به گزارش ایرنا، فصل پاییز با تمامی زیبایش می رود که جای خود را به زمستان سرد و یخبندان بدهد که با یلدا حکایت دیرینه ای دارد، این شب، طولانی‌ترین شب سال و یکی از آداب بر جای مانده از پیشینیان به شمار می رود و در فرهنگ ایرانیان از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بوده و با رسم و آیین هایی همراه است.
شب یلدا که در فرهنگ کهن ایرانی دارای جایگاهی خاص بوده، خانواده های ایرانی در کنار هم جمع می شوند و با گرفتن جشنی بزرگ، شبی به یاد ماندنی را برای خود و دیگران رقم می زنند.
یلدا با گذشت زمان، فراز و نشیب هایی داشته ولی همچنان حال و هوای خود را حفظ کرده به طوری که چند روز مانده به این شب، عموم مردم تلاش می کنند تا با تهیه و تدارک وسایل هر چند اندک، لحظات خوش و مفرحی را برای خود، خانواده و خویشاوندان فراهم کنند.
این شب در واقع فرصتی را برای با هم و برای هم بودن رقم می زند و در طولانی ترین شب سال می توان همدلی و مهربانی را از نو تمرین کرد.
خبرنگار ایرنا برای آگاهی از آداب و رسوم شب یلدا در زنجان با شهروندان، مسوولان و پژوهشگران در این باره گفت و گو کرده است.
جایگاه ویژه شب یلدا در استان زنجان
یک شهروند کهنسال زنجانی در این باره به خبرنگار ایرنا می گوید: آخرین شب پاییز را که درازترین شب سال نیز هست، شب یلدا می نامند و مردم به خاطر سپری شدن درازترین و سیاهترین شب، جشن شادمانی برپا می کنند و به سور و سرور می نشیند.
علی حسنی گفت: شب یلدا در استان زنجان همانند سایر استان ها جایگاه ویژه‌ای دارد، خواندن فال حافظ، شاهنامه خوانی، نقل خاطرات، قصه گویی پدر و مادر بزرگ‌ها، حضور در منزل بزرگان خانواده، خواندن دعاهای شکرانه نعمت و سلامتی، تزیین سفره مخصوص با انواع میوه‌ها و خشکبار، تهیه تنقلات و شیرینی‌جات، خوردن هندوانه و از همه مهمتر صله ارحام از جمله رسوم و سنت‌های دیرینه مردم زنجان در شب یلدا است.
وی افزود: عده‌ای بر این باورند که خوردن هندوانه در این شب از سرما خوردگی در زمستان و گرمازدگی در تابستان جلوگیری می کند که این کار در بیشتر نقاط کشورمان نیز انجام می شود و مردم در این شب هندوانه می‌خورند.
این شهروند گفت: یکی از مهم‌ترین و زیباترین کارهایی که در شب یلدا انجام می‌گیرد صله رحم و دیدار از بزرگان است که هنوز با وجود گذشت سال‌ها مردم و به ویژه کوچکترها تلاش می‌کنند به خوبی آن را اجرا کنند.
اصالت آیین های این شب نباید به فراموشی سپرده شود
یک پژوهشگر و محقق در استان با نگاهی به آداب و رسوم مردم زنجان به خبرنگار ایرنا گفت: در بعضی از روستاهای زنجان و احیانا شهر زنجان شب یلدا پس از غروب آفتاب، آتش می افروختند و اعتقاد داشتند افروختن آتش در آغاز این شب، پلیدی ها، بدی ها و اندیشه های اهریمنی را از بین خواهد برد.
حسین عباسی نیا اضافه می کند: همچنین معتقد بودند صبح روز اول دی پس از ادای فریضه نماز در معرض آفتاب قرار بگیرند تا فروغ و انوار آفتاب را مشاهده کنند و باور داشتند که مشاهده انوار آفتاب در روز اول دی خوش یمن خواهد بود و مثل آفتاب که از این روز رو به گرمی می رود انسان ها نیز گرمای آفتاب را در تن و جان خود خواهند داشت.
عباسی نیا با بیان اینکه با گذشت زمان، رسم و جشن های مربوط به شب چله در این منطقه، دستخوش تغییراتی شده است، اظهار کرد: هم اکنون اعضای خانواده و فامیل در استان در این شب سفره ای پهن کرده و آجیل و میوه های خاص مانند انار و هندوانه را در آن قرار می دهند اما اصالت واقعی این شب از بین رفته است.
وی خاطرنشان کرد: متاسفانه در این شب از مفهوم و اصالت آیین های این شب سخن چندانی گفته نمی شود و این وظیفه بزرگترها و حتی دستگاه های متولی است که به انجام این کار مبادرت کرده و در حفظ و انتقال آن تلاش کنند.
رنگ و بوی خاص مراسم چله بزرگ و کوچک در زنجان
شب یلدا در میان انواع و اقسام جشن های ایران باستان از اهمیت خاصی برخوردار بوده چراکه عقیده بر این بوده که پس از سیاه و سرد و بلند، خورشید متولد شده و سراسر گیتی را حرارت می بخشد، پس به میمنت این روز و سپری شدن این شب سیاه و سرد، مراسم متعدد و باشگوهی برپا می شد تا سردی و سیاهی و درازی این شب هر چه سریع تر سپری شده و روز با شادی و شادمانی آغاز شود.
این پژوهشگر ادامه داد: انجام مراسم شب یلدا سابقه ای بسیار طولانی در کشور ما دارد و اکنون نیز در اغلب نقاط این شب را جشن می گیرند.
عباسی نیا گفت: امروزه شب یلدا در هر منطقه ای از کشور شکلی از قومیت به خود گرفته و باورهای هر منطقه به آن اضافه شده یا با باورهای مناطق مختلف در هم آمیخته و به عنوان رسوم آن منطقه پذیرفته شده است.
عباسی نیا با بیان اینکه روز اول دی، گرما و نفس به زمین باز می گردد و زمین حرکت و پویایی خود را از این روز به بعد شروع می کند، افزود: یلدا یعنی زمان ولادت و روز اول دی، روز تولد خورشید است، در این موقع، روزها شروع به بلند شدن می کند، یعنی خورشید دوباره متولد می شود و به زمین و زمان و هر آنچه در آن است گرمی، حرارت و پویندگی می دهد، بر همین اساس روز اول دی را یلدا نام نهاده اند.
وی اظهار کرد: مراسم چله بزرگ و چله کوچک در زنجان و آذربایجان از قدیم رنگ و بو و جلوه خاصی داشته و از هیجان و شکوه زیادی برخوردار بوده و در واقع چله بزرگ و کوچک را برادران سرما "شاخدا قارداشلاری" می گفتند و در این میان چله بزرگ از اول دی تا ۱۰ بهمن بود و چله کوچک از ۱۰ بهمن تا ۳۰ همین ماه اطلاق می شد.
این پژوهشگر، محقق و مدرس ادامه داد: چله بزرگ که به سیاهی شب و ایستایی معروف بوده، نسبت به چله کوچک، آرام خو است اما چله کوچک بسیار وحشی بوده و نسبت به برادر بزرگتر خشن‌تر است و به همین جهت برادر کوچک را "بوزاوغلان" یعنی پسر یخی می گفتند.
وی بیان کرد: برای شبهای چله بزرگ و کوچک مراسم زیبا و خاصی برگزار می شد، اقوام سفره ای پهن کرده و در داخل سفره انواع میوه و خوردنی از قبیل هندوانه، انار، میوه و هفت مغز می چیدند، همچنین آب و آینه در کنار آن گذاشته و کلام الله مجید نیز جای خاصی در سفره داشت.
عباسی نیا افزود: اهالی زنجان، اعتقاد خاصی به خوردن این میوه ها و اخذ تبرک و تیمن از آنها داشتند و بریدن هندوانه در سفره چله شرایط خاصی داشت، هندوانه را با سلام و صلوات در مقابل بزرگ خانواده قرار می دادند و بزرگ خانواده با دعا و نیایش به درگاه خداوند منان هندوانه را می برید.
این پژوهشگر، محقق و مدرس ادامه داد: هندوانه زرد، نشانه باروری، زیادی محصول و سرازیر شدن آب چشمه ها و هندوانه سرخ نشانه حرکت، برکت و پویایی بوده و علاوه بر آن پخت حلوا و قاووت از پدیده های ضروری شب چله در استان محسوب می شده که با سلام و صلوات به این مهم می پرداختند.
وی با اشاره به کرسی و رابطه آن با شب یلدا، گفت: در ادوار گذشته وسیله گرمایی پر قدرت مانند امروز معمول و مرسوم نبود بنابراین خانواده ها در فصل زمستان و شبهای سرد و برف و بوران برای گرم کردن خود از کرسی استفاده می کردند که در این ایام به ویژه در شب یلدا آداب و رسوم خاصی داشت و به طور معمول خانواده ها سعی می کردند حداقل ۴۵ روز از پاییز گذشته، کرسی را برپا کنند.
عباسی نیا بیان کرد: کرسی در عین اینکه یک وسیله گرمایی بود راهی برای جمع شدن افراد خانواده و فامیل دور همدیگر و همچنین همفکری و هم اندیشی آنها محسوب می شد و در واقع حکم یک میز کنفرانس را داشت چرا که این وسیله بسیار ساده، در شبهای طولانی زمستان افراد خانواده را دور هم جمع می کرد و موجب همفکری و وحدت خانواده و فامیل می شد.
برگزاری جشن شب یلدا با محوریت گردشگری و صنایع‌دستی در استان
سرپرست معاونت گردشگری استان نیز با اشاره به ظرفیت های تاریخی این شب در زنجان، گفت: یلدا به‌عنوان مراسمی سنتی و آیینی نمادی از فرهنگ غنی مردم استان است که با محوریت خانواده برگزار می‌شود و از این لحاظ بسیار حایز اهمیت است.
داود آبیان افزود: در استان کهن و فرهنگی زنجان همواره این شب از سنن و آداب خاصی برخوردار بوده ولی امروزه با توجه به تغییر و تحولات اجتماعی بسیاری از این سنت ها کمرنگ شده یا رو به فراموشی گذاشته است.
این مسوول اضافه کرد: تلاش می کنیم با برگزاری برنامه های مختلف فرهنگی این آیین کهن و ارزشمند را پاس داشته و برای صیانت از آن گام برداریم.
سرپرست معاونت گردشگری استان زنجان با اشاره به برگزاری جشن شب یلدا با محوریت گردشگری و صنایع‌دستی در استان، افزود: امسال شب یلدا از آن جهت که این آئین زیبای ایرانی در فهرست جهانی یونسکو به‌عنوان میراث ناملموس به ثبت رسیده، متفاوت است و تلاش داریم تا ویژه‌برنامه‌های فرهنگی را با همکاری دستگاه‌هایی چون فرهنگ و ارشاد اسلامی و شهرداری به این مناسبت برگزار کنیم.
وی گفت: این جشن بنا به درخواست مدیر تولید برنامه شبکه اشراق در موزه رختشویخانه زنجان با هشت کرسی سنتی از هشت شهرستان استان و با نمایش انواع صنایع دستی از جمله دست بافته‌های سنتی، ملیله، چاروق، محصولات چرم، مس، نقاشی پشت شیشه و سوغات زنجان از جمله گز، شستی و شیرینی‌های سنتی عرضه می‌شود.
آبیان افزود: همچنین برنامه‌های متنوعی از جمله سفره‌آرایی، برپایی کرسی، قصه‌گویی و یلدا در ادبیات ترکی و فارسی از آیتم‌های این برنامه خواهد بود که خوشبختانه زنجان طی سالهای گذشته در این حوزه از استان‌های پیشگام بوده است.
برآیند:
برگزاری جشن شب یلدا یکی از آیین های کهن در استان زنجان است که آداب و سنن خاص خود را داشته ولی در سالهای اخیر با توجه به تغییرات و تحولات اجتماعی دستخوش تغییر و فراموشی شده است.
دستگاه های متولی و فرهنگی شایسته است برای صیانت و پاسداشت این فرهنگ کهن که موجب صمیمت بیشتر و صله رحم خانواده ها می شود تلاش بیشتری داشته باشند.
نظر شما