کارگردان «کوسه برنشین»: جشنواره امسال تئاتر فجر رویکرد مثبتی به آیین‌های نمایشی دارد

مرجان خرسند روز دوشنبه در گفت وگو با خبرنگار فرهنگی ایرنا با اشاره به این که نخستین دوره است در جشنواره تئاتر فجر با ارائه اثر شرکت دارد اظهار داشت: ما آیین‌های فراوان فراموش شده‌ای با پیشینه‌های طولانی داریم که کوسه برنشین یکی از این آیین‌هاست و اگر به آیین‌ها بپردازیم خود قابلیت برگزاری جشنواره‌ای را مجزا دارند.

آیین‌های کهن و روستایی آنقدر زیبا هستند که می‌شود جشنواره مستقلی برای آنها برگزار و در کارهای خیابانی می شود این آیین‌ها را اجرا کرد

خرسند گفت: این آیین‌ها استعداد بالایی در بخش‌ اجرای خیابانی و حرف زیادی برای گفتن دارند که اگر به آنها پرداخته شود، هنرمندانی که در عرصه تئاتر خیابانی کار می‌کنند به احیای این آیین‌ها کمک شایانی می‌کنند.

این هنرمند عرصه تئاتر از تهران که نخستین دوره است در جشنواره تئاتر فجر شرکت دارد، اظهار داشت: دوره‌های پیشین مخاطب جشنواره بودم و اثری برای ارائه نداشتم. در مجموع از نظر کیفیت در کارها تغییری ندیدم، سطح کار پایین نیامده و کارهای خوبی در جشنواره امسال حضور دارند.

وی همکاری دبیرخانه جشنواره چهل و یکم فجر با گروه‌های نمایشی را مطلوب ارزیابی کرد و افزود: همکاری دبیرخانه جشنواره و رسیدگی‌ها به مسائل و مشکلات گروه ها خوب است و عملکرد راضی کننده‌ای دارد.

خرسند درباره داستان کوسه برنشین هم گفت: کوسه برنشین از آیین‌های کهن در مناطق کوهستانی کشور برای استقبال از نوروز است و قدمتی سه هزار ساله دارد.

وی خاطرنشان کرد: در گذشته‌های دور از آنجایی که زمستان‌های سختی داشتیم و چوپان‌ها بیکار می‌شدند از ۵۰ روز مانده به سال نو اقدام به برگزاری آیین کوسه برنشین کرده و با هدایایی که ساکنان روستاها بایت تماشای این آیین به آنها می‌دادند، زمستان را سرمی‌کردند.

خرسند ادامه داد: با توجه به این که نمایشنامه آیینی است تلاش بسیاری شد تا از ابزار و عروسک برای فضاسازی بهتر استفاده کنیم. در کنار این روی بازی و بیان بچه‌ها تمرکز کردیم.

وی درباره این که آیا کوسه برنشین می‌تواند یکی از برنده‌های جشنواره تئاتر چهل و یکم فجر باشد یا خیر خاطرنشان کرد: امروز روز داوری نمایش است و انشاءالله مورد توجه داورها قرار گیرد.

خرسند این را هم گفت که تلاش کرده تا رویکرد و دیدگاه مثبتی نسبت به بکارگیری دانشجویان تئاتر در این نمایش داشته باشد اما از آنجایی که مانند دیگر جشنواره‌ها از جمله مبارک شور و حالی نداشتند لذا بناچار به سراغ هم‌دوره‌های خود رفته و جایگزین بازیگرها شدند.

نمایش کوسه برنشین برای نخستین بار در جشنواره تئاتر فجر اجرا شده است.

مراسم کوسه‌برنشین یا بهار جشن یکی از مراسمی بود که در ایران مقارن با بهار انجام می‌دادند. در روزگار ساسانیان بخاطر اجرای گاه‌شماری زرتشتی و عدم در نظر گرفتن سال کبیسه آغاز بهار با اول آذر ماه سال اوستایی مصادف بود. یکی از مراسمی که شهرتی بسیار داشت و جشن‌های کارناوالی را به یاد می‌آورد. موسوم بود به رکوب الکوسج یا کوسه برنشین. ابوریحان بیرونی شرح این رسم را آورده است که در اولین روز بهار، مردی کوسه را بر خر می‌نشاندند که به دستی کلاغ داشت و به دستی بادزن که خود را مرتب باد می‌زد اشعاری می‌خواند که حاکی از وداع با زمستان و سرما بود و از مردم چیزی به سکه و دینار می‌گرفت. آنچه از مردم می‌ستاند، از بامداد تا نیمروز به جهت خزانه و شاه بود و آنچه از نیمروز تا عصر اخذ می‌کرد، تعلق به خودش داشت. آنگاه اگر از عصر وی را می‌دیدند، مورد آزار و شتم قرار می‌دادند. ابوریحان می‌گوید در روزگار ما چنین رسمی در شیراز اجرا می‌شود.

محمد حسین بن خلف تبریزی متخلص به برهان، نظیر شرح فوق را در برهان قاطع آورده است. مسعودی در کتاب مروج الذهب به این رسم اشاره کرده‌ است. چنین رسمی میان اقوام و ملل گوناگون بر پا بوده و شکل‌های مختلف داشته‌است.

این رسم در روزگار ساسانی و دوره اسلامی، توسط غلامان سیاه اجرا می‌شده که ملبس به لباس‌های رنگارنگ شده و با آرایش ویژه و لهجه شکسته و خاصی که داشتند، دف و دایره می‌زدند و ترانه‌های نوروزی می‌خواندند.

حاجی فیروزهای امروزی که مقارن نوروز و سال نو در کوی و برزن مردم را به طرب درمی‌آورند، از بقایای آن رسم کهن است. با این تفاوت که امروزه چون غلام و سیاهانی نیستند که چنین کنند، دیگران خود را سیاه کرده و به زی آنان آراسته و تقلیدشان می‌کنند.