به گزارش روز یکشنبه گروه علم و آموزش ایرنا از روابط عمومی جهاددانشگاهی، فرا رسیدن چهل و چهارمین سالگرد پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی و ایام‌الله دهه مبارک فجر که امسال با شعار محوری «ایـران اسـتـوار، ۴۴ سـال افـتـخـار» برگزار می‌شود، سبب شد تا در سلسله گزارش‌هایی به بررسی شاخص‌ترین و جدیدترین دستاوردهای محققان جهاددانشگاهی؛ این نهاده برآمده از انقلاب اسلامی پرداخته شود.
یکی از موارد مهم در بسیاری از جوامع موضوع امنیت غذایی است که سنگ بنای امنیت یک جامعه و عنصر اصلی سلامت فکری، روانی و جسمی بوده و در جهان پرآشوب امروز امنیت غذایی اساس امنیت ملی به شما می‌رود و به همین دلیل ارتقای امنیت غذایی و نیل به خودکفایی در محصولات اساسی نه یک انتخاب بلکه یک الزام است.
این مهم مورد تاکید رهبر انقلاب نیز بوده است و ایشان در ۱۴ دی‌ماه ۱۳۸۲ در دیدار جمعی از کشاورزان فرمودند: «امنیت غذایی برای کشوری بزرگ، پُرجمعیت و دارای هدف‌های بلند، بسیار مهم است؛ لذا بخش کشاورزی و دامداریِ ما یک بخش ویژه و استثنایی است و همه باید برای آن تلاش کنند.»
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در ۱۲ دی‌ماه ۱۳۸۰ نیز در دیدار با جمعی از کشاورزان فرمودند:«... این ملت عزیز و سربلند، در امر تغذیه و تهیه مواد غذایی اصلی خود، نباید به بیرون مرزها هیچ احتیاجی داشته باشند. از اوّل انقلاب تا امروز، تکیه‌بر مسئله کشت و زرع، برای تأمین این منظور بوده است. برای گندم و برنج و روغن و لبنیات و خوراک دام و بقیه مصارف عمده واصلی کشورمان نباید نیازمند دیگران باشیم.»
همه این سخنان نشان از اهمیت بالای تأمین امنیت غذایی برای کشور دارد و در این راستا جهاددانشگاهی نیز در زمینه امنیت غذایی کشور گام‌هایی را برداشته است که ازجمله آن می‌توان تولید جنین ممتاز منجمد برای اصلاح نژاد گاوهای شیری و گوشتی، کسب فناوری تولید چهار نوع بذر هیبرید سبزی و صیفی، کسب دانش فنی و تولید بچه ماهی سی بأس برای پرورش در قفس و تکثیر گاومیش با خصوصیات ژنتیکی برتر را نام برد.
همچنین توسعه صنعت شترداری مدرن با استفاده از اصلاح نژاد و تکثیر سریع‌تر شترهای ممتاز شیری به کمک فناوری‌های نوین تولیدمثلی و کسب دانش فنی و تولید غذای زنده برای تکثیر آبزیان دریایی از دیگر طرح‌های در دست اقدام این نهاد است که توسط واحدهای سازمانی جهاددانشگاهی انجام می‌شود.
تولید جنین ممتاز منجمد برای اصلاح نژاد گاوهای شیری و گوشتی
به‌منظور خودکفایی و تأمین امنیت غذایی کشور در زمینه رفع وابستگی از واردات گوشت، کره و تولید گوساله نر ممتاز جهت تولید اسپرم منجمد باقابلیت تعیین جنسیت طرح فناورانه «تولید جنین ممتاز منجمد برای اصلاح نژاد گاوهای شیری و گوشتی» در جهاد دانشگاهی اجرا شد.
اصلاح نژاد یکی از روش‌های مهم در کاهش هزینه و افزایش تولید در صنعت دامپروری به شمار می‌رود که در کشور ما برای اولین بار بانک تولید جنین از گاوهای ممتاز راه‌اندازی شده که میزان دقت تعیین جنسیت در این روش بالای ۹۰ درصد است.
محققان پژوهشگاه علوم و فناوری‌های نوین زیستی (ابن‌سینا) با شناسایی نیازها و ضرورت‌های موجود از حدود ۱۵ سال گذشته کار مطالعه و بررسی این موضوع را آغاز کردند و موفق شدند به‌عنوان اولین کشور در منطقه علاوه بر ایجاد زیرساخت‌های لازم برای تولید آزمایشگاهی جنین نژادهای ممتاز گاو و حرکت به سمت بومی‌سازی این دانش، به دانش فنی تولید جنین ممتاز برای اصلاح نژاد گاوهای شیری و گوشتی دست پیدا کنند و مقدمه انقلاب در صنعت پرورش گاو، کاهش هزینه‌های تولید و خودکفایی در تولید گوشت و خودکفایی در تولید کره را فراهم کنند.
از نتایج حاصل از اجرای این طرح می‌توان صرفه جویی در واردات نهاده‌های دامی، راندمان بهتر تولید و عدم نیاز به افزایش جمعیت دام، خودکفایی در زمینه واردت گوشت و کره، توسعه نژادهای گوشتی، دومنظوره و جرزی، امکان صادرات جنین منجمد و گوساله ممتاز و ارزآوری و اشتغال‌زایی را بیان کرد.
جهاددانشگاهی با اجرای این طرح توانست با تولد گوساله ممتاز از گاوهای غیر ممتاز، ارزش‌افزوده جدیدی در صنعت دامپروری ایجاد کند.
کسب فناوری تولید چهار نوع بذر هیبرید سبزی و صیفی
دست یافتن به دانش تولید بذر هیبرید محصولات صیفی و سبزی به‌خصوص گوجه و خیار و فلفل گلخانه‌ای می‌تواند ضمن ایجاد استقلال و امنیت غذایی برای مردم کشور، هزینه چند صد میلیون دلاری واردات را کاهش دهد. در همین راستا کسب فناوری تولید چهار نوع بذر هیبرید سبزی و صیفی در مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران وابسته به جهاددانشگاهی اجرا شد که یکی از طرح‌های این نهاد برای ارتقای امنیت غذایی و سلامت کشور است.
بذر هیبریدی از تلاقی دو مولد نر و ماده با ویژگی‌های منحصربه‌فرد به‌دست‌آمده و از برتری‌های خاصی برخوردار هستند و ویژگی‌های هر دو والد را دارند و نسبت به بذر محلی و بومی عملکرد بالاتری دارند و مخاطرات بذرهای تراریخته را هم ندارند.
زمانی که این طرح در جهاددانشگاهی آغاز شد، تولید بذر هیبرید صیفی سبزی در کشور حدوداً صفر بود و از این لحاظ به‌شدت به واردات وابسته بود و علی‌رغم اینکه رتبه پنجم تولید صیفی و سبزی در جهان را داریم، ولی بالغ‌بر ۹۸ درصد بذر هیبرید صیفی و سبزی با صرف صدها میلیون دلار و با تخصیص یارانه دولتی، از خارج از کشور تأمین می‌شد و اکنون نیز این روند ادامه دارد و این موضوع از حیث امنیت غذایی و خودکفایی در تولید بسیار حائز اهمیت است.
دست یافتن به دانش تولید بذر هیبرید محصولات صیفی و سبزی به‌خصوص گوجه و خیار و فلفل گلخانه‌ای می‌تواند ضمن ایجاد استقلال و امنیت غذایی برای مردم کشور، هزینه چند صد میلیون دلاری واردات را کاهش داده و با توجه به جایگاه بالای ایران در تولید صیفی و سبزی در جهان، می‌توان در بازار جهانی تولید بذر هیبرید این محصولات را نیز به وضعیت مناسبی رساند.
با توجه به نقشه جامع توسعه کشت‌های گلخانه‌ای در کشور که قرار است سطح زیر کشت این محصولات تا ۲ برابر وضعیت موجود یعنی به ۵۴ هزار هکتار افزایش یابد، اهمیت موضوع را دوچندان می کند.
کسب دانش فنی و تولید بچه ماهی سی بأس برای پرورش در قفس و ساخت مجتمع آبزیان دریایی جهاددانشگاهی بوشهر
کسب دانش فنی و تولید بچه ماهی سی بأس برای پرورش در قفس گام دیگر این نهاد در حفظ امنیت غذایی کشور به شمار می‌رود. با توجه به ظرفیت بالای پرورش آبزیان در آب‌های استان بوشهر، بسترسازی برای تولید و تکثیر بچه ماهی سی‌باس در جهاددانشگاهی بوشهر در فاز اول پروژه با اعتبار ۸ میلیارد تومان فراهم‌شد که این پروژه مهم استان بوشهر را به قطب تولید و تکثیر بچه ماهی تبدیل می‌کند.
ساخت مجتمع آبزیان دریایی جهاددانشگاهی بوشهر در طرح کسب دانش فنی تولید و تکثیر سالانه ۵ میلیون قطعه بچه ماهی سی‌باس به‌عنوان یکی از ۳۱ طرح فناورانه ملی جهاددانشگاهی در سال ۹۸، کشور را از واردات بچه ماهی که در حال حاضر از کشورهای هند، استرالیا و تایلند برای پرورش در قفس انجام می‌شود، بی‌نیاز خواهد کرد.
فاز اول این پروژه در زمینی به مساحت ۱۳ هزار مترمربع بااعتبار ۸ میلیارد تومان کلنگ زنی شد و در این مجتمع برای توسعه فناوری در کنار تولید و تکثیر بچه ماهی، تولید غذای زنده آبزیان همچون تولید آرتمیا، روتیفر و جلبک نیز - برنامه‌های تدوینی استان در عرصه دریا - اتفاق خواهد افتاد.
همچنین برای فاز دوم پروژه جهاددانشگاهی بوشهر درخواست پنج هکتار زمین از مسئولان استانی دارد تا با گسترش بحث زیست فناورانه با توجه ظرفیت استان زنجیره تولید و پرورش ماهی در قفس را تکمیل کند.
تکثیر گاومیش‌های با خصوصیات ژنتیکی برتر/ تولد یاقوت به روش آی‌وی‌اف
یکی از مهم‌ترین چالش‌ها در حوزه امنیت غذایی، انتخاب دام‌های سازگار با اقلیم کشور و درعین‌حال، دارای راندمان مناسب تولید است. با توجه به سابقه طولانی پرورش گاومیش در کشور، به‌عنوان یک دام بومی ارزشمند که برخلاف گونه گاو، وابستگی غذایی بسیار کمی به نهاده‌های دامی وارداتی دارد، در کنار خصوصیاتی ماندگاری بالا در گله، مقاومت نسبت به بیماری‌ها و شرایط اقلیمی سخت، هزینه خوراک پایین و کیفیت بالای شیر (چربی بالای ۸ درصد و پروتیین ۴/۲ درصد)، تکثیر گاومیش‌های ممتاز و شکل‌گیری گاومیش‌داری‌های صنعتی در کشور، تصمیمی استراتژیک است.
با توجه به این موضوع و با تلاش‌های پژوهشگران پژوهشگاه ابن‌سینای جهاددانشگاهی نخستین گوساله گاومیش‌های نژاد ممتاز به نام یاقوت به روش آی‌وی‌اف متولد شد.
این پژوهشگاه پیش‌ازاین از روش استحصال سونوگرافیک تخمک و تولید جنین به روش لقاح آزمایشگاهی در تکثیر نژادهای ممتاز گاومیش استفاده کرده و توانسته است با استفاده از روش (ovum pick up) و لقاح آزمایشگاهی (IVF) برای نخستین بار جنین‌های گاومیش از نژادهای ژنتیکی ممتاز را تولید کند. انتقال این جنین‌ها تاکنون با چندین آبستنی و تولد دو گاومیش همراه بوده است.
آمادگی برای تکثیر و اصلاح نژاد شترهای بومی و قوچ سنگسری
همچنین ازآنجا که بخش نسبتاً زیادی از کشورمان را بیابان تشکیل می‌دهد، شاید شتر دامی باشد که با کمترین میزان استفاده از نهاده‌های دامی وارداتی بتواند بهره‌وری خوبی داشته باشد؛ لذا می‌توان بخشی از هزینه را صرف تکثیر و اصلاح نژاد شترهای بومی کنیم تا بتوانیم شترداری را به‌صورت صنعتی انجام دهیم.
در این رابطه با یک برنامه هماهنگ، می‌توان ذائقه مردم را به‌تدریج تغییر داده و استفاده از فرآورده‌های شتر را جا بیندازیم که آمادگی فعالیت در این حوزه نیز در جهاددانشگاهی وجود دارد.
همچنین در حوزه دامپروری جهاددانشگاهی درنظر دارد در شهرستان مهدیشهر استان سمنان، مرکز به نژاد دامی و ایستگاه اصلاح نژاد قوچ سنگسری را به اجرا درآورد.
ارتقای فرمولاسیون تولید خوراک آبزیان
کارخانه‌های متعددی در زمینه تخصصی آبزیان در کشور فعال هستند، اما با مشکلات اساسی که ازلحاظ کمی و کیفی در زمینه خوراک آبزیان وجود دارد، مشکلات زیادی را برای پرورش‌دهندگان این حوزه ایجاد کرده است.
رسیدن به فرمولاسیونی پایدار برای آبزیان که مطابق با نیازهای اساسی رشد آبزیان باشد، می‌تواند هم در رشد و افزایش تولیدات آبزیان و هم در کاهش هزینه‌های غیرضروری و در نهایت کاهش بار آلودگی آب و محیط‌زیست اهمیت زیادی داشته باشد.
حدود ۵۰ تا ۷۰ درصد هزینه‌های جاری مزارع آبزیان را خوراک آبزیان تشکیل می‌دهد و در صورت رسیدن به فرمولاسیون و خوراک آبزیان استاندارد بخش عمده‌ای از هزینه‌های جاری مزارع صرفه‌جویی می‌شود که البته به اقتصاد کشور کمک زیادی می‌کند.
به همین منظور جهاددانشگاهی هرمزگان در جهت تکمیل زنجیره ارزش در حوزه آبزی‌پروری، زمینه فعالیت فرمولاسیون و تولید خوراک آبزیان دریایی با تاکید بر خوراک میگو را در دستور کار قرار داده و فعالیت خود را در این زمینه آغاز کرد.
راه‌اندازی کلینیک آبزیان باهدف دسترسی ارزان جامعه به پروتئین و محصول سالم
با توجه به اینکه وضع ماهی‌های مصرفی در کشور خوب نیست سازمان جهاددانشگاهی تهران باهدف توسعه فعالیت‌های دامپزشکی آبزیان در سطح کشور، ایجاد شبکه ارتباطی ملی و بین‌المللی بهداشت و بیماری‌های آبزیان، دسترسی ارزان جامعه به پروتئین و محصول سالم کلینیک آبزیان را راه‌اندازی کرد.
در پی فعالیت سه دهه اخیر در حوزه‌های تحقیقات روی انواع ماهی در مرکز تحقیقات آبزیان و تولید واکسن آبزیان، سازمان جهاددانشگاهی تهران تلاش برای تأسیس یک کلینیک تخصصی برای خدمت‌رسانی به صنعت آبزی‌پروری کشور را از سال ۱۳۹۵ آغاز کرد.
این کلینیک تلاش دارد به افزایش بهره‌وری در مزارع قزل‌آلا با استفاده از اصول امنیت زیستی، پایداری در کسب‌وکارهای مرتبط با آبزیان و حفظ مشاغل موجود، توسعه و گردآوری دانش و اطلاعات موردنیاز برای تولید ماهی سالم و افزایش سرانه مصرف ماهی در کشور کاری انجام دهد.
با توسعه فعالیت‌های کلینیک تخصصی آبزیان در جهاددانشگاهی انتظار می‌رود دامپزشکی آبزیان در کشور با سرعت بیشتری به رشد خود ادامه داده و نقیصه موجود در این بخش را هر چه زودتر برطرف کند.
تأمین امنیت غذایی کشور نیازمند همکاری بین بخشی
برای تأمین امنیت غذایی در یک کشور باید سازمان‌ها و نهادها باهم همکاری داشته باشند و با هماهنگی یک سازمان متولی امنیت غذایی، بر تولید یا واردات مواد و محصولات غذایی، آموزش و تبلیغ و آگاهی دادن به جامعه و سیاست‌گذاری‌های کلان اقتصادی نقش ایفا کنند.
موارد بیان شده بخشی از فعالیت‌های جهاددانشگاهی در حوزه حفظ تأمین غذایی کشور است و محققان این نهاد با توجه به تجربیات موفق در این حوزه اعلام آمادگی کرده‌اند در صورت فراهم کردن امکانات لازم قدم‌های مؤثری در جهت خودکفایی کشور و قطع وابستگی به سایر کشورها در تأمین امنیت غذایی کشور بردارند.
نظر شما