اما و اگرهای کارآمدی سمن‌های زیست محیطی بوشهر

به گزارش خبرنگار ایرنا، سازمان‌های مردم نهاد الگویی کارآمد برای آموزش، جلب توجه و به کارگرفتن نیروی یکایک مردم برای پیشبرد اموری است که ارزش عمومی و همگانی دارد.

سمن‌های زیست محیطی گروهی از اینگونه سازمان‌ها هستند که در سراسر کشور کارنامه روشنی از خود به جای گذاشته‌اند؛ چه آنجایی که تلنگری بوده‌اند برای التیام زخم‌های کهنه محیط زیست، چه آنگاه که زنگ خطر آسیب به تنوع گیاهی و جانوری را به صدا درآورده‌اند و چه هنگامی که پرچمدار انتقاد از اقدامات ضرر رسان خصوصی و دولتی شده‌اند.

غیر دولتی بودن، وابستگی دولتی نداشتن و ناظر بودن، ساختار مردمی و اقدام خودجوش و مطالبه‌گری از ویژگی‌های مشترک و صد البته ضروری سازمان‌های مردم نهاد است؛ اما در عین داشتن این ویژگی‌ها، همچنان اما و اگرهایی برای کارآمدی سمن‌های محیط زیستی استان بوشهر باقی می‌ماند.

استان بوشهر ۲۴ سازمان مردم نهاد محیط زیستی دارد که تاکنون ۱۷ مورد از آنها به طور رسمی از وزارت کشور مجوز خود را دریافت کرده‌اند.

تنوع بالای زیست بوم‌های دریایی و خشکی بوشهر، این استان را در موقعیتی حساس برای حفاظت از محیط زیست قرار داده است؛ در این میان نقش سمن‌ها در نظارت، شکل‌دهی به آگاهی جمعی و اقدامات مردم پایه بی بدیل است.

اما وجود برخی چالش‌های درونی و بیرونی گاه مردم‌نهادهای محیط زیستی بوشهر را از کنش موثر و جامع باز داشته است.

کثرت اعضای روی کاغذ سمن‌ها

دبیر شبکه انجمن‌های محیط زیست و منابع طبیعی استان بوشهر و مسئول سازمان مردم نهاد حیات سبز لیان در این ارتباط به یک چالش قانونی و چند نقطه ضعف داخلی اشاره کرد.

آنطور که رضا پرتو سنگی می‌گوید: برای ثبت قانونی و اخذ مجوز، یک سازمان مردم نهاد باید دست‌کم ۱۱ عضو هیات مدیره اعم از عضو اصلی و علی البدل داشته باشد.

او ادامه می‌دهد: این در حالی است که در نهایت به هنگام فعالیت و تصمیم‌گیری ۲ تا سه نفر از اعضا حضور واقعی دارند و فعال هستند.

دبیر شبکه انجمن‌های محیط زیست و منابع طبیعی استان بوشهر می‌گوید که پیشنهاد کاهش شمار اعضا برای ثبت قانونی سمن‌ها را مطرح کرده اما مورد قبول قرار نگرفته و همچنان کثرت اعضای هیات مدیره و ریزش‌هایی که در عمل رخ می‌دهد یکی از چالش‌ها است.

به عقیده پرتو سنگی در عمل در بیشتر سمن‌های بوشهر چند نفرِ محدود فعال هستند؛ بنابراین می‌توان این شرط را برداشت تا سازمان‌های مردم نهاد با شمار کوچکتری از افراد متخصص شکل گیرد و سپس برای فعالیت‌های خود اقدام به عضوگیری مردمی کند.

سپردن پروژه به سمن‌ها؛ لازمه پویایی مردم نهادهای محیط زیستی

سازمان‌های مردم نهاد با داشتن پایگاه‌های مردمی و نزدیکی به مردم ظرفیت خوبی برای ارتباط گیری با عموم مردم و به عهده گرفتن آموزش‌های زیست محیطی به آنها در آموزش‌های مدیریت محیط زیستی شهری و آگاه سازی جوامع پیرامونی عرصه‌های طبیعی است.

به اعتقاد دبیر شبکه انجمن های محیط زیست و منابع طبیعی استان بوشهر باید پس از مدتی از فعالیت این سازمان‌ها، دستگاه‌های مختلف طرح‌ها، پروژه‌ها و آموزش‌های زیست محیطی خود را به آنها بسپارند.

پرتو سنگی می‌گوید: این اقدام علاوه بر بهره‌گیری از توانمندی سمن‌ها سبب افزایش مهارت آنها برای فعالیت‌های آتی نیز می‌‎شود.

تخصص؛ گمشده سمن‌های مردم نهاد محیط زیستی

اما مدیرکل حفاظت محیط زیست استان بوشهر می‌گوید: چند طرح مشارکتی بزرگ را در زمینه‌های آموزش زیست محیطی جوامع محلی، صیادان، محله سبز و شهروند سبز آغاز کردیم و در روند اجرای آنها به مشارکت سمن‌ها توجه شد؛ اما در این هنگام متوجه نقیصه بزرگی در میان سمن‌های زیست محیطی استان بوشهر شدیم.

فرهاد قلی‌نژاد اذعان می‌کند که سمن‌های زیست محیطی بوشهر دارای اعضای گسترده و متخصص، مجرب در زمینه‌های آموزش محیط زیست نیستند و در اجرای این طرح‌ها با مشکلات متعددی مواجه شدیم.

او ادامه می‌دهد: این طرح‌های کشوری که قرار بود به صورت پایلوت در استان بوشهر اجرایی شوند و سپس مستندات اجرایی آنها به عنوان الگوهای اجرایی برای دیگر استان‌ها مورد استفاده قرار گیرد.

دبیر شبکه انجمن های محیط زیست و منابع طبیعی استان بوشهر در گفت‌وگو با ایرنا با اذعان بر این واقعیت، می‌گوید: غیر تخصصی بودن یکی از چالش‌های بزرگ سازمان‌های مردم نهاد محیط زیستی بوشهر در مرحله اجرا است.

به اعتقاد او هرچند در بندهای قانونی ثبت یک سازمان مردم نهاد حفاظت از محیط زیست نیامده اما باید اعضای اصلی یک سمن دست کم ۵۰ درصد از اطلاعات تخصصی و عمومی حوزه فعالیت خود را از پیش داشته باشد.

او اضافه می‌کند: ۵۰ درصد آگاهی و اطلاعات لازم را می‌توانند در حین فعالیت کسب و به روزرسانی کنند.

زمزم عرفان، از فعالان محیط زیستی انجمن زمین سبز بوشهر در این زمینه بر تقویت توان نرم‌افزاری سازمان‌های مردم نهاد برای مشارک موثر در آگاهی بخشی و آموزش به عموم مردم تاکید می‌کند و می‌گوید: هر انجمن مردم نهاد یک سفیر محیط زیست در میان مردم است و باید آموزش به آنها را با توجه به ساختار سنی و شرایط آموزش برنامه ریزی کند.

از دید او گاهی آموزش یک مساله زیست محیطی به کودکان با استفاده از تولید یک موشن گرافی یا ارائه یک بسته آموزشی اینفوگرافیک برای آموزش همگانی کاربردی‌تر از هر اقدامی است.

تخصص، پیش نیاز هر تصمیم‌گیری سازنده و عامل موفقیت در اقدام و عمل است و بدون وجود این رکن نمی‌توان به هر پویش و اقدامی انتظار اثرگذاری داشت.

محیط زیست نیز یکی از حوزه‌هایی است که اظهار نظر در مورد آن نیازمند تخصص آکادمیک یا آگاهی از پیش کسب شده است؛ باید دانش داشت تا بتوان درباره اثری که یک اقدام یا تصمیم می‌تواند بر آینده بلند مدت یک اکوسیستم می‌گذارد اظهار نظر و در آن راستا اقدام کرد، باید درباره اثراتی که آلودگی‌ها بر سلامت زیست بوم گیاهی و جانوری می‌گذارد اطلاعات قابل استناد علمی داشت و آموزش و توانمندسازی مردم را بر دانش و آگاهی پایه گذاشت.

جای خالی شبکه سمن‌ها و هم‌پوشانی مردم نهادهای زیست محیطی بوشهر

زمزم عرفان عضو هیات مدیره سازمان مردم نهاد زمین پاک بوشهر به ایرنا می‌گوید: سمن‌های بوشهری همه تلاش خود را برای پاسداری از محیط زیست این استان می‌کنند اما هر یک در نقطه‌ای فعال هستند و باید شبکه‌ای از این انجمن‌ها شکل گیرد تا در مجموع فعالیت‌های آنها پوشاننده جای خالی یکدیگر باشد.

به اعتقاد او اداره کل حفاظت محیط زیست استان بوشهر می‌تواند برای ایجاد چنین شبکه‌ای تسهیل‌گری کند تا چنین حلقه یکپارچه‌ای شکل گیرد.

مدیرکل حفاظت محیط زیست استان بوشهر در این ارتباط ضمن اشاره به برخی ضعف‌های سمن‌های فعال در این استان مانند ضعف تخصصی و عدم مشارکت بالا در طرح‌های آموزشی و همگانی، معتقد است که نشست‌های هم اندیشی میان سمن‌ها و بخش‌های دولتی و مردمی می‌تواند راهگشا باشد.

قلی‌نژاد از شبکه سمن‌های محیط زیستی و منابع طبیعی استان بوشهر و دفتر امور اجتماعی و فرهنگی استانداری می‌خواهد تا امکان برگزاری نشست‌های هم اندیشی سمن‌های محیط زیست را با مستولان ارشد استان بوشهر برنامه ریزی و اجرا کنند تا از طریق حضور در این نشست‌ها، شاهد افزایش رغبت و تمایل سمن‌ها برای حضور در فعالیت‌های مشارکتی باشیم.

او این را هم اضافه می‌کند که برای ایجاد انگیزه فعالیت خلاقانه و گسترده سمن‌ها، باید با تجربیات موفق مشارکت اجتماعی آشنا شوند که این آشنایی می‌تواند از طریق همین نشست‌های مشارکتی شکل گیرد.

سمن‌ها مسئولیت پذیر باشند

مسئولیت‌پذیری در برابر جامعه هدف از ارکان وجودی هر سازمان مردم نهاد است که تا روزی که نامی از او هست باید بر تعهد خود استوار باشد.

به گفته مسئول سازمان مردم نهاد حیات سبز لیان بوشهر سمن‌ها از روز شکل گیری باید بدانند که در همه دنیا دیده می‌شوند و انتظار جهانی و اجتماعی از آنها شکل می‌گیرد.

پرتو سنگی می‌گوید: هنگامی که یک سازمان مردم نهاد در حوزه‌ موضوعی یا جغرافیایی خاص ثبت می‌شود، هر مساله یا چالش زیست محیطی که در آن عرصه پیش آید به او مربوط است و باید در برابر اقداماتی که در این زمینه انجام داده پاسخگو باشد.

عرفان، فعال زیست محیطی زمین سبز بوشهر نیز معتقد است که تعهد و مسئولیت پذیری از بایسته‌های سمن‌ها است و پیش از آگاهی بخشی به دیگران باید خودش وظیفه خود را بخوبی تقبل و اجرا کند.

مدیرکل حفاظت محیط زیست استان بوشهر ضمن انتقاد از میزان مشارکت سمن‌های بوشهر در طرح آموزشی "محیط یار" در مدارس، "آموزش صیادان در ۱۳ اسکله صیادی استان بوشهر" که در کل کشور بدیع و نو بود، و طرح "محله سبز" برای جوامع محلی پیرامون تالاب‌های استان و دیگر طرح‌های آموزشی محیط زیست، از این انجمن‌های مردم پایه خواست تا در اجرای چنین طرح‌هایی به یاری این اداره کل بیایند.

او پیشنهاد کرد که توجه بیشتری به ارائه گزارش فعالیت منظم و مستمر از فعالیت سمن‌های محیط زیست در سطح استان بوشهر صورت گیرد و با حساسیت بیشتری در این زمینه برخورد شود.

قلی‌نژاد از سمن های محیط زیست خواست که برای جذب سرمایه گذاری‌های بین المللی مانند UNDP ( برنامه پیشرفت و توسعه ملل متحد) و UNEP ( برنامه محیط زیست ملل متحد) برنامه ریزی کنند و فعالیت گسترده‌تری داشته باشند تا بتوان در اجرای برنامه های آموزشی از ظرفیت‌های بین المللی نیز به نفع محیط زیست بوشهر بهره برد.

امروز در سراسر استان بوشهر "خانه‌های محیط زیست" شکل گرفته یا در حال شکل‌گیری است تا مشارکت عموم مردم برای حفاظت از محیط زیست این خطه بیش از پیش جلب شود؛ اکنون ۲۰ خانه فعال شده که بیشترین تعداد در دشتستان و شهرهای جنوبی بوشهر بوده و البته شمار این خانه‌ها همچنان رو به افزایش است.

به کمک نیروی پر توان مردمی و حل چالش‌های تخصص و مسئولیت پذیری می‌توان در آینده شاهد مشارکت و نقش آفرینی گسترده‌تر سمن‌های بوشهری در حفاظت از محیط زیست این استان بود؛ استانی که از یک سوی فلرهای گازی هوایش را در برگرفته و از سویی لکه‌های نفتی آب دریایش را می آلاید و از دیگر سو شکارچیان برای صید آهوان و پرندگان تیز پروازش به کمین نشسته‌اند.