جزیره هنگام زیستگاه رویایی دایناسورهای کوچک خلیج فارس

جزیره «هنگام» از جزایر بسیار مهم خلیج فارس است که در گذشته به آن «هینام» یا «هنجام» نیز می‌ گفتند. این جزیره، آنسان که پیداست از زمان های قدیم محل توقف کشتی ها برای برداشتن آب و آذوقه بوده و به همین دلیل می گویند اطلاق واژه هنگام بر این جزیره در واقع به معنی آمدن به هنگام و به موقع برای برداشتن آب و غذا سایر مایحتاج بوده است. همچنین در شهرستان میناب استان هرمزگان هم دوازده ساعت آب را یک هنگام می نامند.

جزیره هنگام، بعد از جزایر هرمز، خارک و قشم همواره مورد توجه استعمارگران بوده است در کتاب «کلید خلیج فارس» نوشته قصدر می خوانیم بعضی از سلاطین جنگجو و فاتح آشور در کتیبه هایشان تسخیر سواحل و جزایر خلیج فارس به دست فنیقی ها را حک کرده اند و از این رو، معلوم می شود که از روزگار سابق در خلیج فارس تمدنی وجود داشته است و شاید بعضی از این ملل در بنیادین تمدن شرکت داشته اند.

انگلیسی ها، در زمان حکومت قاجار، با ساختن خانه و تاسیساتی نظیر اسکله، انبار ذغال، تلگرافخانه و نظایر آن زیرکانه در این جزیره نفوذ پیدا کردند. که امروزه دامنه آن نفوذ به طور کامل برچیده شده است.

جزیره هنگام با داشتن سواحل عمیق و مناسب برای لنگر انداختن کشتی ها و با داشتن چاه های آب و به دلیل واقع شدن در منطقه راهبردی نظامی، دارای اهمیت بسیار زیادی است.

این جزیره زیبای که دارای جاذبه‌ های گردشگری منحصر به فرد به لحاظ محیط طبیعی و محیط دریایی است و به آکواریوم طبیعی در جنوب کشور مشهور است در کنار دلفین ها، پرندگان آبزی، مرجان های دریایی، لاک پشت های منقار عقابی و جبیرهای زیبا (انواع آهوی بومی شبه‌قاره هند و ایران) زیستگاه سوسمار خاردُم مصری است که در اعماق شن های روان این جزیره زندگی می کند و بیشتر عصرها و شب ها که شن های روی تپه ها خنک تر می شوند به سطح شنزار می آید و البته به ندرت دیده می شود.

حضور این خزنده در جزیره هنگام دلیل روشنی است بر اینکه در دوره های گذشته زمین شناسی، قشم و هنگام به سرزمین اصلی ایران متصل بوده اند.

سوسمار های خاردُم مصری جزیره هنگام دارای بدنی پهن و سری گِرد و پَخ و بدنی پوشیده از پولک های ریز و زبر هستند. دُم آنها از سوی حلقه های پوشیده از پولک های درشت تیغ مانند تشکیل شده است.

همه سوسمار های خاردُم گیاهخوارند، چشم های آن ها دارای پلک متحرک و مردمک گَرد است و گوشت آنها در میان عرب های حوزه خلیج فارس غذایی محبوب و اعیانی محسوب می شود.

تاکنون ۱۸ گونه سوسمار خاردُم در جهان شناخته شده است، که سه گونه آن به نام های سوسمار های «خاردم ایرانی»، «خاردم بین النهرین» و «خاردم مصری» در بیابان ها و جزایر ایرانی خلیج فارس یافت می شود.

با توجه به حضور این خزنده بزرگ و سنگین وزن Aegyptius Uromastyx گونه Ophiomorus Tridactylus در جزیره زیبای هنگام، این جزیره به عنوان کلید خلیج فارس می تواند محل مناسبی برای مطالعه و مشاهده این خزنده یا به تعبیر دیگر دایناسورهای کوچک در حال انقراض برای محققان و دانشمندان زیست شناس باشد.

جزیره هنگام یکی از جزایر شهرستان قشم است که در فاصله هزار و ۳۸۹ متری جنوب شرقی جزیره قشم، ۵۲ کیلومتری جزیره لارک ۸۱ کیلومتری بندرعباس و ۷۲ کیلومتری جزیره هرمز واقع شده است.

بخش بیشتر این جزیره تپه و ماهور است و اراضی قسمت های شمالی و شمال شرقی و جنوب غربی جزیره تا اندازه ای پهن، تخت و هموار است. نیمه جنوبی جزیره هنگام پستی و بلندی و شیب ملایمی دارد. چند نقطه مرتفع نیز در بخش شمالی این جزیره است که شاخص‌ ترین آن را می توان کوه میترا با ارتفاع ۱۰۶ متر دانست.

جزیره هنگام حدود ۵۵ کیلومتر مربع وسعت دارد و تا حدی به شکل یک بیضی است. طول جزیره ۹ کیلومتر و عرض آن ۶ کیلومتر برآورد شده است. کرانه های این جزیره دارای شیب ملایم به طرف دریا است و عمق آب در اطراف آن به میزانی است که قایق ها می توانند به سهولت در آنجا کناره بگیرند.

جزیره هنگام سه روستا به نام های «هنگام نو»، «قیل» و هنگام قدیم دارد. این روستاها به وسیله جاده های شوسه به یکدیگر مرتبط هستند. روستای «هنگام نو» روبروی روستای ساحلی «شیب دراز» در کرانه جنوبی جزیره قشم قرار گرفته است. ساحل هنگام نو شنی است و برای پهلو گرفتن قایق ها بسیار مناسب است. در بدو ورود به این روستا، تاسیسات اسکله و ساختمان انبار، پاسگاه انتظامی، دکل مایکروویو، ساختمان موتورخانه، کارخانه آب شیرین کن و ساختمان های ۲ طبقه مخروبه، دفتر پست، خانه پزشک و مدرسه به چشم می خورد.

روستای کوچک قیل در غرب جزیره و در بین روستای هنگام نو و هنگام قدیم قرار دارد. این روستا به دلیل واقع شدن در گودی، آب باران بسیاری را در خود جمع و راکد می سازد و از همین رو نام این روستا قیل گذاشته شده است.

روستای هنگام قدیم در جنوب شرقی جزیره قرار دارد. فاصله روستای هنگام نو و روستای قیل در حدود ۶ کیلومتر و از روستای روستای هنگام قدیم در حدود چهار کیلومتر است. شغل اهالی روستای هنگام قدیم ماهیگیری به ویژه صید کوسه کر، است.

هوای جزیره هنگام مانند همه جزایر خلیج فارس، گرم و مرطوب است. میانگین درجه حرارت سالیانه ۲۶.۵ درجه است که حداکثر آن به ۳۹.۲ درجه و حداقل آن به ۱۲.۵ درجه می رسد. میزان رطوبت نسبی در ماه های سال دارای میانگین بالاتر از ۵۰ درصد است. در فصل بهار، به همراه افزایش دما میزان رطوبت نسبی نیز افزایش می‌ یابد. میزان بارش حدود ۱۷۰ میلی متر در سال است. حجم آن دریافتی ناشی از بارش کمتر از یک میلیون متر مکعب در سال تخمین زده می‌ شود.

آب آشامیدنی اهالی هنگام از کارخانه آب شیرین‌ کن، برکه و یا آب انبار تامین می شود. در روستای هنگام نو ۱۲ آب انبار و هشت برکه بدون سقف وجود دارد آب آشامیدنی اهالی هنگام قدیم و روستای قیل از چاه تامین می‌ شود و بیشتر چاه های این روستا آب شیرین دارند. در روستای قیل ۱۵ چاه آب حفر شده است که روی چند حلقه از آن، موتور نصب شده است و از آب آن برای زراعت استفاده می شود.

دلیل آباد بودن جزیره هنگام وجود هفده برکه (آب انبار) به نام های برکه کبوتری، برکه پاسگاه، برکه دوماد(۲ برکه)، برکه درسرخو، برکه سرواز، برکه زیارت سرخ، برکه سرکمبی(سرتپه)، برکه شیخی، برکه دو خواهران(۲ برکه)، برکه گِلی، برکه گلکنی، برکه ماری، برکه پهلی، برکه بیلر و برکه دریا دولت است

جزیره هنگام در گذشته دارای جمعیت قابل توجهی بوده است به طوری که جمعیت جزیره را در سال ۱۳۰۴ بیش از ۵۰۰ نفر ذکر کرده اند ولی به دلیل عدم توجه دولت مرکزی در گذشته اهالی جزیره بحرین و امارات مهاجرت کرده اند در حال حاضر جمعیت این جزیره با دارا بودن ۱۳۸ خانوار به ۴۹۶ نفر می‌ رسد.

شغل اکثر اهالی جزیره ماهیگیری است. عده‌ ای هم به‌ عنوان جاشو و ملوان در لنج های ماهیگیری و باری فعالیت می‌ کنند. اهالی جزیره هنگام همچنین در فصل صید میگو شب ها از سواحل جزیره در زیر نور چراغ «شاه میگو» صید می کنند و بزرگترین و خطرناک ترین صید اهالی جزیره شکار کوسه کر است.

کشاورزی نیز شغل برخی دیگر از اهالی جزیره هنگام است. در روستای قیل از آب چاه برای کشاورزی استفاده می شود و در روستای هنگام و غیل باغ های نخل و درختان انبه، انجیر، کُنار و صیفی کاری وجود دارد.

در جزیره هنگام معادن نمک متبلور، آهن، سرب و خاک سرخ وجود دارد که چنانچه دولت به استخراج معادن یادشده اقدام کند، وضع مردم این جزیره نیز تغییر خواهد کرد. از سنگ های آذرین در مناطق مرکزی می توان برای ساخت و ساز بنا، اسکله و سایر تاسیسات مورد نیاز استفاده کرد.

به دلیل موقعیت مهم جغرافیایی این جزیره، انگلیسی ها در گذشته همواره به این جزیره توجه ویژه ای داشته اند. از این رو تاسیسات بندری، دریانوردی و ساختمان های متعددی در آنجا ایجاد کرده اند و از همان محل بر خط کشتیرانی خلیج فارس نظارت داشتند.

همچنین در سال ۱۹۰۴ میلادی خط تلگرافی از جاسک به هنگام و نیز از هنگام به ریشهر دایر کردند. خط سومی هم در سال ۱۹۰۵ میلادی از جزیره هنگام به بندرعباس کشیده شد که از جزیره قشم عبور می کرد.

قدیم تر ها اهالی این جزیره برای رفت و آمد به جزیره قشم در ۲ طرف سواحل می ایستادند و با آیینه به یکدیگر علامت می دادند که به قایق احتیاج دارند.

زیارتگاه سید منصور معروف به زیارت سرخ، تاسیسات بندری انگلیسی ها، خانه های متروکه و قدیمی روستای هنگام قدیم، کوه ها و خاک های به رنگ قرمز به نام گَلک که در صنعت سنگ های تزیینی ساختمان و همچنین تهیه مربای که مردم این نواحی به آن سوراخ می گویند کاربرد دارد از جاذبه های گردشگری این جزیره زیبای خلیج فارس است.