از ۶ ژانویه آمریکا تا ۸ ژانویه برزیل

به گزارش روز دوشنبه ایرنا، همه چیز آرام به نظر می‌رسید؛ حتی سیاستمدارانی که تا چندی پیش طرفدار دولت قبلی بودند، به تیم هواداران رئیس‌جمهوری منتخب پیوستند؛ رئیس‌جمهوری مستقر که گوی رقابت پای صندوق‌های رای را به رقیبش واگذار کرده بود، در اقدامی نه چندان شکوهمند، کشورش را ترک کرد تا او کسی نباشد که حمایل ریاست جمهوری را بر شانه رئیس‌جمهوری جدید قرار می‌دهد. پیروزی لولا داسیلوا در انتخابات برزیل، بی نقص به نظر می‌رسید تا اینکه ناگهان، افراطی‌ترین حامیان ژائیر بولسونارو جرات کرده و به کنگره ملی مستقر در پایتخت حمله کردند.

از ادعای لولا داسیلوا مبنی بر اینکه او به طور قطعی، پیروز این رقابت سیاسی خواهد بود تا لحن تهدیدآمیز بولسونارو مبنی بر اینکه تنها خدا می‌تواند او را برکنار کند، نگاه جهان را به انتخابات برزیل خیره کرد. اگر چه ضمانت قطعی از تکرار سناریوی موفقیت‌آمیز پیشین لولا داسیلوا وجود ندارد، با این حال به نظر می‌رسید که حضور دوباره بولسونارو که بسیاری او را مسبب آمار فاجعه‌بار مرگ‌ومیر ناشی از کرونا می‌دانند، دموکراسی برزیل را در معرض تهدید قرار می‌داد.

از نخستین ساعات پس از اعلام نتایج نهایی انتخابات این مسئله مشخص شد که چالش بزرگ پیش‌روی لولا داسیلوا، احیای همزیستی مسالمت‌آمیز میان ۶۰ میلیون نفری که به داسیلوا و ۵۸ میلیون نفری که به بولسونارو رای دادند، خواهد بود. شکاف در این پر جمعیت‌ترین کشور آمریکای جنوبی به اندازه‌ای عمیق بود که نگرانی‌ها از حمله به دموکراسی برزیل آشکار بود. داسیلوا در شب انتخابات تاکید کرد: این پیروزی برای لولا و حتی حزب کارگران نیست، بلکه این پیروزیِ دموکراسی است.

لولا داسیلوا پس از پیروزی در انتخابات گفت: برزیل به صحنه بین‌المللی بازگشته است و اذعان کرده که وی تلاش خواهد کرد تا وجهه برزیل را نه تنها در سطح منطقه‌ای بلکه در سطح بین‌المللی بهبود بخشد. نتایج انتخابات اما نشان داد که نخستین چالش و اولویت دولت چپ‌گرای برزیل، سروسامان دادن به وضعیت شدید دوقطبی حاکم بر این کشور است. شرایط دوقطبی که بولسونارو برای تقویت هر چه بیشتر آن، از هیچ تلاشی مضایقه نکرد و اکنون داسیلوا مجبور است تا انرژی زیادی را صرف مهار آن کند.

تصاویری که در ساعات گذشته از برزیل به نمایش گذاشته شده، سر باز کردن زخم نژادپرستی، نابرابری، خشونت و نفرتی است که بولسوناریسم پناهگاه رشد و نمو آن‌ بوده است. اتفاقاتی که یکشنبه گذشته بر خلاف انتظارات و با نادیده گرفتن تهدیدها و هشدارهای دولت جدید در برازیلیا رخ داد، نگران‌کننده است و هنوز مشخص نیست چه کسی پشت آن هزاران بولسوناریستی که با صدها دستگاه اتوبوس به پایتخت رسیده‌اند، قرار دارد.

این امکان وجود دارد که در خوش‌بین‌ترین فرضیه، دولت جدید و روابط خوب لولا داسیلوا با ارتش، تلاش و خواسته معترضان از ارتش برای سرنگونی دولت مترقی داسیلوا با کودتا را خنثی کند. با این حال، حتی پیش از پیروزی داسیلوا، یک نظریه پنهان و خطرناک پیرامون مرز باریک میان اعتراضات خیابانی و آزادی بیان وجود داشت؛ این نظریه چنین استدلال می‌کند که حق اعتراضات، تا زمانی که خشونت‌آمیز نباشد، از سوی قانون اساسی تضمین شده است. برقراری تعادل بین اعتراض دموکراتیک و تلاش برای سرنگونی دولتی که با نتایج صندوق‌های رای انتخاب شده است، امری دشوار است و باید دید خطر پنهانِ همدردی ارتش با بولسوناریست‌ها تحقق می‌یابد یا خیر.

تلاشها برای سلب اقتدار از دولت داسیلوا، تکرار این شعار است که انتخابات عادلانه نبوده و نتایج بولسونارو، ربوده شده است؛ تحولاتی شبیه به آنچه پیشتر با شکست دونالد ترامپ در ایالات متحده شاهد بودیم.

وقایع برزیل نشان می‌دهد که بولسونارو و رویکر بولسوناریسم با وجود تبعید داوطلبانه او به آمریکا، هنوز از طریق وفادارترین پیروان او در برزیل ادامه دارد. همزمان با تحلیل رویدادهای ساعات گذشته برزیل، تمام توجه‌ها معطوف به این است که نزدیک‌ترین نیروهای ارتشی به بولسونارو، به چه چیزی فکر می‌کنند و چه تصمیمی خواهند گرفت. چنان چه اتفاق غافلگیرکننده‌ای رخ ندهد، دولت جدید مایل است با استفاده از زور در مقابل رهبران کودتا بایستد و تظاهرکنندگان را بدون دست بردن به اسلحه متقاعد کند تا به خانه‌های خود بازگردند.

دولت داسیلوا در صدد است تا با جلوگیری از رویارویی خشونت‌آمیز معترضان با نیروهای پلیس، فضای گفت‌وگو و صلح سیاسی و اجتماعی را حفظ کند. دولتی که برای نخستین بار در تاریخ برزیل، از ۳۷ وزیر به عنوان نمایندگان همه طبقات و رده‌های اجتماعی تشکیل شده است. نمایندگانی از پایین‌ترین رده‌های جامعه که تا پیش از این هرگز بخشی از یک دولت ملی نبوده و در تصمیم‌گیری و تصمیم‌سازی‌های سیاسی کشور نقش و سهمی نداشته‌اند.

بقای دیپلماسی و استحکام دولت داسیلوا، به تلاش‌های نه چندان مسالمت‌آمیز برای مهار کردن آخرین ضربه‌های بولسوناریسم افراطی که از برازیلیا تا سائوپائولو در حال گسترش است، بستگی دارد. آتشی که چنانچه به صورت فوری خاموش نشود، می‌تواند در روزهای آینده افزایش یابد. در روزهای آینده خواهیم دید که این غائله با کمترین عواقب پایان می‌یابد یا اینکه اشتهای کودتای بولسوناریسمی در بخشی از نیروهای مسلح تشدید خواهد شد. آنچه به عنوان بولسوناریسم شاهد هستیم را حتی نباید با گرایش راست اشتباه بگیریم؛ جناح راست برزیل هر چند به صورت اجباری و یا با احساس انزجار، نتایج انتخابات را به صورت دموکراتیک پذیرفته است.