیل شد.  

این کارشناس ژئوتکنیک گفت: اینکه گفته می‌شود روند فرونشست اصفهان کاهشی شده، ممکن است ما را دچار خطا کند. حداکثر نرخ فرونشست در سال ۹۹، ۱۸ و دو دهم سانتی متر در سال بود و سال قبل عنوان شد که این نرخ فرونشست کاهشی شده و به ۱۵ سانتی متر در سال رسیده است. این ارقام منفی هستند و از اعداد و ارقامی که ما برای سازه ها تعریف می کنیم بسیار بیشتر است.

وی افزود: نرخ فرونشست به این دلیل کاهشی شده است که سطح آب زیرزمینی را خیلی پایین برده ایم. این نرخ چه ۱۸ و چه ۱۵ سانتی متر در سال باشد، نرخی منفی است. به عبارتی حبیب آباد، یک سال ۱۸ سانتی متر پایین و سال بعد ۱۵ سانتی متر پایین رفته است. مجموع اینها عدد ۳۳ سانتی متری را در طول دو سال نشان می دهد؛ ۳۳ سانتی متر در ۲ سال یعنی اینکه سازه ها هیچ کدامشان نمی توانند دوام در مقابل فرونشست دوام بیاورند.

وی افزود: در عین حال نگرانی اصلی این است که آب زیرزمینی را با توجه به اینکه تغذیه نمی‌شود تخلیه می‌کنیم و با این روند به شکلی مسیر را طی می کنیم که کل آبخوان را تخلیه کنیم! و این یعنی اینکه دچار معضلات جدی در آب شرب، تغذیه، سازه‌ها هستیم.  

در حالی که اصفهان تنها شهری است که فرونشست به دل آن نفوذ کرده و به گفته کارشناسان، این موضوع ریسک پذیری این خطه را بیشتر کرده است، تنها راهکار جلوگیری از پیشرفت فرونشست جاری شدن زاینده‌رود و کاهش برداشت آب ‌های زیرزمینی دشت"  اصفهان برخوار " می ‌دانند؛ اتفاقی که هرچقدر به تعویق بیفتد با مشکلاتی نظیر تهدید سازه‌های شهری، ساختمان‌ها، خطوط انتقال نیرو و سایر موارد، جمعیت ۲ و نیم میلیون نفری شهر اصفهان را تهدید خواهد کرد.  

فرونشست یک پدیده زیست محیطی به معنی نشست تدریجی و یا پایین رفتن ناگهانی سطح زمین به دلیل تراکم موارد زیرسطحی است؛ برداشت بیش از حد از آب‌های زیرزمینی ناشی از نیاز روزافزون به منابع آب که به دنبال توسعه صنعت و کشاورزی در اصفهان رخ داده از دلایل اصلی فرونشست به شمار می‌رود.

تهدید و آسیب‌های جبران‌ناپذیر سازه‌ها، تاسیسات شهری، خطوط انتقال نیرو و ساختمان‌ها از جمله نگرانی‌های کارشناسان برای آینده پیش‌روی اصفهان بر اثر برداشت‌های بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی است.

استان اصفهان بیش از ۹۰۵ هزار دانش آموز دارد که بیش از ۷۶۹ هزار تن از آنان در مدارس دولتی و بیش از ۱۳۵ هزار نفر، معادل ۱۵ درصد، در بخش غیردولتی مشغول به تحصیل هستند.

به گفته مدیر کل نوسازی مدارس استان اصفهان بودجه لازم برای بازسازی ۳۴ مدرسه آسیب دیده ۳۹۰ میلیارد بوده و در سفر هیات دولت بنا بر این شده تا ۱۳۰ میلیارد آن از طریق اعتبارات دولتی تامین شود.  

وی همچنین با اشاره به اینکه نمی‌توانیم بگوییم مدارس تازه تاسیس از گزند فروننشست در امان بوده‌اند، افزود: ساخت مدارس نوساز بر اساس مطالعات ژئوتکنیک بوده و طبق آیین نامه ها ساخته شده‌اند، از این رو آسیب های جدی ندیده‌اند؛ اما مواردی هم بوده که ترک های جزیی داشته‌اند.