در تعریف کلی «مهندسی اجتماعی» این طور آماده است: «مهندسی اجتماعی یعنی دروغ گفتن؛ عملِ فریب دادن افراد و واداشتن آنان به انجام کاری یا افشای اطلاعات محرمانه.» در سریال «تمام رخ» این مفهوم در قالب به چگونگی به دام افتادن یک دکتر داروساز به نام پیمان (بهزاد خداویسی) مورد استفاده قرار گرفته است. سازندگان برای انتقال این معنا، از بستر یک داستان خانوادگی بهره می برند و پیمان را در موقعیتی نشان می دهند که ابتدا فریب یک زن فرانسوی را می خورد و پس از آن مهیای غلتیدن در دام سرویس های امنیتی می شود.
انتخاب یک شخصیت نخبه برای انتقال مفهوم «مهندسی اجتماعی» این نکته را گوشزد می کند که هیچکس در برابر مهندسی اجتماعی (شستشوی مغزی) مصونیت ندارد. چه بسا اگر فردی عادی سوژه داستان «تمام رخ» می شد، مخاطب حکم می داد که او به دلیل شرایط خاص و متفاوت به دام افتاده است و چه بسا محق هم باشد! با این حال سریال با انتخاب یک شخصیت با موقعیت خوب اجتماعی می گوید که حتی نخبه ها در برابر شستشوی مغزی فاقد مصونیت هستند.
بنجامین فرانکلین نویسنده، نظریه‌پرداز سیاسی و سیاستمدار آمریکایی، صاحب سخنان انگیزشی زیادی است که همچنان مورد استفاده قرار می گیرند. او در جایی گفته است: «اگر می خواهی کسی را به انجام کاری متقاعد کنی، باید قوه علاقه او را نشانه رَوی نه قوه عاقله او را.» در سریال «تمام رخ» پیمان ابتدا عاشق زنی فرانسوی می شود و در ادامه فریب وعده های رنگارنگ سرویس های امنیتی را می خورد. او وقتی به این نقطه رسید دیگر چشم بر روی مملکت و هویت خود بست و تصمیم به افشای اطلاعات دارویی ایران گرفت. این بخشی از مفهوم «مهندسی اجتماعی» است که غرب بهره ای کامل از آن برای گسترش سیطره خود بر کشورهای دیگر می برد؛ گاه با نشانه رفتن مردم عادی جامعه و گاه با تطمیع نخبگان. با گسترش شبکه های اجتماعی، زمین بازی غربی ها نیز عوض شده که سریال با وارد کردن ماجرای سایت های شرط بندی به خط داستان، به آن هم اشاره داشته است.
قصه به همین جا ختم نمی شود و همکار پیمان (منصور با بازی رحیم نوروزی) نیز طعمه سرویس های جاسوسی می شود. با این حال «مهندسی اجتماعی» روی او کارکرد ندارد چرا که در میانه راه پی به واقعیت می برد و نیروهای امنیتی نیز به کمک او می آیند. به گفته متخصصان، بهترین راه برای دفاع در برابر «مهندسی اجتماعی»، شناسایی سطوح مختلف دفاع و ایجاد سیاست‌های امنیتی دقیق و آموزش کارکنان در راستای دنبال کردن این سیاست‌ها است. سریال «تمام رخ» در قالب شخصیت منصور این مفهوم را برای مخاطب واکاوی می کند.
رفتار منصور یادآور جمله کارل گوستاو یونگ، فیلسوف و روان‌پزشک اهل سوئیس است که می گوید: «همه چیز بستگی به آن دارد که ما چگونه به اشیاء نگاه می کنیم؛ نه به اینکه اشیاء چگونه هستند.» و همچنین جمله ریچارد جنی فیلمنامه نویس آمریکایی را یادآور می شود که گفته است: «صداقت، کلید ارتباط موفق است. اگر بتوانی تظاهر به صداقت هم کنی، موفق شده ای.»
منصور بر خلاف پیمان از یک جایی به سناریوی سرویس های جاسوسی شک می کند و نگاهش تغییر می کند. در عین حال تحت تاثیر حرف های همسر که «رفتن به بهشت با وطن فروشی عین جهنم است» قرار می گیرد. منصور زندگی صادقانه و عاشقانه ای با همسر دارد و بر خلاف پیمان فریب ظاهر زنی دیگر را نخورده است و مرتکب خیانت نشده. از آن سو به دلیل داشتن هویت، حاضر به وطن فروشی نمی شود و در برابر نقشه دشمن می داند چطور رفتار کند.
مفهوم «مهندسی اجتماعی» در جاهای دیگر سریال «تمام رخ» نیز مصداق دارد. حتی می توان مساله داعش و این که مردم دیگر کشورها نیز به دام این گروهک می افتند را در همین راستا تعبیر کرد. امتیاز «تمام رخ» جایی است که موضوعات منطقه ای و جهانی را به شکل سرگرم کننده بیان می کند و این مفاهیم در لایه های زیرین قصه قرار دارد. به همین خاطر مخاطب حرف های کلان را می پذیرد ؛ چرا که از ابتدا با داستانی سرگرم کننده همراه بوده است.
طرح مفاهیم کلان در قالب سریال های نمایشی، باید اولویت تلویزیون باشد. طبعا این انتظار از «همه» سریال ها نمی رود اما رها کردن سوژه های مهم که نیاز مبرم جامعه است، خسران به همراه دارد. توفیقی که «تمام رخ» بدست آورده سند محکمی است که مسولان سیما را ترغیب به ساخت آثاری مشابه با حرف های عمیق کند. آن چه در سریال، از مشکلات داخلی، اثرات تحریم، داعش، مسائل جهانی و ... بیان می شود موضوعات مهم و ملموسی هستند که طرح آن ها در یک اثر نمایشی واجد تاثیرگذاری مضاعف است. چه بسا گوش مخاطب از این حرف ها که در برنامه های تلویزیونی بیان می شود، پر باشد. (هر چند مدتی زیادی است برنامه ها سراغ چنین موضوعاتی نمی روند!) در هر روی بستر آثار نمایشی گزینه ای مطلوب برای طرح مسائل کلان است.
«تمام رخ» به گواه آمار و ارقام توانسته است باکس نمایشی سیما را احیا کند. این اتفاق با سریالی رخ داده که در ظاهر به دلیل مفاهیم استراتژیک از سوی مخاطب پس زده می شود اما در عمل نتیجه ای دیگر حاصل شده است. تلویزیون برای ماندن در اوج باید ضمن توجه به تنوع موضوعی، شرایط لازم سریال سازی برای همکاران وفادار خود را مهیا کند. این روزها خیلی از تهیه کنندگان و کارگردان های مطرح به شبکه خانگی کوچ کرده اند و نتیجه آن منجر به ساخت آثار متعدد تلویزیونی شده است که متاسفانه نه «کیفیت» دارند و نه حرفی برای گفتن.
تیم سازنده «تمام رخ» پیش تر با «سارق روح»، «ترور خاموش»، «سرجوخه» و «خانه امن» تبحر خود در دراماتیزه کردن سوژه های استراتژیک در قالب سریال های سرگرم کننده نشان دادند و باید دید سریال بعدی آن ها چه سرنوشتی بدست می آورد. اصلا آیا آن ها در این مدیوم می مانند یا جذب بازار پررونق و خوش زرق و برق خانگی می شوند؟
«تمام رخ» سریال جدید ابوالفضل صفری در قامت تهیه کننده است که این بار محمود معظمی کارگردانی آن را بر عهده داشته. فیلمنامه سریال را مرتضی اصفهانی که نامش با آثار استراتژیک سینمایی و تلویزیونی گره خورده، به همراه آزیتا خیری نوشته است.
«تمام رخ» از شنبه تا چهارشنبه از شبکه سه پخش می شود و رحیم نوروزی، آرش آصفی، معصومه بافنده، احسان امانی، ویدا جوان، نگین صدق گویا، مهدی سلوکی، بهزاد خداویسی، کاظم هژیرآزاد، رحمان باقریان، علیرام نورایی، شیدا یوسفی، مهوش صبرکن و وحید نفر در آن بازی کرده اند.
نظر شما