هفدهمین نشست فصلی انجمن علمی اپیدمیولوژیست‌های ایران با موضوع «سرطان در ایران و جهان» با همکاری دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه روز چهارشنبه ۲۶ بهمن ماه ۱۴۰۱ به صورت مجازی برگزار شد.
در این نشست مواردی مانند وضعیت سرطان در کشورمان، اولویت‌های تحقیقاتی سرطان در ایران و مدیریت ثبت داده‌های سرطان در کشور مطرح شد.
افزایش سرطان پروستات در مردان و تیروئید در زنان
رضا ملک زاده «استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران و وزیر اسبق بهداشت، درمان و آموزش پزشکی» در این نشست مجازی گفت: در ۳۱ استان کشور، ۱۴۱ هزار سرطان در سال مشاهده می‌شود. بر اساس تحقیقات انجام شده، از ۱۱۲ هزار سرطان در سال ۲۰۱۴ به ۱۴۱ هزار مورد رسیدیم و این نشان می‌دهد که روند رو به افزایش است.
وی ادامه داد: در سال ۲۰۱۸ بیشترین سرطان‌های مشاهده شده در ایران شامل سرطان سینه (در خانم‌ها)، پروستات (در آقایان)، کلورکتال، پوست و معده بود. هنوز میزان افزایش سرطان در ایران از متوسط جهان بیشتر نشده است. البته در جوانان، میزان سرطان بیشتر از متوسط جهان است و این خیلی اهمیت دارد و پزشکان باید به این فکر کنند.
معاون اسبق تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت بیان کرد: از سال ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۸ میزان مقاله‌های علمی که از ایران در منابع مختلف منتشر شده، افزایش یافته است.
ملک زاده گفت: ۲۴ درصد سرطان‌های جهان مربوط به چین است. مرگ در اثر سرطان نیز عمدتا در جهان مربوط به سرطان ریه است. عمده مرگ‌ها در خانم‌ها در جهان به دلیل سرطان سینه است. این اهمیت دارد که شیوع سرطان در کشورهای در حال توسعه در حال افزایش است.
سرطان پروستات در مردان و سرطان تیروئید در زنان در ایران در حال افزایش است. مواردی مانند سرطان پوست روند ثابت دارد و سرطان معده در کشور ما تقریبا در حال کاهش است
وی افزود: میزان سرطان در آمریکا ۳۳ درصد کاهش یافته است که البته بیشتر در طبقه برخوردار مشاهده می‌شود. واکسنی که برای سرطان سرویکس در آمریکا تولید شده، به طور جدی منجر به کاهش این نوع از سرطان در آمریکا شده است.
استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران اظهار کرد: سرطان پروستات در آقایان و سرطان تیروئید در خانم‌ها در ایران در حال افزایش است. مواردی مانند سرطان پوست روند ثابت دارد و سرطان معده در کشور ما تقریبا در حال کاهش است.
خدمات سرطان باید ثبت شود
لیلا مودب شعار «رییس اداره سرطان مرکز مدیریت بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت و متخصص رادیوآنکولوژی» نیز در این نشست مجازی گفت: میان تمام سرطان‌ها در کشور ما، بیشترین فوتی‌ها مربوط به سرطان معده است.
وی ادامه داد: اقدامات فراوانی درباره ثبت سرطان در کشور ما انجام شده است. گزارش کشوری برنامه ملی ثبت سرطان در سال ۱۳۹۷ منتشر شد و گزارش سال ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹ نیز به زودی منتشر می‌شود.
مودب شعار بیان کرد: برنامه ملی مدیریت سرطان شامل پیشگیری، غربالگری، درمان و مراقبت‌های حمایتی و تسکینی است. برنامه ملی مدیریت سرطان باید در سطوح مختلف دیده شود و لزوما به این معنی نیست که درمان فقط در معاونت درمان و پیشگیری فقط در معاونت بهداشت وزارت بهداشت رخ بدهد.
وی افزود: با توجه به بروز کووید ۱۹ به نظر می‌رسد ثبت سرطان تا سال ۱۴۰۰ دچار مشکل شده است. در حال حاضر بسته‌های حمایتی بیماران مبتلا به سرطان هر ساله به مراکز درمانی و تشخیصی ابلاغ می‌شود و همه افرادی که به مراکز تشخیص زودهنگام مراجعه می‌کنند، مشمول بسته‌های حمایتی می‌شوند. همچنین صندوق بیماران خاص و صعب العلاج سازمان بیمه سلامت نیز در مورد بیماران مبتلا به سرطان وارد عمل شده است. بنابراین باید خدماتی که به بیماران سرطان داده می‌شود، ثبت شود تا مشمول خدمات رایگان شوند.
رییس اداره سرطان مرکز مدیریت بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت در پاسخ به این سوال که چرا در برنامه غربالگری سرطان کولورکتال، خدمات سطح دو رایگان نیست، اظهار کرد: اگر خدمات بیماران مبتلا به سرطان در سامانه‌ها ثبت شود، مشمول بیمه خواهد شد. در برخی مراکز هنوز ضرورت ثبت خدمات را متوجه نشده‌اند یا آموزش لازم داده نشده است.
وی در پاسخ به سوال پژوهشگر ایرنا درباره چگونگی ثبت اطلاعات بیماران مبتلا به سرطان بیان کرد: از حدود دو تا سه ماه پیش، ابلاغیه‌ای به همه مراکز شامل دولتی و خصوصی و خیریه ارسال شده که همه مراکز بهداشتی و درمانی موظف هستند به سیستم ثبت از طریق HIS یا CIS مجهز شده و به سامانه سپاس متصل شوند تا اطلاعات بیماران را در زمینه تشخیص و درمان سرطان ثبت کنند. در این صورت، اطلاعات قابل انتقال به بیمه‌ها خواهد بود تا شامل حمایت‌ها شود.
غلامرضا روشندل «مسئول برنامه ملی ثبت سرطان کشور» نیز در این نشست گفت: داده‌ها و ماهیت سرطان به شکلی است که امکان دارد در جاهای مختلفی ثبت شوند، در نتیجه مهمترین نکته این بود که بخش‌های اصلی که درگیر استفاده از این داده‌ها بودند، باید کنار هم قرار می‌گرفتند. در این راستا، تفاهم نامه‌ای بین معاونت‌های بهداشت، درمان و تحقیقات در وزارت بهداشت منعقد و به دانشگاه‌های علوم پزشکی ابلاغ شد تا چهارچوب کلی در این زمینه داشته باشیم که کدام نکات مهم برای ثبت اطلاعات باید رعایت شود.
وی ادامه داد: همه دانشگاه‌های علوم پزشکی باید در زمینه ثبت اطلاعات سرطان، توانمند شده و وزارت بهداشت باید در این زمینه نقش حمایتی داشته باشد. در این راستا، دبیرخانه برنامه ملی ثبت سرطان در وزارت بهداشت و دانشگاه‌های علوم پزشکی تشکیل شد. دستورالعمل اجرایی برنامه ملی ثبت سرطان نیز در آذر ماه ۱۳۹۵ طراحی شد. هدف این بود که راهنمای اجرایی برای دانشگاه‌های علوم پزشکی باشد و مطمئن باشیم که همه دانشگاه‌های علوم پزشکی در کشور با یک روند، اطلاعات را جمع آوری کنند.
مسئول برنامه ملی ثبت سرطان کشور بیان کرد: نکته مهم در این برنامه، کیفیت داده‌هاست که باید اطمینان نسبی از آن داشته باشیم. در برنامه ملی ثبت سرطان در دو مرحله، کنترل کیفیت را تعریف کردیم که یک بار در دانشگاه علوم پزشکی و یک بار در وزارت بهداشت انجام می‌شود. بر اساس دستورالعمل اجرایی، جمع آوری داده‌ها به یک نحو انجام می‌شود. استفاده از داده‌های جمع آوری شده برای پژوهشگران و محققان اهمیت دارد. دستورالعمل دسترسی به داده‌های ثبت سرطان را تدوین کردیم و در مهر ماه ۱۳۹۷ به دانشگاه‌های علوم پزشکی ابلاغ شد.
وضعیت تحقیقات سرطان در ایران
فاطمه تورنگ «دکتری سیاستگذاری تغذیه و پژوهشگر علم سنجی حوزه سرطان» نیز در این نشست مجازی گفت: طرحی در سال گذشته توسط پژوهشکده سرطان دانشگاه علوم پزشکی تهران و شبکه تحقیقات سرطان کشور انجام شد که در مرحله اول، مروری بر مطالعات مختلف انجام گرفت تا ببینیم وضعیت تحقیقات سرطان در ایران به چه شکل است. بر اساس اطلاعات پایگاه اسکوپوس، تا پایان سال ۲۰۱۵ ایران با ۲ هزار و ۸۶۵ مقاله رتبه ۲۹ را از نظر تعداد تولیدات علمی حوزه سرطان داشت و با شاخص H-index برابر با ۵۲ در جایگاه ۴۵ دنیا قرار داشتیم.
وی ادامه داد: در مقایسه با کشورهای منطقه شاهد افزایش رشد در تعداد مقاله‌های مربوط به سرطان در سال‌های اخیر هستیم. یکی از دغدغه‌های ما این بود که آیا این تحقیقات نیاز اصلی کشور است؟ در این زمینه کمیته‌ای تشکیل و برنامه ریزی شد تا اولویت‌های پژوهشی را تعیین کنیم.
جای درمان‌های جدید سرطان در کشور خالی است
محسن اسدی لاری «استاد رشته اپیدمیولوژی دانشگاه علوم پزشکی ایران و مدیرکل سابق امور بین الملل وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی» نیز در این نشست مجازی گفت: جای درمان‌های جدید سرطان در کشور خالی است. در حدود ۳۰ سال اخیر سرطان‌های معده در ایالات متحده آمریکا کمتر شده است. واکسن‌های درمانی اثربخشی فوق العاده‌ای داشتند. به طور مثال واکسن‌های mRNA مطرح هستند و اگر به این موارد توجه نشود، نتیجه چندانی کسب نمی‌شود.
تحقیقات در زمینه سرطان و هوش مصنوعی بسیار اهمیت دارد. اگر هوش مصنوعی در اولویت‌ها قرار نگرفته، باید به این فکر کنیم که حتما روش پژوهش اشتباه بوده است
اسدی لاری در پاسخ به این سوال پژوهشگر ایرنا که آیا تحقیقات سرطان در کشور ما در جا می‌زند، بیان کرد: تحقیقات در زمینه سرطان و هوش مصنوعی بسیار اهمیت دارد. اگر هوش مصنوعی در اولویت‌ها قرار نگرفته، باید به این فکر کنیم که حتما روش پژوهش اشتباه بوده است. این طور نیست که تحقیقات در حوزه سرطان در کشور ما درجا بزند، اما اگر با شتاب در جهان پیش نرویم، بدون شک عقب می‌مانیم.
زیرساخت‌های صدور گواهی فوت الکترونیک وجود دارد
اردشیر خسروی «عضو هیات علمی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی» نیز در این نشست مجازی اظهار کرد: بخش زیادی از اهداف توسعه بین المللی مربوط به شاخص‌های مرگ است. یکی از کاربردهای مهم ثبت مرگ این است که بر اساس اطلاعات آن، اولویت‌های تحقیقات را مشخص کنیم. بررسی علت‌های سرطان می‌تواند سرنخ‌های خوبی برای تحقیقات بدهد.
وی ادامه داد: در کشور ما، ثبت احوال به عنوان متولی قانونی، وزارت بهداشت و سازمان پزشکی قانونی در زمینه اعلام مرگ مسئولیت دارند که هر کدام بر اساس وظیفه خود عمل می‌کنند و اطلاعات مرگ و میر را مورد استفاده قرار می‌دهند. از سال ۱۳۴۴ در وزارت بهداری آن زمان، پایه‌های اولیه نظام ثبت مرگ بنیان گذاشته شد. از سال ۱۳۷۶ معاونت بهداشت وزارت بهداشت تصمیم گرفت با نظام منسجمی، ثبت و طبقه بندی علل مرگ را انجام دهد.
خسروی گفت: حدود ۶۰ تا ۷۰ درصد مرگ‌ها در بیمارستان‌ها و مراکز درمانی رخ می‌دهد و اگر علت فوت طبیعی باشد، در ۴ نسخه، گواهی فوت صادر می‌شود. اگر علت فوت غیرطبیعی بوده و نیاز به ارجاع به پزشکی قانونی باشد، به پزشکی قانونی ارجاع می‌شود که چالش‌هایی در این زمینه جهت ثبت علت فوت وجود دارد.
عضو هیات علمی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی افزود: گواهی فوت از همه مراجع جمع آوری شده و در سامانه نظام ثبت و طبقه بندی علل مرگ در وزارت بهداشت ثبت می‌شوند. برنامه ریزی‌هایی صورت گرفته که برای ثبت گواهی فوت، از کاغذ استفاده نشده و گواهی فوت به صورت الکترونیک ثبت شود. زیرساخت‌های آن در کشور ما وجود دارد و در حال مذاکره با سایر سازمان‌ها هستیم تا در آینده نزدیک، گواهی فوت الکترونیک صادر شود. اگر گواهی فوت الکترونیک شود، تبادل اطلاعات بسیار راحت‌تر صورت می‌گیرد. هنوز مشکلاتی در ثبت علت مرگ وجود دارد که مواردی مانند بدخطی از همین جمله است. در نتیجه باید کدهای غیرقابل استفاده در گواهی فوت کاهش پیدا کند.
یکی از اقدامات مهم برای کنترل سرطان‌ها، غربالگری است
شهپر حقیقت «استاد مرکز تحقیقات سرطان پستان جهاد دانشگاهی» نیز در این نشست مجازی بیان کرد: روند سرطان در کشور ما افزایشی است و حداقل تا سال ۲۰۲۵ یا ۲۰۴۰ این روند وجود دارد. بر اساس گزارش‌ها، وقتی جوامع به در حال گذر و توسعه یافته تقسیم بندی می‌شود، در کشورهای در حال توسعه میزان مرگ و میر به علت سرطان، ۱۷ درصد بیشتر است. یکی از اقدامات مهم برای کنترل سرطان‌ها، غربالگری است. ولی نمی‌توان گفت که همه غربالگری‌های سرطان موثر است. زیرا به منابع بسیار زیادی نیاز دارد و برخی موارد باعث هدر رفت منابع می‌شود. باید نگاه مناسبی نسبت به وضعیت فعلی سرطان در کشور داشته باشیم و به این فکر کنیم که ادامه مسیر را چطور حرکت کنیم.
وی ادامه داد: موضوع تشخیص زودرس یا به هنگام سرطان‌ها در وزارت بهداشت پیگیری می‌شود که در این زمینه مراکزی هم راه اندازی شده است. ولی باید به این توجه کرد که به چه شکل می‌خواهیم تشخیص زود هنگام را شروع کنیم. اگر امروز آموزش علائم سرطان را آغاز کردیم، بسیاری از افرادی که زندگی آرامی داشته و از ابتلای خود به سرطان اطلاعی نداشتند دچار اضطراب می‌شوند و اگر پاسخگوی نیاز جامعه نباشیم، مسئله اخلاقی دارد. بنابراین باید حواس‌مان باشد که اگر از سطح اول و دوم تشخیص شروع می‌کنیم، باید به سطح سوم هم توجه داشته باشیم.
نمی‌توان گفت که همه غربالگری‌های سرطان موثر است. زیرا به منابع بسیار زیادی نیاز دارد و برخی موارد باعث هدر رفت منابع می‌شود
استاد مرکز تحقیقات سرطان پستان جهاد دانشگاهی در پاسخ به سوال پژوهشگر ایرنا درباره اهمیت سلامت روان بیماران مبتلا به سرطان پس از غربالگری و شناسایی بیماری گفت: سرطان را شناسایی می‌کنیم و هزینه کلانی هم صرف می‌شود، اما آیا زندگی هم به این بیماران داده شده و سلامت روان آنها حفظ می‌شود؟ متاسفانه در جامعه ما هنوز ابتلا به سرطان را مرگ یک خانواده یا جامعه اطراف او می‌دانیم. زیرا اقدامات حمایتی مناسبی نداریم و نمی‌دانیم چطور باید با سرطان زندگی کنند. وزارت بهداشت چند بار به این موضوع وارد شد، اما جدی گرفته نشد. اگر سلامت روان چند بیمار مبتلا به سرطان حفظ شود بهتر است یا تعداد زیادی بیمار شناسایی شده و به سلامت روان خود بیمار و خانواده آنها توجه نشود. فقط نباید این طور باشد که بگوییم اقداماتی را شروع کردیم و بعد نتوانیم بگوییم که آثار اقدامات چه بوده و در عین حال باید حواس‌مان باشد که به افراد آسیب وارد نشود.
حقیقت افزود: وقتی بیمار را تشخیص می‌دهیم، بعد از آن چه حمایتی داریم؟ درست است که بسیاری از داروهای سرطان تحت پوشش بیمه است، ولی اگر دارو وجود داشته باشد. مراکز تشخیص زود هنگام را راه اندازی می‌کنیم، اما نمی‌دانیم چقدر نتیجه می‌دهد. پروتکل‌های غربالگری در دنیا استاندارد شده است، اما در کشور ما قابل انجام نیست. استانداردهای تشخیص سرطان در جهان تعیین شده است. نباید دست روی دست بگذاریم، اما اگر پروتکلی اجرا می‌شود که مخصوص کشور ما است، بعد از چند سال باید به این فکر کنیم که چقدر درست کار کرده و چقدر هزینه اثربخش بوده است. آیا بهتر نبود که به جای فعال شدن مراکز متعدد، چند مرکز آزمایشی کنترل شده داشته باشیم که پیگیری افراد و تشخیص و درمان در آنها انجام شود؟ وقتی درباره سیستم ثبت سرطان صحبت می‌شود که خدمات در آن ثبت نمی‌شود، باید به این فکر کنیم که چقدر نیاز به اصلاح دارد؟ نگرانی این است که منابع زیادی صرف شده و بعد از چند سال گفته می‌شود تعدادی آمده و تعدادی نیامده‌اند و مشخص نیست روش چقدر درست است.
وی بیان کرد: کاش به کیفیت تحقیقات در حوزه سرطان فکر کرده و میزان تحقیقات را محدود کنیم، اما کیفیت را افزایش بدهیم. باید مشخص شود مطالعاتی که در حال حاضر انجام می‌شود، چقدر کمک کننده هستند.
نتیجه گیری
ثبت اطلاعات سرطان و علت فوت یکی از مهمترین مسائلی است که در زمینه تشخیص زودهنگام سرطان و وضعیت جغرافیایی یا سبک زندگی می‌تواند قابل اتکا باشد. هرچند غربالگری سرطان در بسیاری از مواقع در حد شعار و روی کاغذ و راه اندازی برخی مراکز باقی می‌ماند. تحقیقات و پژوهش در حوزه سرطان در کشور ما به شکل‌های مختلف انجام می‌شود، اما به گواه صحبت‌های کارشناسان و متخصصان، کیفیت این تحقیقات جای بحث و توجه دارد.
وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و دانشگاه‌های علوم پزشکی باید به صورت جدی به موضوع کیفیت تحقیقات و پژوهش‌ها در حوزه سرطان وارد شده و حتی در مسیر تحقیقات روز دنیا حرکت کنند. به نظر می‌رسد در حوزه سرطان نیز حد فاصل تحقیقات و پژوهش با تشخیص و درمان فاصله قابل توجهی دارد و کم کردن این فاصله به تغییر نگرش نیازمند است.
نظر شما