نگاه به گردش نخبگان با عینک بدبینی صحیح نیست/مسائل معیشتی مهمترین دلیل ترک وطن 

دکتر سید محمدصادق موحد در گفت و گو با خبرنگار گروه علم و آموزش ایرنا با تاکید براینکه، تکیه کلام ما در بنیاد ملی نخبگان به جای مهاجرت، گردش نخبگان است، افزود: این مسئله در تمام دنیا وجود دارد، به عنوان مثال در کشور فرانسه سالانه بسیاری از دانش آموختگان به سایر مناطق دنیا از جمله آمریکای شمالی مهاجرت می کنند و البته این کشور هم از سایر کشورها سالانه مهاجر نخبه می پذیرد و این فرآیند در چرخش است.

وی با تاکید بر اینکه، نگاه به گردش نخبگان با عینک بدبینی صحیح نیست، مسئله میل به مهاجرت و تصمیم به مهاجرت را دو موضوع مجزا از یکدیگر دانست و افزود: در سال های اخیر در تمام دنیا میل به مهاجرت به دلیل توسعه فناوری های ارتباطی و شبکه های اجتماعی و ایجاد سهولت در ارتباط دیداری و شنیداری خانواده ها با یکدیگر افزایش یافته است.

معاون آینده سازان بنیاد ملی نخبگان اضافه کرد: بالطبع کشور ایران نیز از این اتفاق مستثنی نبوده است. در صورتی که تا پیش از توسعه فناوری های ارتباطی در دنیا میل به مهاجرت در همه جای دنیا به دلیل وابستگی های عاطفی خانوادگی کمتر بوده است.

وی همچنین یکی دیگر از دلایل افزایش مهاجرت نخبگان از کشور را وجود حس تنوع طلبی دانست و ادامه داد: البته این حس قبلا هم وجود داشت اما پیش از این زمینه ظهور و بروز آن مثل امروز مهیا نبوده است. لذا میل به مهاجرت و سفر به سایر نقاط جهان در بین مردم تمام دنیا وجود دارد و بسیاری از مردم علاقمندند که زندگی در سایر کشورها را نیز تجربه کنند.

معاون آینده سازان بنیاد ملی نخبگان در پاسخ به این سوال که علت اصلی افزایش میل به مهاجرت نسبت به تصمیم مهاجرت در بین نخبگان چیست، اظهار کرد: بر اساس آخرین ارزیابی و مطالعات انجام شده از سوی مراجع معتبر، نخستین دلیل مهاجرت نخبگان گروه های مختلف از جمله دانش آموختگان دانشگاهی، پرستاران، پزشکان و مهندسان در سطوح مختلف احساس نارضایتی از وضعیت اقتصادی و معیشتی طی سال های اخیر بوده است.

وی یکی دیگر از اصلی ترین دلایل مهاجرت نخبگان از کشور علاوه بر نارضایتی از وضعیت کنونی اقتصادی را ناامیدی از شکوفایی اقتصادی در آینده دانست و افزود: گاهی فردی در حال حاضر در سختی است اما امیدوار است که یکی دو سال دیگر وضعیت بهتر می شود، اما یک زمانی وجود دارد که فرد هیچ امیدی به آینده اقتصادی خود ندارد و این دو عامل مهمترین دلیل و انگیزه مهاجرت نخبگان محسوب می شود.

معاون آینده سازان بنیاد ملی نخبگان با تاکید بر اینکه، مهاجرت خود تنها دلیل نیست بلکه معلول یکسری دلایل دیگر است، علاوه بر مسائل معیشت و نبود امید به آینده، برخی مسائل از جمله مسائل اجتماعی و فرهنگی را از دیگر عوامل مهاجرت نخبگان نام برد.

وی با تاکید بر اینکه، رفع پدیده مهاجرت نخبگان توسط یک نهاد خاص به تنهایی در کشور امکانپذیر نیست، افزود: این پدیده به مرور و در طول دهه های گذشته شکل گرفته است و رفع آن در زمان خود نیازمند تدابیری بوده که متاسفانه به هر دلیلی مورد غفلت واقع شده است.

نبود انطباق آمایش سرزمینی و آموزش عالی در کشور

معاون آینده سازان بنیاد ملی نخبگان در ادامه همچنین نبود توجه به آمایش آموزش عالی کشور و رشد نامتوازن دانشگاه ها در مراکز مختلف کشور با هدف توسعه آموزش عالی را یکی دیگر از دلایل اصلی پدیده مهاجرت نخبگان ذکر کرد.

موحد با بیان اینکه، نظام آموزش عالی کشور در طول دهه های گذشته باید برای هر منطقه متناسب با ظرفیت و مسائل و مشکلات آن منطقه دانشجو تربیت می کرد، گفت: افزایش و تربیت بی رویه دانشجو در دانشگاه ها در طول سال های گذشته در حال حاضر کشور را با پدیده فارغ التحصیلان دانشگاهی بیکار مواجه کرده است.

وی افزود: برای مثال در منطقه ای از کشور که از پتانسیل صنعتی برخوردار است و نیازمند دانش آموختگان خبره رشته های فنی و مهندسی است، به صورت بایسته توسعه کیفی رشته های مورد نیاز این منطقه اتفاق نیفتاده است یا اگر هم دانشجویان مرتبط با رشته های مورد نیاز منطقه تربیت شده اند، برای برآورده سازی انتظارات به صورت کیفی نبوده است.

معاون آینده سازان بنیاد ملی نخبگان ادامه داد: لذا هم اکنون یک منطقه از کشور نیازهای نیروی انسانی متخصص خود را از سایر شهرهای کشور تامین می کند که این خود پدیده مدیران پروازی را به دنبال داشته است؛ بنابراین در طول سال های گذشته دانش آموختگانی حتی تا مرحله دکتری تخصصی در دانشگاه ها تربیت شده اند که متناسب با توانمندی آنها جایگاه شغلی مناسبی چه در داخل دولت و چه غیردولتی وجود ندارد و بستر لازم برای اشتغال آنها به ترتیبی که باید باشد، فراهم نیست و جایگاه شغلی برای این همه دانش آموخته دوره دکتری تخصصی ندارد.

معاون آینده سازان بنیاد ملی نخبگان همچنین اظهار کرد: این درحالی است که در خوشبینانه ترین حالت ممکن است مراکز علمی و دانشگاهی وابسته به وزارت علوم در کشور بتوانند سالانه هزار نفر دانش آموخته دوره دکتری استخدام کنند اما از آن طرف سالانه ۲۰ تا ۳۰ هزار دانش آموخته دوره دکتری فارغ التحصیل می شوند.

وی افزود: بر همین اساس از یک طرف فرد یکسری توانمندی هایی را کسب کرده و از سویی دیگر زمینه لازم برای اشتغال و بهره مندی از توانمندی آنها در کشور فراهم نشده است.

کمک های غیرمستقیم بنیاد ملی نخبگان برای اشتغال نخبگان

معاون آینده سازان بنیاد ملی نخبگان با اشاره به برخی طرح های این بنیاد برای اشتغال نخبگان در کشور اظهار کرد: بنیاد ملی نخبگان با شناسایی اجتماع نخبگانی، از طریق ارائه خدمات و زمینه سازی آموزش های لازم برای اثرگذاری به خود فرد نخبه درصدد ایجاد سازوکارهایی قانونی برای ایجاد زمینه لازم به منظور ترغیب نهادهای مختلف برای جذب نیروی متخصص مورد نیاز از بین این نخبگان است.

موحد با اشاره به اینکه، بنیاد ملی نخبگان در قالب طرح شهید شهریاری مسئله جذب دانش آموختگان نخبه در دانشگاه ها را دنبال می کند، یادآور شد: بر اساس این طرح همزمان دانشگاه ها ترغیب می شوند که اگر از جامعه برگزیدگان طرح شهید شهریاری نیرو جذب کنند، میزان اعتبار و بودجه پژوهشی آن دانشگاه می تواند به ازای هر تعداد جذب افزایش یابد.

وی افزود: بر اساس این طرح فردی که جذب می شود در بدو ورود اعتبار پژوهشی می گیرد و اگر در دانشگاه محدودیت هایی از دسترسی به منابع آزمایشگاهی وجود داشته باشد، بخشی از آن را می تواند از اعتبار داده شده مرتفع کند.

موحد ادامه داد: فرد نخبه در این شرایط احساس اثرگذاری کرده و بنیاد می تواند تسهیلاتی را برای حمایت از گذراندن فرصت های مطالعاتی جهت دار و متناسب با اولویت های کشور به نخبگان اعطا کند. علاوه بر این بنیاد کمک هزینه ای نیز برای این افراد فراهم می کند که ضمن اینکه در مجامع علمی برای توانمندسازی می توانند حضور پیدا کنند، دغدغه هزینه ها را هم نداشته باشند.

وی ادامه داد: این نخبگان در ادامه می توانند به کشور بازگردند از طریق انتقال دانش و تجربیات خود به نوعی دانشکده و دانشگاه خود را ارتقاء دهند و این باعث افزایش کیفیت آموزش و همچنین کیفیت پژوهش و سایر اثرات جمعی خواهد شد. به طور کلی مسئله مهاجرت در دنیا به عنوان گردش نخبگان زمینه را برای توانمندسازی متناسب با استعدادها و متناسب با رشد و شکوفایی و اثرگذاری آنها فراهم می کند.

معاون آینده سازان بنیاد ملی نخبگان افزود: بر اساس نتایج این طرح فرد احساس می کند که در کشور اثرگذار است و هرچه اثرگذاری بیشتری داشته باشد، از ارزش و منزلت بیشتری برخوردار است و از طرفی درآمد خواهد داشت.

وی با بیان اینکه، بنیاد ملی نخبگان می تواند اقداماتی در تعامل با سازمان های مختلف همچون سازمان برنامه و بودجه برای افزایش مستقیم یا غیرمستقیم دستمزدهای نخبگان انجام دهد، افزود: به عنوان مثال افزایش حقوق یک استادیار به طور مستقیم دست بنیاد نیست اما به صورت غیرمستقیم می توانیم حمایت هایی از نخبگان داشته باشیم.

موحد، اعطای گرنت پژوهشی به نخبگان را از آن جمله نام برد و گفت: با این گرنت ها بخشی از دغدغه های معیشتی نخبگان می تواند برطرف شود، از طرفی نخبگان به واسطه این گرنت ها و منابع مالی که بنیاد نخبگان فراهم می کند، می توانند برای رفع مسائل کشور متناسب با تخصص خود تلاش کنند.

معاون آینده سازان بنیاد ملی نخبگان با اشاره به طرح احمدی روشن به عنوان طرحی برای توسعه هسته های مسئله‌محور پژوهشی و فناوری، افزود: این طرح می تواند در راستای تشکیل یک گروه و تیم از سوی اساتید خبره دانشگاهی استفاده شود.

وی افزود: این فرد برجسته می تواند از طریق این طرح و با استفاده از دانش آموختگان نسبت به رفع مسائل واقعی کشور که برخی از سوی بنیاد ملی نخبگان احصا شده است، اقدام کند، ضمن اینکه نقصان آموزش و پژوهش نخبگان نیز می تواند در فرآیندهای مرسوم آموزش عالی اصلاح شود و فرد نخبه نیز اثرگذاری داشته باشد. به این ترتیب و در ادامه نیز بخش قابل توجهی از مشکل اشتغال نخبگان می تواند برطرف شود.