نخ نمایی سیاست تحریم در جهان

یعنی اگرچه شاید تحریم همچنان یکی از ابزارهای جدید در دسترس دولت‌های متخاصم است تا با استفاده از فشار اقتصادی، بدون توسل به زورِ گلوله، دولتی را مجبور کنند تا سیاست هایش را تغییر دهد، اما این بار با تغییر شرایط سیاسی و اقتصادی عصر جدید به ویژه با ایجاد همبستگی میان ملت های قربانی این تحریم ها، این حربه می رود کم کم تاثیرگذاری خودش را از دست بدهد، نمونه آن در اقدامی که دولت کوبا به تازگی برای مقابله با این تحریم ها ظالمانه کرد، کاملا مشهود است.

یعنی اگرچه هدف آمریکا از بهره برداری از ابزار تحریم منزوی کردن رقیب برای تسلیم در برابر خواسته های غیرعادلانه برای به حاشیه بردن کشورهایی چون کوبا، جمهوری اسلامی ایران، چین، روسیه، کره شمالی، سوریه و هر رقیب دیگر است، اما سفر دوره ای اخیر "میگل دیازکانل" رئیس جمهوری کوبا به چند کشور آسیایی و آفریقایی نشان داد که کشورهای تحت تحریم هم می توانند با حفظ همبستگی میان خود همچنان سیلی محکمی بر گوش رقیب بنوازند و اهداف آن را خنثی کنند.

نمونه این اقدام ضد تحریمی اخیر را می توان به راحتی در بررسی نتیجه سفر هیات کوبایی به الجزایر، روسیه، چین و ترکیه مشاهده کرد؛ کوبایی که سال ها تحت تحریم های آمریکا قرار دارد، اما علاوه بر کسب موفقیت هایی از این سفر دوره ای یک هفته ای، دستآوردهایی بزرگی نیز برای میزبانان ایجاد کرد که از قضا برخی از آنها خود جزو کشورهای تحت تحریم آمریکا هستند.

اگرچه اعمال تحریم‌های اقتصادی مربوط به دوران مدرن نیست و حتی اختراع آمریکایی‌ها هم به‌شمار نمی‌آید، اما بررسی سیاست های تحریمی به ویژه از سوی آمریکایی ها ثابت کرد که این سیاست ها همیشه هم نمی تواند اثربخش باشند، به ویژه اگر کشورهای تحت تحریم همچنان به مقاومت خود ادامه داده و با اتخاذ سیاست های توسعه ای جدید، بتوانند در اقدامی مشترک در برابر کشور تحریم کننده بایستند.

در همین حال سابقه دیگر تحریم‌های غربی هم نشان می‌دهد تاکنون موارد فراوانی هم وجود داشته که تاثیرات اقتصادی آنها، ضرروتا منجر به تغییر سیاست‌های کشورهای تحریم شونده نشده است. برای مثال تحریم‌ها علیه کوبا بیش از ۶۰ سال وجود داشته است اما حاکمیت آن همچنان پابرجاست. دهه‌ها تحریم علیه کره شمالی در جریان بوده اما رهبر آن کشور یعنی "کیم جونگ اون" همچنان به گسترش زرادخانه هسته‌ای خود ادامه می‌دهد.

چون امروزه روابط سیاسی و اقتصادی در جهان به قدری پیچیده شده و کلاف اقتصاد کشورها آن‌چنان درهم تنیده‌ است که کشورهای تحریم‌کننده نمی‌توانند به سادگی کشوری را تحریم کنند و خودشان هم از اثرات سوء آن درامان بمانند، ولو توانسته باشند موجبات ناراحتی آنها را فراهم آورده باشند.

با این وجود روحیه استکباری همچنان نمی گذارد تا دولت های زورگو و عامل تحریم از آزار دیگران دست بکشند؛ همانگونه که "اسکات ریتر" افسر اطلاعاتی سابق آمریکا به تازگی در مصاحبه با نشریه "جاگینگ فریدم- Judging Freedom" کشورش گفت، ایالات متحده به بیماری «تکبر ملی» مبتلا شده و علاقه‌مندی واشنگتن به دیکته کردن شرایط خود به دیگران بقیه کشورها را خسته کرده است.

نمونه این سیاست خصمانه آمریکا را به راحتی علیه ملت کوبا می توان دید، اما موفقیت جدید دیپلماسی این کشور بلوک شرق (سابق) خود یک دستاورد برای این بلوک نیز بشمار می رود، چون همراهی بیشتر دولت های چین و روسیه با کوبا در این سفرها، این دستاوردهای ضد آمریکایی را برای این بلوک بیشتر نیز کرده است.

یادآوری می شود ترکیب هیات کوبا در این سفر به چهار کشور از دو قاره نشان دهنده اهمیت و امیدی است که هاوانا برای این سفر قائل بود، چون دیاز را در این سفر یک هفته ای "برونو رودریگز" وزیر امور خارجه، "ریکاردو کابریساس رویز" معاون نخست وزیر، "آلخاندرو گیل فرناندز" وزیر اقتصاد و برنامه ریزی، "رودریگو مالمیرکا دیاز" وزیر تجارت و سرمایه گذاری خارجی و "ویسنته د لا او لوی" وزیر انرژی و معادن این کشور همراهی می کردند.

هفته گذشته روزنامه "گلوبال تایمز" چین در تحلیلی پیرامون سفر هیات کوبایی به پکن که بیش از ۶۰ سال است از محاصره آمریکا رنج می برند، چنین نوشت: در حالی که غرب تلاش می‌کند جهان را از طریق رویارویی بلوکی و ایدئولوژی تقسیم کند، نفوذ قوی‌تر این کشورها به ایجاد نظم جهانی عادلانه‌تر کمک می‌کند.

این روزنامه دولتی چین هشدار داد که چین باید به دلایل ژئوپلیتیکی در منطقه ای که واشنگتن آن را حوزه نفوذ خود می‌داند، در برابر تلاش‌های آمریکا برای کنار زدن کوبا از خود مقاومت نشان دهد.

ظاهرا دولت چین که خود نیز تحت تحریم های آمریکا قرار دارد، هیمن سیاست را در پیش گرفته و با استقبال بسیار گرم از رهبر کوبا تلاش کرد تا نقشی در سرنوشت کوبا بازی کند که در سرنوشت خود چین و دیگر کشورهای بلوک شرق نیز بسیار موثر افتاد، از جمله فقط در یک فقره اعطای یک کمک ۱۰۰ میلیون دلاری به کوبا، ارسال دارو و غذا برای مردم این کشور حمایت کرد. این به منزله آن است که فصل مشترک دو کشور "تحت تحریم بودن" موجب شد چین با رویکرد همدلانه تری به میهمان خود نگاه کند و سیاستی را با آن در پیش بگیرد که به ضرر دشمن مشترک تمام می شود.

دولت چین نیک واقف است که با وجود تشدید محاصره کشورهای همسو توسط آمریکا، اهمیت کشوری چون کوبا برای تشکیل یک نظم جهانی چندقطبی جدید همچنان رو به افزایش است، کشوری که تاکنون در برابر فشار آمریکا مقاومت کرده و تسلیم نشده است.

به همین دلیل هم بود که در ملاقات جمعه گذشته بین "شی جین پینگ" و دیاز کانل، رهبران دو کشور در پکن، شی این روابط را به عنوان «نمونه ای از همبستگی و همکاری میان کشورهای سوسیالیستی و الگویی برای حمایت از کشورهای در حال توسعه» ستود و ۱۲ قرارداد همکاری دو جانبه توسعه با او امضاء کرد.

البته پیش از این، هیات کوبایی همچنین توانسته بود در روسیه، الجزایر و ترکیه هم چندین قراردادهای دو جانبه ای امضاء کند، چون آنها نیز با گسترش روابط خود با کوبا در آمریکای لاتین از امتیازات ویژه ای در منطقه برخوردار خواهند شد.

مثلا دولت روسیه که امیدوار است با حفظ روابط خوب با هاوانا نفوذ خود را در آمریکای لاتین گسترش دهد، در این سفر وعده انجام سرمایه گذاری های جدیدی را در کوبا داد که از جمله آنها می توان به نوسازی بزرگترین کارخانه فولاد کوبا، مرکز تعمیر و نگهداری خودروسازی روسی "کاماس" در آن کشور و افزایش حجم بالاتر تولید در میدان نفتی «Boca de Jaruco» با مدیریت مشترک در شرق هاوانا اشاره کرد.

نقطه اوج سفر رئیس جمهوری کوبا به فدراسیون روسیه دیدار روز سه شنبه او با "ولادیمیر پوتین" در کرملین بود که طی آن هر دو طرف از تحریم های اعمال شده توسط آمریکا و متحدانش علیه کشورهای خود به شدت انتقاد کردند.

رئیس جمهور روسیه خاطرنشان کرد که توافقات حاصل شده در این سفر شامل «طرح همکاری دوجانبه تا سال ۲۰۳۰ و تعداد زیادی پروژه مشترک» است.

دیاز کانل هم تاکید کرد که «روسیه همیشه می‌تواند روی کوبا حساب کند.» و یکی از دلایل این پیوند قوی این است که مسکو دشمن دشمن کوباست.

او افزود: «روسیه و کوبا هر دو مشمول تحریم‌های خودسرانه ای هستند که از یک دشمن، یعنی امپراتوری یانکی‌ها سرچشمه می‌گیرد، دشمنی که در بیشتر نقاط جهان در حال دخالت و سلطه گری است ...»

همزمان، "سرگئی چرمین" وزیر بازرگانی خارجی روسیه و "رینالدو گارسیا زاپاتا" فرماندار هاوانا، یادداشت تفاهمی را در همان روز در پایتخت کوبا امضا کردند که بر اساس آن همکاری نزدیک بین شهرهای مسکو و هاوانا در عرصه‌های های فرهنگی، آموزشی، شهرسازی، بهداشت و گردشگری مورد تاکید قرار گرفته است.

امروزه در مقابل کوبا نیز یکی از معدود کشورهایی است که از روسیه در مجامع بین المللی حمایت می‌کند. کوبا در سازمان ملل علیه قطعنامه‌های ضد روسی از جمله در مورد اوکراین رأی منفی ‌داد و تعلق کریمه به روسیه، استقلال جمهوری‌های دموکراتیک دونتسک و لوگانسک، پیوستن مجدد آن‌ها و استان‌های سابق اوکراین به فدراسیون روسیه را به رسمیت شناخت و این مطلب را نیز نباید فراموش کرد که موقعیت کوبا که مانع نفوذ آمریکا در آمریکای مرکزی و جنوبی می‌شود، به همان اندازه برای روسیه مهم است.

در ترکیه نیز "رجب طیب اردوغان" رئیس‌جمهوری ترکیه اظهارات مشابهی را در دیدار با همتای کوبایی خود مطرح کرد. وی بر علاقه کشورش به پروژه های مشترک تاکید کرد و گفت: کوبا یکی از مهم ترین شرکای ما در منطقه است.

دولت الجزایر نیز در اولین ایستگاه از این سفر دوره ای دیاز کانل، به او قول داد که بدهی های هاوانا را ببخشد، سوخت کوبایی ها را تامین کند و یک نیروگاه خورشیدی برای آنها بسازد.

این درحالی است که دولت الجزیره که در ابتدای نوامبر برای عضویت در کنفدراسیون قدرت های نوظهور اقتصادی (بریکس) متشکل از برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی درخواست داده است، مانند ترکیه ظاهراً فرصت های بیشتری را در گسترش روابط با آمریکای لاتین می بیند.

به اعتقاد تحلیلگران، این توافقات به همان اندازه که برای مردم کوبا مفید است، برای دولت های میزبان نیز سودمند هستند، چون امتیازاتی دو طرفه و همگی خلاف میل دولت آمریکا هستند و به همین دلیل هم بود که رئیس جمهوری کوبا در روز آخر سفر خود گفت: «نتایج سفر فراتر از انتظارات ما بود.»

این همه امتیاز برای کوبا به عنوان یکی از کشور آمریکای لاتین ثابت می کند که سیاست های استکباری واشنگتن در کوبا که به تازگی در دوره جو بایدن رئیس جمهوری جدید آمریکا بر تغییر رژیم در هاوانا نیز تغییر جهت داد، اکنون با سیلی کوبنده دیگری از سوی چهار بازیگر مهم جهانی (یعنی چین، روسیه، ترکیه و الجزایر) رو به رو شده است.

در این بین برخی تحلیلگران نیز معتقدند، امتیازات کوبا در آمریکای لاتین به عنوان حیاط خلوت آمریکا و نفوذ هاوانا در منطقه زمانی افزایش و اهمیت بیشتری می یابد که "لوئیس ایناسیو لولا داسیلوا" برخلاف سیاست های امپریالیستی آمریکا از اول سال میلادی جدید دوباره بر مسند قدرت در برزیل می نشیند، یعنی زمانی است که شش اقتصاد بزرگ منطقه آمریکا لاتین یعنی کوبا، آرژانتین، برزیل، شیلی، کلمبیا، مکزیک و پرو توسط روسای جمهوری چپ هدایت می شوند و همگی در برابر اینکه به عنوان حیاط خلوت آمریکا دیده شدند، مقاومت می کنند.

در هر حال امروزه به خوبی شاهدیم که چگونه سیاست شکست خورده فشار حداکثری آمریکا بر کشورهای رقیب چون کوبا و یا ایران با ابزار تحریم، همواره در محافل بین‌المللی مورد نقد قرار گرفته‌ است و حتی بارها موجب انزوای آمریکا حتی در شورای امنیت سازمان ملل شده است.

این راهبرد تا جایی پیش رفته است که امروزه بسیاری از کشورهای جهان با گرایش به تشکیل ائتلاف های جدید بین المللی در قالب سازمان همکاری های شانگهای و گروه قدرت های نوظهور اقتصادی (بریکس) و تقویت هرچه بیش ائتلاف های سیاسی و اقتصادی مشابه دیگر سعی می کنند تا در برابر سیاست های یکجانبه گرایی آمریکا بایستند و طبق اعتراف بسیاری از متفکران غربی و تحلیگران بین المللی در این راه موفق نیز بوده اند.