سطح تراز آب دریای خزر تا پایان قرن حاضر ۱۸ متر کاهش می‌یابد

دریای خزر بزرگترین دریاچه جهان، شمال کشور را به بهشتی زیبا تبدیل کرده و سالانه حجم زیادی مسافر و گردشگر را به خود جلب می کند، علاوه بر این زیستگاه و مامن گونه های مختلف جانوری است که گل سرسبد آنها ماهیان خاویاری اهمیت خاصی به این دریا داده است، در اطراف وسعت ۶۰۰ هزار و ۳۸۴ کیلومتر مربعی این دریا کشورهای ایران، روسیه، جمهوری آذربایجان، ترکمنستان و قزاقستان واقع شده اند و از مواهب آن بهره مند می شوند.

خط ساحلی ۷ هزار کیلومتری دریای خزر در طول سالیان دستخوش تغییرات زیادی شده و کشورهای اطراف خود را تحت تاثیر قرار داده است از جمله این تغییرات نوسانات گاه و بیگاه تراز آب دریای خزر است که عوارضی مانند کم آب و خشک شدن خلیج گرگان و تالاب میانکاله را به همراه داشته که در این شرایط انواع گونه های جانوری و هزاران پرنده بومی و مهاجر به زحمت افتادند.

البته با نگاهی به تاریخ می توان دید که کاهش و افزایش تراز آب دریای خزر در طول تاریخ همواره وجود داشته و به دوره ساسانیان بر می گردد، تاریخ نوشته ها نشان می دهند که در ۱۵۰۰ سال قبل یعنی در دوره ساسانیان سطح تراز آب دریای خزر افتی به اندازه منهای ۳۳ داشت، یعنی به ۳۳ متر پایین تر از سطح آب اقیانوس ها رسید، این افت آب باعث شد تا تپه های ماسه ای در سواحل جنوبی دریای خزر شکل بگیرند تپه هایی که امروزه در میانکاله و زیبا کنار می بینیم حاصل همان پسروی گسترده است چون در این شرایط محیط کاملا قاره ای و بادی می شود که تسلط باد و هوای نسبتا خشک در منطقه شرایط را برای تشکیل تپه های ماسه ای فراهم می کند.

بنابراین در دوره های مختلف همچنان شاهد نوسانات تراز آب دریای خزر بودیم، چندی پیش رییس سازمان نقشه برداری کشور اعلام کرده بود که براساس رصد ایستگاه‌های پایش سطح تراز دریا، تراز آب دریای خزر در مدت ۱۵ سال گذشته بیش از ۲ متر کاهش یافته است.

علی جاویدانه افزود: ۲۰ ایستگاه سنجش تراز سطح دریا در کشور وجود که از این تعداد ۵ ایستگاه در شمال کشور و دریای خزر مستقر است، این ایستگاه‌ها رفتار جزر و مدی دریای خزر را به صورت سالانه بررسی می کنند و بر اساس آن اطلاعات سطح تراز استخراج می شود.

در این راستا پژوهشگر دریایی درباره نوسانات و کاهش تراز آب دریای خزر در گفت و گو با خبرنگار محیط زیست ایرنا به شرایط نامطلوب نوسانات تراز آب دریای خزر اشاره کرد و گفت: سرعت کاهش تراز آب دریای خزر در حال افزایش است، به طوری که سطح تراز آب خزر از سال ۱۳۷۴ شمسی تاکنون نزدیک به ۲ متر کاهش یافته است.

همایون خوشروان افزود: سطح تراز آب دریای خزر با سرعت بسیار زیاد در حال کاهش است به طوری که بررسی های اولیه نشان داده که سال ۲۰۲۲ نسبت به ۲۰۲۱ نزدیک به ۲۵ سانتیمتر سطح تراز آب خزر کاهش داشته که رقم بسیار بالایی است و برای خزر بی سابقه است.

وی اظهار داشت: نکته دیگر این است که در ماه دسامبر امسال سطح تراز آب دریای خزر به منهای ۲۹ رسیده که این تقریبا معادل ترازی است که خزر در سال ۱۳۵۷ به ثبت رسانده و این نشان می دهد که دوباره کاهش سطح تراز آب خزر با آن سرعت فزاینده در حال تکرار شدن است.

مدیر سابق مرکز ملی مطالعات و تحقیقات دریای خزر اظهار داشت: در واقع حدود ۴۴ سال پیش تراز آب خزر به منهای ۲۹ رسید و اکنون هم در حال رسیدن به همان تراز است و روند گرمایش زمین نیز در حال سرعت دادن به این روند است.

وی گفت: اما مساله خطرناک تر و نگران کننده تر پیش بینی ها درباره کاهش تراز آب دریای خزر در پایان قرن حاضر است، در واقع بر اساس آخرین پیش بینی دانشمندان امریکایی و روسی که با مدل های محاسباتی بر روی تاثیر گرمایش زمین انجام دادند برآورد کردند که سطح تراز آب دریای خزر در پایان قرن حاضر بین ۹ تا ۱۸ متر کاهش خواهد یافت.

خوشروان اظهارداشت: در واقع با مدل های محاسباتی که روی تغییر اقلیم انجام دادند به این پیش بینی رسیدند که اگر این اتفاق بیفتد خزر به شرایطی بر می گردد که ۱۵۰۰ سال قبل در پسروی دربند اتفاق افتاد و آن زمان سطح تراز آب دریای خزر به منهای ۳۷ متر پایین تر از سطح تراز آب اقیانوس ها رسید بنابراین به نظر می رسد تاریخ خزر دوباره در حال تکرار شدن است.

وی گفت: نتیجه گزارش پژوهشی این گروه بین المللی دانشمندان در سال ۲۰۱۷ در نشریه آمریکایی Geophysical Research Letters منتشر شده است.

وی تاکید کرد: شواهد نشان می دهد سرعت کاهش تراز آب دریای خزر در حال افزایش است، یعنی سال گذشته نسبت به امسال حدود ۲۵ سانتیمتر کاهش سطح تراز داشتیم، با توجه به اینکه در دسامبر ۲۰۲۲  تراز آب منهای ۲۹ بود این یعنی اینکه دوباره داریم به تراز آب در سال ۱۹۵۷ می رسیم چون آن سال پیک بیشترین پسروی آب دریای خزر یعنی حدود منهای ۲۹ بود و این اتفاق دوباره در حال تکرار شدن است که اگر این اتفاق بیفتد دوباره بحث خشک شدن خلیج گرگان جدیت بیشتری پیدا می کند و تالاب انزلی و تالاب های ساحلی تحت تاثیر خشکی قرار خواهند گرفت که این زنگ خطر نگران کننده ای برای همه کشورهای ساحلی دریای خزر است.

سطح تراز منفی ۲۹ یعنی تراز آب دریای خزر نسبت به سطح آب اقیانوس ها و دریاهای آزاد منهای ۲۹ متر پایین تر است.

خوشروان افزود: البته دریای خزر دارای نوسانات فصلی است، معمولا از ژانویه که یخ های خزر به مرور شروع به آب شدن می کند تا ماه جولای سطح تراز آب خزر افزایش می یابد، از تیرماه به بعد به آرامی سطح تراز آب خزر کاهش می یابد، دسامبر معمولا زمانی است که کاهش فصلی سطح تراز آب دریای خزر در پایین ترین حد قرار دارد.

پسروی ها و پیشروی ها رفتار طبیعی خزر است، نوسانات فصلی دریای خزر بین ۳۰ تا ۵۰ سانتیمتر در سال است اما در این سالها به علت گرمایش زمین این روند تشدید شده که جای نگرانی دارد.وی اظهار داشت: نوسانات فصلی دریای خزر بین ۳۰ تا ۵۰ سانتیمتر در سال است، بنابراین وقتی می گوییم منهای ۲۹ یعنی در آن ماه این اتفاق افتاده کما اینکه در ماه تیر یا خرداد سال آینده ممکن است این منهای ۲۹ بشود منهای ۲۸.۵ ، بنابراین آن چیزی که مسلم است این است که دریای خزر دارد به روند پسروی خودش ادامه می دهد یعنی دارد به همان روند قبلی خود بر می گردد، شواهد نشان می دهد که شدت سرعت کاهش سطح تراز خزر افزایش یافته و این باعث بالا رفتن حجم نگرانی ها می شود اگر تراز خزر از منهای ۲۹ هم پایین تر برود دیگر بحران به شکل جدی خودش را نشان می دهد که بزرگترین آنهم خشک شدن کامل خلیج گرگان خواهد بود.

مدیر سابق مرکز ملی مطالعات و تحقیقات دریای خزر گفت: کاهش ریزش های جوی، کاهش دبی رودخانه ولگا، یخ بستن سطح آب خزر در بخش های شمالی برخی دلایل کاهش سطح تراز آب دریای خزر است، در واقع زمانی که آب بخش شمالی به علت برودت هوا یخ می بندد ، بخبندان دیگر اجازه نمی دهد آبی به بخش جنوبی برسد برای همین سطح تراز کاهش می یابد اما زمانی که یخ ها آب می شوند دوباره سطح تراز افزایش می یابد که این همان نوسانات فصلی خزر است.

وی افزود: اینکه گفته بودند روس ها روی ولگا سد زدند و اجازه نمی دهند آب وارد ولگا و بعد خزر شود پایه و اساس ندارد چون اگر این کار را بکنند بیشترین ضرر به خودشان بر می گردد زیرا بخش شمالی خزر عمق بسیار کمی دارد و اگر آنها مانع رسیدن آب به خزر شوند بیشترین ضرر از عقب نشینی خزر متوجه آنها می شود، بنابراین این کاهش سطح طبیعی است، در واقع حوضه آبخیز رودخانه ولگا در منطقه ای بسیار خشک قرار گرفته و اگر رطوبت به اندازه کافی به آن نرسد و بارندگی ها کاهش یابد دبی رودخانه ولگا هم کاهش می یابد که معمولا در مواقع پسروی این اتفاق می افتد که الان دوباره در حال تکرار شدن است.

خوشروان تاکید کرد: این پسروی ها و پیشروی ها رفتار طبیعی خزر است که البته اکنون به علت گرمایش زمین تشدید شده است بنابراین هیچ راهکاری ندارد فقط باید استراتژی سازگاری با کاهش سطح تراز آب خزر داشته باشیم.

وی گفت: عوارض این رفتار یکی خشک شدن خلیج گرگان است و زمانی که دوباره تراز بالا بیاید طبیعت خودش را تطبیق می دهد و خود را می سازد، همین اتفاقی که الان می بینم برای خزر و خلیج گرگان پیش آمده یکبار سال ۵۷ رخ داد یعنی از سال ۴۷ تا ۵۷ ناگهان سطح تراز آب خزر بسیار کاهش یافت و به منهای ۲۹ رسید و بخش وسیعی از خلیج گرگان، تالاب گمیشان خشک شد و تالاب های ساحلی همه تحت تاثیر قرار گرفتند الان دوباره در حال تکرار شدن است با این تفاوت که اکنون گرمایش جهانی بیشتر دارد خودش را نشان می دهد چون درجه حرارت کره زمین بیشتر افزایش یافته است.

9014