به گزارش گروه علم و آموزش ایرنا، روش های متعددی برای انجام تحقیق در حوزه های علوم انسانی، اجتماعی و فرهنگی وجود دارد که خاستگاه و مبدعان آنها عمدتا استادان دانشگاه ها در کشورهای پیشرفته است. روشِ جدید ابداع شده توسط دکتر علیخانی «مرحله لایه‌ای» نام دارد. از آنجا که اندیشه و شخصیت هر متفکری دارای لایه‌های متعددی است، این روش طی مرحله‌های مختلف این لایه‌ها را شناسایی و تحلیل می‌کند. برای سهولت در تلفظ، این روش به اختصار «لایه‌ای» نامیده شده است.
نویسنده در مقدمه این کتاب دلیل نگارش آن را نبود یک روش خاص و کاربردی برای انجام پژوهش در حوزه «اندیشه» می داند و اینکه روش‌های کلی‌تر و عمومی تری که هم‌اکنون برای شناخت اندیشه‌ها استفاده می‌شود، کافی نیست. به همین دلیل تمرکز اثر بر ارائه یک «روش تحقیق» برای اندیشه‌پژوهی و اندیشه‌شناسی اعم از اندیشه‌های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، حقوقی، مدیریتی، تربیتی، روانشناسی، ادبی، هنری، فلسفی، عرفانی، فقهی، کلامی ارتباطات و رسانه‌ای است. در این اثر، تلاش شده یک روش کاربردی با اصول و قواعد روشن ارائه شود تا پژوهشگران را با خطای کمتر و فایده بیشتر به نتیجه برساند.
با اینکه بخش اصلیِ کتاب به ارائه روش تحقیقی برای «اندیشه پژوهی» اختصاص دارد، ولی از دو جهت کتاب برای تمام پژوهشگران و دانشجویانِ علوم انسانی، اجتماعی و فرهنگی و برای انجام هر تحقیقی می تواند مفید باشد. نخست به این دلیل که با یک نگاه کلان و از بالا، انواع روش را دسته بندی و تعریف کرده است. دوم به این دلیل که تعاریف و شاخص هایی برای نوشتن مقدمه، نتیجه گیری خلاصه و چکیده برای پژوهش های علوم انسانی و اجتماعی بیان می کند که معمولا در آثار روش تحقیق دیده نمی شود. در این مباحث ضمن بیان وظیفه و شاخص های یک مقدمه روشمند، تعاریف، تفاوت ها، و شاخص های نتیجه گیری، جمع بندی، خلاصه، و چکیده بیان شده است.
در مقدمه کتاب چند ویژگیِ خاص «روش تحقیق لایه ای در اندیشه پژوهی» بیان شده است؛ نخست اینکه روشی «ذومراحل» است و این به معنیِ «ذومراتب» بودنِ آن نیز هست؛ یعنی پژوهشگر می‌تواند به تناسب موضوع، علاقه، زمان، بودجه، دغدغه و اهدافی را که دارد، فقط از برخی مرحله‌های روش استفاده کند و تحقیق خود را به طور مشخص در قالب یک یا چند مرحله انجام دهد. در هر مرحله، انجام هر لایه از پژوهش، یک لایه از ابهام پژوهش یا اندیشه متفکرِ مورد مطالعه را روشن می‌کند، حتی پژوهشگر می‌تواند لایه‌ها را نیز گزینش کند و فقط برخی از لایه‌های اندیشه متفکر مورد مطالعه را تحقیق کند؛ بنابراین یک روش ایده آل گرایانه یا «همه یا هیچ» نیست.
دوم اینکه این روش قابلیت دارد علاوه بر پژوهش در اندیشه هر متفکری به صورت انفرادی، پژوهش تطبیقی در اندیشه جمعی از متفکران را در بازه‌های زمانی و جغرافیای فکری متفاوت مدیریت کند و امکان دسته‌بندی و مقایسه آنها را فراهم آورد و سوم اینکه اگر چه این روش با هدف اندیشه پژوهی و اندیشه‌شناسی ارائه شده است، اما برای اندیشه‌ورزی نیز کاربرد دارد.
نکته دیگری که نویسنده در مقدمه کتاب به آن اشاره می کند این است که کتاب تلاش کرده هم یک نگاه کلان نسبت به کلیت روش به خوانندگان بدهد و هم یک روش کارآمد و قابل استفاده برای پژوهشگران و دانشجویان تحصیلات تکمیلی، در حوزه اندیشه پژوهی فراهم آورد. نگارنده در بخش اولِ این اثر «روش نگارش دانشگاهی»، «روش تحقیق پایه»، «روش تحقیق حرفه‌ای» و «روش تحقیق معرفت شناسانه» را از یکدیگر تفکیک و تعریف کرده است و «روش لایه ای» را یک «روش تحقیق حرفه‌ای» می داند که برای پژوهشگرانی قابل استفاده است تا «روش نگارش دانشگاهی» و «روش تحقیق پایه» را بدانند.
کتاب «روش لایه ای در اندیشه پژوهی» در دو بخش و یک گفتار پایانی به مثابه نتیجه تنظیم شده است؛ بخش نخست دارای دو بحث پایه‌ای است که برای این اثر ضروری است. بحث اول در باب روش و روش‌شناسی است و به‌اجمال تعاریفی از «روش»، «روشِ نگارش دانشگاهی»، «روش تحقیق پایه»، «روش تحقیق حرفه‌ای»، «روش‌شناسی»، «روش تحقیق معرفت‌شناسانه»، «روش در اندیشه‌ورزی»، «روش در نظریه‌پردازی»، و «شبه روش» ارائه می‌دهد. به نظر نویسنده تفکیک و تمایز این‌ها قبل از ورود به بخش‌های بعدی ضروری بوده است. بحث دومِ، درآمدی بر اندیشه‌پژوهی است و مباحث پایه‌ای مربوط به تعاریف و انواع اندیشه و اندیشه‌ورزی، اندیشه به معنای عام و خاص، شاخص‌های اندیشه، کارویژه‌های اندیشه، شبه اندیشه، آسیب‌شناسی کلان اندیشه ورزی و ... را روشن می‌کند.
بخش دوم که بخش اصلیِ کتاب است به ارائه روش تحقیقِ لایه‌ای می‌پردازد و این روش را در پنج مرحله و بیست و هشت لایه، معرفی می‌کند. هر لایه دارای برخی گام‌های عملی است. پنج مرحله ای که اندیشه پژوهی در این روش بر اساس آنها پیش می رود، شامل مرحله های پیشااندیشه شناسی، اندیشمندشناسی، اندیشه شناسی، پسااندیشه شناسی و فرااندیشه شناسی است.
آخرین مبحث کتاب که به مثابه نتیجه نوشته شده است، بحثی در باب اهمیت و ضرورت اندیشه و روش برای گذار از بحران‌های سیاسی اجتماعی است. در این اثر تلاش نویسنده بر این بوده که از تکرار مباحثی که در سایر کتاب‌های روش تحقیق در دسترس علاقه‌مندان قرار دارد، خودداری کند و فقط به مباحث موردنظر خود بپردازد.
نظر شما