هشت سال تجربه برای «مروارید خلیج‌فارس»

به گزارش خبرنگار ایرنا، امروزه هرگاه نام مروارید و لنج به میان می آید، بی اختیار نام بندرلنگه به ذهن‌ها خطور می‌کند؛ لنگه از دوران قدیم مرکز عمده صید مروارید بوده و به اعتقاد بسیاری از مردم لنگه، عمران و آبادی این شهر با صید مروارید شروع شروع شده و کشتی‌های زیادی در آبهای لنگه مشغول صید مروارید بودند. بسیاری از اقوام داخلی و خارجی از این راه تجارت و ارتزاق می‌کرده و به تعبیری بندرلنگه شهر اعیان نشین آن روزگاران بوده است.

بندرلنگه یکی از شهرهای ساحلی هرمزگان و از قدیمی‌ترین بنادر جهان درجنوب کشور و حاشیه خلیج فارس است که با تاریخی درخشان و پر رونق درگذشته و بافت شهری بسیار زیبا به بندرمروارید و عروس بنادر جنوب کشور شهرت داشته است.

شهرستان بندرلنگه از مشرق به بندر کنگ، از مغرب به بندرعباس و از جنوب به خلیج فارس می رسد. این بندر تاریخی به عنوان مرکز بنادر غرب هرمزگان مرکز مهم فعالیت‌های اقتصادی، تجاری، شیلاتی و گردشگری و یکی از جمله بنادر با سابقه و پیشرو در زمینه تجارت کالا و جابجایی مسافر با کشورهای حاشیه خلیج فارس بوده و دومین مرکز مهم تجارت دریایی استان بعد از بندرعباس محسوب می‌شود.

"کتاب «مروارید خلیج‌فارس»؛ مروری بر تحولات بنادر شهرستان بندرلنگه با تاکید بر بندر تجاری لنگه" حاصل تجربیات و گردآوری اطلاعات علمی، تاریخی و اجتماعی و همین طور تجربیات شغلی، مطالعات و پژوهش‌های تحقیقی محققان به منظور معرفی خصوصیات و توانمندی‎های بنادر به ویژه بنادر تجاری غرب استان هرمزگان به ویژه شهرستان بندرلنگه در هشت فصل شامل «معرفی شهرستان بندرلنگه»، «پیشینه تاریخی بندرلنگه»، «آثار تاریخی، جاذبه‌های گردشگری و صنایع دستی شهرستان بندرلنگه»، «بنادر شهرستان بندرلنگه»، «بندر تجاری لنگه»، «بهره‌برداران و ذی‌نفعان بندری»، «مهم‌ترین مسائل و اقدامات اجرایی» و «طرح ساماندهی سفرهای دریایی ویژه روزهای نوروز» به رشته تحریر درآمده است.

به بهانه یک اتفاق فرهنگی در استان هرمزگان و چاپ کتاب «مروارید خلیج فارس؛ مروری بر تحولات شهرستان بندرلنگه با تاکید بر بندر تجاری لنگه» و برای بررسی ابعاد بیشتر این اثرمکتوب در حوزه دریایی و بندری با «اسماعیل مکی‌زاده» و «ایوب خادمی بندری» مولفان این کتاب به گفت‌وگو پرداختیم.

«اسماعیل مکی‌زاده»؛ دارای لیسانس مهندسی دریا از دانشکده علوم دریایی چابهار و فوق لیسانس مهندسی دریا از دانشگاه جهانی دریانوردی مالمو سوئد، طی ۲۵ سال خدمت در حوزه دریایی و بندری استان هرمزگان در بخش‌های زیادی از جمله افسر لایروب، افسر راهبر شناور بویه‌گذار لایروب حجاز، کارشناس کنترل و بازرسی ایمنی کشتی‌ها در واحد امور دریایی و امورات مقابله با آلودگی کمک ناوبری، تجسس و نجات مغروقه‌ها و سوانح فعالیت داشته است.

چرا بندرلنگه؟

شهرستان بندرلنگه دارای تم اجتماعی، سنتی، مردمی و تاریخی است. قبل از نگارش این کتاب فرماندار لنگه دیداری با ناخداها، نویسندگان و فرهیختگان این شهر بر روی دریا داشت. مردم بندرلنگه از نظر دینی و مذهبی بسیار انسان‌های باایمان و از نظر فرهنگی و ادبی عاشق علم و تاریخ هستند.

نزدیک به ۹ سالی که به همراه آقای خادمی در شهرستان بندرلنگه بودیم واقدامات زیادی به ویژه در حوزه توسعه فیزیکی تسهیلات و زیرساخت‌های دریایی و بندری از جمله احداث انبارها و محوطه های بارانداز بندری، موج شکن و اسکله های مختلف باری و مسافری انجام شد. اولین شاکله کتاب مروارید خلیج فارس سال ۱۳۹۷ با آقای خادمی در یک نشست دونفره فیمابین خودمان در هتل همای بندرعباس بسته شد. برای نوشتن این کتاب مراجعات زیادی داشتیم اما دریانوردان قدیمی بندرلنگه از مردمان فرهنگ دوست هستند که با خاطرات شان کمک زیادی برای نوشتن این کتاب کردند.

در روزهای ابتدایی ورود به مجموعه بندری اداره بنادر و دریانوردی لنگه تصمیم به توسعه زیرساخت‌ها گرفتیم و لازم بود برای ارتقای فعالیت‌های جاری بندر، یک شناختی نسبی از وضعیت اقلیمی و تاریخی و حوزه مردم شناسی این شهرستان داشته باشیم.

لذا اولین کاری که بنا بود در راستای توسعه این بندرلنگه تاریخی انجام دهیم، نیاز به شناخت مسائل فرهنگی و اجتماعی، تاریخی و مردم‌شناسی این شهر بود، به عنوان مثال تاسیس مدرسه محمدیه بندرلنگه در این شهر یکی از آثار علمی و فرهنگی قدیمی این شهرستان است که با تحقیق متوجه شدم مردم این منطقه علاقه‌مند به علم، دانش و مهارت هستند که این مدرسه را تاسیس نموده و آموزگاران اولیه آن را هم از هندوستان بوده‌اند.

لذا به تعبیری می توان گفت که تاسیس این مدرسه در سال های خیلی دور در بندرلنگه نشان دهنده عشق و علاقه مردم این دیار به علم، دانش و کسب مهارت می باشد.

همچنین در یکی از روزهای طوفانی که باد فصلی موسوم به باد سهیلی که باعث آسیب به لنج‌های باری شده بود، طی یک نشست وجلسه صمیمی در محل اداره بندر لنگه، از نظرات و پیشنهادهای ناخدایان و ملوانان قدیمی و باتجربه به منظور ترمیم موج‌شکن فعلی حوضچه بندرلنگه بهره گرفتیم.

از طرفی لازم بود برای توسعه همه جانبه بخش‌های دریایی و بندری ، تجربه و علم و آموزش در کنار هم قرار بگیرد؛ استفاده از دیدگاه‌ مردمان این شهر در موضوعاتی مانند تغییر تناژ کشتی‌ها، جداسازی امور بندری و دریایی، مسافرت‌های دریایی و ورود شناورهای خاص به این بندر و همه این‌ها باعث شده بود که ایده‌های مردمی مورد واکاوی قرار بگیرد؛ و با قاطعیت می توان گفت که توسعه بندرلنگه همیشه با گفتمان مردم این شهرعجین شده است.

جمع‌آوری و ایده تولید این اثر؟

در آن هشت سالی که در بندرلنگه در حال کار بودیم، بار سنگینی در حوزه سیاست‌گذاری بر روی دوش ما گذاشته شد، همه اینها مرا بر این داشت تا بیشتر با کتاب‌ها و تجربیات نویسندگان قدیم آشنا شوم.

از کتاب‌های معروف که به عنوان منبع برای نوشتن انتخاب کردیم، کتاب‌های سدیدالسلطنه و خلیج فارس کتاب بود و کتاب سفرهای دریایی مسلمانان در اقیانوس هند از دیگر این منابع ارزشمند بود که توصیه می کنم دوستداران تاریخ و فرهنگ جنوب کشور و مخصوصأ استان هرمزگان هم این کتاب را بخوانند، علاوه بر این‌ها کتاب «بندرلنگه در ساحل خلیج فارس» نوشته حسین نور بخش کمک زیادی به نوشتن"مروارید خیلج‌فارس" کرد، اما کتابی که به ظرفیت‌ها، چالش‌ها و در مجموع به مباحث دریایی و بندری به ویژه بنادر غرب هرمزگان اشاره کرده باشد نبود، لذا فصل بندرگاه تجاری بندرلنگه کاملا برگرفته از تجربیات شخصی در دوران کاری ما در بندرلنگه است.

جلد نخست کتاب مروارید خلیج فارس دارای ۴۷۶ صفحه در سال ۱۴۰۰ و از سوی انتشارات سازمان بنادر و دریانوردی به تعداد یک هزار شمارگان به چاپ رسیده است.

این کتاب حاصل تجربیات و گردآوری اطلاعات علمی، تاریخی و اجتماعی به منظور معرفی خصوصیات و توانمندی‎های شهرستان بندرلنگه و قدمی در راستای معرفی پهنه‌های ساحلی وسیع و زیبای غرب هرمزگان به ویژه نقش پراهمیت بندرلنگه در حوزه بنادر و دریانوردی در حاشیه خلیج فارس است.

از فصل چهارم کتاب به معرفی بنادر شهرستان بندرلنگه، چگونگی شکل گیری اداره بنادر و دریانوردی بندرلنگه و چگونگی اجرای طرح توسعه فیزیکی بندرگاه در ادوار گذشته تاکنون، معرفی ذی نفعان و ارائه راهکارها و اقدامات اصلاحی و برخی مسائل اساسی حل نشده عملیات گمرکی اشاره شده است.

تجربه نوشتن

از ۲۵ سالی که در حوزه دریایی و بندری فعالیت دارم، این اولین تجربه نویسندگی ما در حوزه نوشتن کتاب است، اما قبل از آن ۹ مقاله نوشته ام. اولین مقاله ام را قبل از اینکه به دانشگاه مالمو بروم در سال ۸۲ در یک سفر کاری به استرالیا ارائه دادم؛ درواقع تجربه این سفر را به صورت مقاله درآوردم. بعد از آن ۲ مقاله دیگر (آی اس آی) به صورت مشترک نوشتیم و تعدادی هم در نمایشگاه‌های داخلی ارائه دادم. و اما در مورد یادداشت کردن، یکی از لوازم اصلی کار ما همین یادداشت‌ها بوده است، در تمامی جلسات، برنامه‌ها و دیدارهایی که طی این مدت داشتیم همه را در دفترچه یادداشت‌هایمان نوشته بودیم، و الان تعداد زیادی دفترچه یادداشت داریم.

زمان برای نوشتن کتاب

نوشتن و چاپ این کتاب حدود سه سال طول کشید، سه بار ویراستاری شد و سپس توسط سازمان بنادر و دریانوردی در سال جاری به چاپ رسید، اعتقاد ما براین است که این اثر تجربیات یک تیم کارشناسی از دوران فعالیت‌ ما و نتیجه حضور در بین مردم و ناخداها، بازدیدها به شهرستان‌ها و جزایر تجاری و گردشگری(سفرهای دریایِی) و ساماندهی شرکت‌های کشتیرانی و تخلیه و بارگیری در بندرلنگه است.

انتخاب مروارید خلیج فارس برای عنوان کتاب دلیل خاصی داشت؟

کلمه خلیج فارس برای ما خیلی مهم بود و مردم شهرستان بندرلنگه یک خویشاوندی با کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس دارند و از طرفی می‌خواستیم نیم نگاهی نیز به اهمیت روز ملی خلیج فارس هم داشته باشیم. ضمن اینکه «آیمو» سال‌ها پیش یک سند ارائه داده بود مبنی براینکه از این به بعد این موقعیت مکانی تحت عنوان «خلیج فارسPersian Gulf» نامیده شود، لذا این امر هم مزید بر علت شد که نام کتاب را مروارید خلیج فارس بگذاریم.

در فصل پنجم کتاب در یک بخشی به نقش فرهنگی و اجتماعی لنج‌های باری اشاره کردید، اهمیت این مبحث به چه بوده است؟

به طور کلی مردم جنوب و مخصوصأ مردمان بندرلنگه و بندرکنگ با اعتقادی ریشه دار و برخاسته از باورهای فرهنگی، به لنج به عنوان یک میراث ارزشمند و به لنج داری به عنوان یک مناسبت رفتاری پذیرفته شده فرهنگی و اجتماعی عشق می ورزند. به تعبیری لنج جزیی از شاخصه های معنوی و بخشی از فرهنگ و زیست بوم منطقه است.

این کتاب حاصل تجربیات شغلی، مشاهدات، مطالعات، نتایج پیگیری جلسات، مقالات و پژوهش‌های تحقیقی محققان و سامانه داده‌ای آماری است که مخاطبان آن عموم مردم هستند، اعم از دانشجویان، اساتید، گردشگران، مدیران و مسئولان، بخش‌های خصوصی و تمامی افرادی که شیفته آشنایی با تاریخ، فرهنگ و حوزه‌های بندری و دریایی هستند، می‌توانند از داده‌ها و نتایج آن استفاده کنند.

سخن پایانی

به نظر من تمامی مدیران بنادر باید تجربیات حوزه کاری خود را در خصوص بنادر به نگارش درآورند، نه تنها مدیران بنادر تجاری که تمامی مدیران بنادر صیادی و گردشگری می طلبد تجربیات خود را مکتوب کرده و در اختیار آیندگان قرار دهند.

مدیران استانی اگر می خواهند با توانمندی‌ها و ظرفیت‌های بندرلنگه آشنا شوند باید چنین کتاب‌هایی را مطالعه کنند.

فعالیتی هشت ساله در شهرستان بندرلنگه و فراز و فرودها برای نوشتن کتاب «مروارید خلیج فارس» یکی از شیرین‌ترین خاطرات دوران کاری نگارندگان این اثر دریایی و بندری است؛ موضوعی که چندین بار این دو نویسنده برآن تاکید کردند.

اهمیت نوشتن این کتاب را از نگاه ایوب خادمی بندری دیگر نویسنده این کتاب جویا شدیم:

«ایوب خادمی بندری» دیگر مولف کتاب «مروارید خلیج‌فارس» نزدیک ۲۲سال سابقه کار در حوزه بنادر و دریانوردی دارد.

وی دارای کارشناس مدیریت علوم دریایی و مدرک فوق لیسانس مهندسی حمل و نقل دریایی از دانشگاه صنعتی امیرکبیر است.

نوشتن مروارید خلیج فارس برای شما چگونه رقم خورد؟

تیرماه سال۸۷ با اعتماد آقای مکی‌زاده و به اتفاق هم نزدیک به هشت سالی در شهرستان بندرلنگه در حوزه بنادر و دریانوردی و در مسئولیت معاونت اموردریایی و بندری کار کردیم و در کنار وظایف محوله اداری مان، به دنبال تحقیق و نوشتن چنین کتابی نیز بودیم. الگوی اولیه کتابمان نیز کتاب سدید السلطنه و سواحل خلیج فارس بود، چنین کتابی از قدیم پدرم درخانه داشت، لذا یک آشنایی اولیه با این کتاب داشتم، اما برای نوشتن کتابی که امروز تحت عنوان مروارید خلیج فارس به چاپ رسیده، ما به دنبال مطالعات و نوشتن فراتر از کتاب سدیدالسلطنه بودیم.

همان طور که شما هم آشنایی دارید، شهرستان بندرلنگه از قدیم به شهر لنج‌سازی و دریانوردی، بازرگانی و اقتصادی ایران شهره است و در بخش‌های مختلف این کتاب به خوبی به این مهم اشاره شده است.

این کتاب که ماحصل تلاش همه همکاران ما در شهرستان بندرلنگه و پیگیری‌ها و تلاش‌های مجدانه خود آقای مکی زاده در این شهرستان است، در واقع معرفی توانمندی‌ها و ظرفیت‌های بندرلنگه به مردم و مسئولان استانی و کشوری است.

دلیل انتخاب مروارید خلیج فارس برای کتاب از نگاه شما چه بود؟

برای این کتاب ما چند اسم را انتخاب کردیم که یکی از آنها گوگانا بود؛ گوگانا اسم قدیمی دوران هخامنشی بندرلنگه است به معنی یک نوع صدف که در زمان های قدیم در ساحل بندرلنگه پیدا می‌شده اما نام "مروارید خلیج فارس" یک حالت ایهام دارد، از قدیم هم در این بندر صید مروارید انجام می‌شده و در مقطعی از زمان نیز بندرلنگه با عنوان مروارید خلیج فارس لقب گرفته بود.

لذا انتخاب واژه "مروارید" برای این بود که می‌خواستیم بگوییم؛ گمشده‌ای به اسم بندرلنگه با ظرفیت‌ها و توانمندی‌های عظیمی در کشور وجود دارد که نیازمند توجه ویژه است و خلیج‌فارس هم برای یادآوری نام‌گذاری روز ملی خلیج فارس برای ایرانیان به شمار می‌رود.

ایرنا: آقای مکی‌زاده گفتند برای نوشتن این کتاب از بازدیدهای زیادی که از مناطق تاریخی و سنتی داشتید، بهره گرفتید، نظر شما در این رابطه چیست؟

بازدید از مناطق تاریخی و گردشگری شهرستان بندرلنگه از جمله "بندرکنگ" که به شهر لنج‌سازان معروف است، علاوه بر اینکه کمک زیادی به نوشتن کتاب نمود، یک حسن دیگری هم برای معرفی بندرلنگه داشته است چونکه باعث شکل‌گیری ایده‌هایی برای نامگذاری مکان های تاریخی این شهرشد؛ به عنوان مثال ایده و انتخاب اسم موزه مردم شناسی بندرکنگ به پیشنهاد و انتخاب آقای مکی زاده بود یا همین طور خانه بستکیه همینطور بود.

اما یک اشاره‌ای هم داشته باشم به هفته دریانوردی در بندرلنگه که نتایج بسیار خوبی هم برای ما و هم برای مردم دریادل و نجیب این شهرستان داشته است؛ بندرلنگه و شهر کنگ به شهر بادگیرها و برکه‌ها هم معروف هستند، از طرفی در این شهرها هیچ موزه‌ای نیز وجود نداشت و ناخداهای این شهر تمامی ابزارآلات قدیمی دریانوردی منجمله نقشه‌های دریایی و قطب‌نماها و تمامی این ابزار آلاتی که درحوزه لنج‌سازی استفاده می‌کردند اکثرأ در خانه‌های خود نگه می داشتند، لذا به این موضوع فکر کردیم که نیاز است این وسایل باارزش در یک مکانی درمعرض دید عموم قرار بگیرد و مردم ، بیشتر با فرهنگ دریانوردی این خطه و این منطقه آشنا شوند و به همین دلیل آقای مکی‌زاده ایده تاسیس موزه ای تحت عنوان موزه مردم شناسی بندرکنگ را به شهردار وقت و شورای شهر پیشنهاد دادند.

همچنین درهفته دریانوردی یکی از برنامه‌ها حضور درجمع ناخداهای قدیمی و تقدیر از زحمات بی شائبه آن در جهت حفظ و پاسداری از فرهنگ دریانوردی بود، علاوه بر آن نیز برگزاری جشن و مراسمات مختلف و همچنین برگزاری نمایشگاه دریایی در طول ایام هفته دریانوردی دربندرلنگه و بندرکنگ به این موضوع کمک نمود تا مشارکت بیش از پیش دریانوردان قدیمی و ملوانان و فعالان عرصه دریانوردی از قبیل شرکت های تعاونی لنجداران ، آموزشگاه های دریانوردی و دوستداران صنعت دریایی را شاهد باشیم.

حین نوشتن با چه مشکلاتی روبرو بودید؟

برای نوشتن بخش‌های ابتدایی کتاب، ما منابع زیادی در اختیار داشتیم، اما در نگارش بخش‌های دریایی و بندری ، تمام آن حاصل پیگیری‌های خودمان بود، در بخش معرفی ذی نفعان بندری و دریایی در بندرلنگه، بررسی مشکلات و چالش‌های قدیم و ارائه راهکارهای علمی و تخصصی با عنوان اقدامات اجرایی، سختی های زیادی متحمل شده و زحمات زیادی کشیدیم. همچنین مطالعات سازمانی، با کسب اجازه بود و در مواقعی نیز باکمبود عکس مواجه بودیم که با تلاش و پیگیری و کسب اجازه از عکاسان، عکس هایشان را در کتاب مان چاپ کردیم.

فصل آخر کتاب به موضوع گردشگری دریایی اشاره دارد، دلیل پرداختن شما به مقوله گردشگری دریایی دراین کتاب چه بوده است؟

شهرستان بندرلنگه دارای هفت جزیره زیرمجموعه و حدود ۲۸ بندر تجاری، مسافری و گردشگری و صیادی است، برخی از بنادر به صورت چندمنظوره هستند .

درهیچ شهرستانی این حجم از بنادر وجود ندارد که درکنار هم فعالیت می‌کنند و چرخ عظیم توسعه و رونق را می‌چرخانند، بنابراین این بخش از کتاب به طوراجمالی حاصل تجربیات ما در برگزاری چندین دوره طرح سفرهای دریایی است.

همچنین با پرداختن به بحث گردشگری دریایی می‌خواستیم بگوییم که اگر در شهرستان بندرلنگه علاوه بر حوزه‌های اقتصادی و تجاری، حمایت و سرمایه‌گذاری بیشتری حوزه‌های اجتماعی وگردشگری انجام شود، این شهرستان می‌تواند یکی از قطب‌های گردشگری در ایران باشد.

یکی از ماموریت‌های سازمان بنادر ودریانوردی تامین امکانات موردنیاز مسافران برای انجام ایمن سفرهای دریایی است از این رو به دلیل اهمیت این موضوع، در فصل هشتم کتاب، گریزی به طرح ساماندهی سفرهای دریایی ویژه ایام نوروز شده است که در این حوزه نیز به صورت اختصاصی کتابی در دست نگارش خواهیم داشت .

هم اکنون یک کتاب دیگر هم با محوریت مباحث بندری و دریایی در دست ویراستاری داریم، اما اولویت کتاب بعدی ما، ادامه فصل پایانی کتاب مروارید خلیج فارس(سفرهای نوروزی) است که مقدمات اولیه نگارش آن درحال انجام است.