در کنار همه آثار ملموس و میراث ماندگار اصفهان که شهره جهان هستند و البته خاصِ اصفهان، مثل میدان نقش جهان یا پل خواجو و سی و سه پل، یک میراث ناملموس هم وجود دارد که این خطه در ایران مکتب دار آن است. "مکتب کمدی اصفهان"، اما ریشه در طنازی اصفهانی ها دارد که بعدها ارحام صدر آن را به یک معنا پروراند و بالنده کرد تا آنجا که این شهر توانست در عرصه نمایش و تئاتر کمدی صاحب سبک باشد.
گرچه تئاتر کمدی اصفهان در طول سالیان گذشته، فراز و فرود توامانی را پشت سر گذاشته اما از پس این سال‌ها به دلیل داشتن نقش مهم در هنرهای نمایشی و کمدی ایران، اصفهان را در کشور به عنوان خاستگاه ژانرکمدی برجسته کرده است. "جشنواره خندستان" هم چند سالی ست که با پرداخت به تئاتر کمدی خواسته است که این جایگاه و خاستگاه اصفهان را در عرصه هنرهای نمایشی ایران پررنگ کند و به یک معنا آن را در یونیفرم شایسته تری رسمیت ببخشد و به یک برند شناخته شده تر برای شهر اصفهان تبدیل کند.
جشنواره خندستان به همت شهرداری اصفهان تاکنون در ۴ دوره توانسته برگزار شود؛ تمرکز دو دوره گذشته این جشنواره نمایشنامه نویسی بوده و حالا امسال در اجرا به گروه های تئاتری سراسر کشور میدان رقابت هنری داده است.
آثار نمایشی ۲۸ استان کشور به جشنواره امسال خندستان رسیده اند و با آغاز این رویداد هنری اجرای این آثار از همین امروز ، شنبه ۶ اسفند شروع و تا ۱۱ اسفند امسال ادامه خواهد داشت.
آن طور که از گفته های مسوولان فرهنگی شهرداری اصفهان برمی‌آید، قصد آنها تثبیت این جشنواره ملی تئاتر کمدی در تقویم فعالیت‌های فرهنگی شهر است؛ اتفاقی که می‌تواند برای شهر علاوه بر پاسداشت و نگاهداشت میراث مکتب کمدی اصفهان، یک ظرفیت گردشگری دیگر هم بر همه جاذبه‌های گردشگری شهر بیفزاید.
در همین رابطه با مجتبی شاهمرادی، معاون شهردار و رئیس سازمان فرهنگی اجتماعی شهرداری اصفهان که رییس پنجمین جشنواره ملی تئاتر کمدی خندستان است گفت و گو کرده ایم. گفت و گویی که سرخط مهمترین بخش های آن " بلند کردن علَم مکتب تئاتر اصفهان در کشور " بود و اینکه تا چه اندازه اصفهانی ها و مسوولان فرهنگی و اجرایی جشنواره خندستان برای بالا نگه داشتن این علم می کوشند. آنچه در پیش رو می خوانید حاصل این گفت و گوی مفصل است.
چه راهبردی در جشنواره خندستان پس از چند دوره برگزاری دنبال می‌شود؟
تئاتر به‌ویژه تئاتر کمدی در اصفهان پیشینه‌ای دیرینه دارد. در ۲۵ سالی که از شکل‌گیری سازمان فرهنگی اجتماعی ورزشی شهرداری اصفهان می‌گذرد، این جشنواره در سه دوره به‌صورت پراکنده در حوزه تئاتر کمدی برگزارشده است. از سال گذشته این رویداد با عنوان «خندستان» و در ابعاد ملی برنامه‌ریزی شد. سال گذشته رویکرد این جشنواره در حوزه نمایشنامه‌نویسی بود اما امسال این رویکرد به اجرای تئاتر صحنه‌ای و محیطی تغییر پیداکرده است.
جشنواره‌ها محل رقابت و بروز و ظهور استعدادها هستند و اصفهان در مکتب کمدی صاحب مکتب است و در کشور نیز شناخته‌شده است؛ امیدوار هستیم جشنواره خندستان به تقویت این حوزه و معرفی کمدی اصفهان در عرصه ملی کمک کند.
بعد از چهار دوره برگزاری خندستان، این جشنواره در عرصه تئاتر طنز کشور به چه جایگاهی رسیده است؟
گام‌های بلندی که سال گذشته و امسال برداشته شد، به شکل مستمر این جایگاه را ارتقا می‌دهد؛ابتدا اینکه از سال گذشته، جایگاه تئاتر خندستان در جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر تثبیت شد و همین امر به ارتقا و تقویت این جایگاه کمک می‌کند.
امیدواریم با تداوم برپایی این جشنواره، بتوانیم سهم ویژه‌ای در حوزه تئاتر در کشور برای اصفهان به ارمغان بیاوریم. شهرهای مختلف جشنواره‌های تئاتر مختلفی دارند و طبیعی است که این حوزه برای اصفهان کلیدی است.
در صحبت‌هایتان هدف از برگزاری این جشنواره را معرفی مکتب طنز اصفهان عنوان کردید، این موضوع با ملی بودن جشنواره در تضاد نیست؟
هدف تقویت حوزه تئاتر در شهر و معرفی مکتب اصفهان به کشور و تثبیت آن است؛ یکی از ابزارهایی که در همه دنیا به کار گرفته می‌شود برگزاری جشنواره‌های مختلف در زمینه‌های گوناگون است ؛ ما می‌توانیم فقط در شهر و دیار خودمان جشنواره و رویدادی را برگزار کنیم یا اینکه می‌توانیم فراتر نگاه کرده و در ابعاد ملی و حتی بین‌المللی هم به دنبال برگزاری جشنواره باشیم.
به‌عنوان‌مثال در پاسخ به این پرسش که جشنواره‌هایی همچون «فیلم برلین» یا« فیلم کودکان و نوجوان در اصفهان»، قرار است چه مؤلفه‌ای را به دنیا منتقل کند؟ ، باید گفت این جشنواره‌ها به دنبال معرفی و بازگو کردن ظرفیت‌های شهر برگزارکننده در آن است درواقع این جشنواره‌ها بستری مناسب برای عرض‌اندام هنرمندان شهر است که البته با نگاه ملی و بین‌المللی به آن پرداخته می‌شود.
شهرداری اصفهان و سازمان فرهنگی، اجتماعی و ورزشی این مجموعه، در طول سال‌ها به‌واسطه دفتر تخصصی هنرهای نمایشی(تالار هنر) از هنرمندان و فعالان تئاتر حمایت می‌کند؛ جشنواره خندستان‌هم برای معرفی برند اصفهان به سراسر کشور و نگه داشت آن است. طبیعی است که اگر این امر صورت نگیرد در چند سال آینده چیزی به‌عنوان تئاتر کمدی اصفهان وجود نخواهد داشت.
اما کارها و فعالیت‌های پژوهشی خوبی که سال گذشته در رویداد خندستان برگزار شد، بسیار قابل‌توجه و سازنده بود؛ طبیعی است که سال آینده هم تلاش خواهد شد که حمایت‌ها از تئاتر ادامه یابد و خروجی رویداد خندستان کیفی‌تر شود.گاهی اوقات هنرمندان در عرصه‌های مختلف انتظار دارند زمانی که جشنواره‌ای برگزار می‌شود، هنرمندان آن عرصه از جای‌جای کشورمان در این جشنواره حضورداشته و فقط از جشنواره تعریف کنند درحالی‌که این نگاه صحیح نیست بلکه باید جنبه رقابتی جشنواره‌ها را دید.
درواقع سازمان فرهنگی اجتماعی شهرداری اصفهان به هر دو کفه ترازو دقت دارد؛ هم به‌صورت مستمر حمایت می‌کند و هم با برگزاری جشنواره‌هایی مانند خندستان افق‌های دورتر توسعه در این حوزه را دنبال می‌کند.
شهرداری اصفهان با تمام توان حوزه تئاتر ورود و کمک کرده است. هدف حمایت‌ها این است که تئاتر اصفهان پا بگیرد؛ این به‌نوعی یک رقابت داخل استانی است بنابراین نباید رویدادی موازی همان در داخل استان برگزار کرد و شاهد بود، بلکه این بستری است که باوجود سابقه درخشانی که در این بخش وجود دارد، بتوانیم از آن استفاده کرده، جلوه‌های جدیدی را به تئاتر کشور معرفی کنیم و نمایش‌های خوبی در اصفهان در این عرصه داشته باشیم.
تغییر رویکرد از نمایشنامه‌نویسی به اجرا دلیل خاصی داشته است؟ آیا سال آینده هم دوباره شاهد تغییر فرآیند برگزاری جشنواره خواهیم بود؟
ابتدا باید این واقعیت را بپذیریم که اگر می‌خواهیم از سینما و تئاتر خوبی برخوردار باشیم، باید روی متن ازجمله فیلم‌نامه و نمایشنامه کار توجه ویژه شود. ضمن اینکه باید از تولیدات هم به‌خوبی حمایت شود.
نهال‌ها و درختان گاهی به خاطر خشک‌سالی آسیب می‌بینند و دچار تنش می‌شوند پس‌نیاز به تقویت و نگهداری دارند؛ سازمان فرهنگی، اجتماعی و ورزشی شهرداری اصفهان به این موارد در کنار هم به‌مثابه یک پروسه کامل نگاه می‌کند. مثل این می‌ماند که یک جنگل زیبا داشته‌ایم که به دلیل آلودگی هوا یا کم‌آبی آسیب‌هایی دیده است بنابراین تلاشمان بر این است که در این جنگل نهال‌کاری و به درختان کهن‌سال رسیدگی کنیم. درواقع به‌نوعی این‌یک اکوسیستم است. هنر هم همین‌گونه است و یک اکوسیستم محسوب می‌شود.
همیشه روی موضوع شهروند دیپلمات‌ها در فعالیت‌های فرهنگی تاکید داشته‌اید, چرا در رویداد خندستان از این ظرفیت و خواهرخوانده اصفهان استفاده نشده است؟
جشنواره تئاتر کمدی خندستان یک رویداد ملی است و تلاش ما برای دوره‌های آینده بین‌المللی کردن این جشنواره است. نکته مهمی که وجود دارد اینکه باید قواعدی را رعایت کرد و برای این کار عجله نداشت.
اینکه یک جشنواره در سال اول اجرا بین‌المللی باشد به نظر می‌رسد درست نباشد. اما اگر همین رویداد در سال اول اجرا محلی باشد سپس به‌مرور ملی شود، و سپس بعد از چند سال فعالیت در عرصه ملی و شناخته شدن برای رویدادهای جهانی شرکت کند منطقی‌تر است.
اعتقادمان بر این است که جشنواره تئاتر خندستان باید با کمک مسئولان و هنرمندان اصفهان و تهران مسیری را سپری کند که به‌مرور بین‌المللی شود؛ضرورت آن‌هم این است که امسال این رویداد به شکل ملی برگزار شود.
جایی دیگر به این موضوع اشاره کردید که تصمیم دارید رویداد خندستان را در تقویم رویدادهای فرهنگی ملی ثبت کنید؛ این سوال پیش می‌آید که باوجود گذشت پنج دوره از برگزاری، چرا این امر صورت نگرفته است؟
مشکل اصلی در این رابطه نامنظم بودن برگزاری رویداد است. امسال دومین سالی است که خندستان به‌صورت منظم برگزار می‌شود. شرط نخست ثبت در تقویم ملی همین موضوع تثبیت نظم برگزاری است. شرط دوم هم رعایت کردن استانداردها در تراز ملی است.
متأسفانه هنوز نتوانسته‌ایم بروز و ظهور خوبی در این رابطه داشته باشیم. سال گذشته خندستان در بخش نمایشنامه برگزار شد و امسال در بخش اجرا برگزار می‌شود پس می‌توان سال آینده برای ثبت رویداد در تقویم ملی درخواست داد. البته قول‌هایی هم داده شده و امیدواریم به‌زودی شاهد آن باشیم.
در نشست خبری جشنواره خندستان اعلام شد که تصمیم دارید تئاتر را در سبد فرهنگی خانواده‌ها بگنجانید؛ ظرفیت پلاتوهای مکان‌های برگزاری جشنواره ۶۰ نفره است؛ آیا این فضاها ظرفیت دارند که خانواده‌ها و شهروندان بتوانند از این رویداد ملی بهره ببرند؟
امروزه دنیا در حال حرکت به سمت تئاترهای پلاتویی است. هرچقدر تعداد تماشاگر نمایش محدودتر و درگیری مخاطب با نمایش بیشتر باشد، تئاتر تأثیرگذارتر خواهد بود. شاید امروز دیگر نیازی به سالن‌های بزرگ برای تئاتر نباشد، هرچند اصفهان به تئاتر شهر نیاز دارد و شهرداری هم آن را به‌صورت جدی دنبال می‌کند.
مدیریت شهری در این دوره در تلاش برای بالا بردن سرانه حوزه نمایش است اما واقع امر این است که از تمام ظرفیت هم استفاده نمی‌کند. هرچند در این زمینه شاید بتوانیم هر شب دو تا سه اجرا داشته باشیم و امیدواریم این ظرفیت به حدی برسد که کمبود فضا را احساس کنیم و به دنبال گسترش نرم‌افزاری و سخت‌افزاری فعالیت‌های این حوزه باشیم.
باید قالب‌های مختلف هنری را به‌عنوان قالب انتقال پیام برای خانواده‌ها تثبیت کرد؛ خانواده‌ها هم مصرف و سبد فرهنگی را به‌عنوان فراغت، آموزش و یادگیری دنبال کنند. طبیعی است که شهر با این اقدامات فضای دیگری خواهد داشت؛گنبدها و بناهای تاریخی این شهر سرشار از زیبایی است و امیدواریم روح اصیل اصفهان که باهنر آمیخته است با این برنامه‌ها حفظ و احیا شود.
اشاره کردید که تصمیم دارید تئاترها اثرگذار باشند. اصفهان هم‌ظرفیت‌های دانشگاهی و فرهنگی خوبی در این زمینه دارد. به چه اندازه همراهی در این بخش در جشنواره خندستان صورت گرفته است؟
در حوزه هنر ظرفیت‌های دانشگاهی با ظرفیت‌های بیرونی پیوند می‌خورند بنابراین گسستگی زیادی ندارند. شماری از اجراهایی که در سال گذشته حمایت شدند، دانشجویی بودند پس این منظر خلاء چندانی وجود نداشته است.
سال گذشته هم تلاش شد با همکاری دانشگاه‌ها فعالیت‌هایی در این بخش انجام شود که به علت فراگیری کرونا و محدودیت‌هایی که وجود داشت، این موضوع پررنگ نشد.
از تداوم سخن گفتید و اینکه یک فعالیت باید تداوم داشته باشد تا اثربخش واقع شود. چه سیاست راهبردی در شهرداری و سازمان فرهنگی اجتماعی دنبال می‌کنید که خندستان در دوره‌های بعدی مدیریت شهری اصفهان تداوم داشته باشد؟
تداوم این رویداد وابسته به یک سری عوامل است. ابتدا عملکرد و در مرحله بعد مطالبه جامعه هنری مطرح است. درباره عملکرد خودمان باید گفت مگر اینکه ظل‌السلطانی بیاید و بناهای تاریخی این شهر را خراب کند. امروز شاهد هستیم جشنواره بین‌المللی فیلم کودکان و نوجوانان با رفت‌وآمد گروه‌ها و احزاب سیاسی بازهم برگزار شد و ماندگار باقی ماند.
نگاه ما این است که باید از این موضوع عبور کرده و به خلق برندها و جشنواره‌هایی روی آورد که برای شهر آورده داشته باشند. یعنی در کنار بناهای تاریخی و تمدنی، این رویدادها هم به‌عنوان سرمایه‌های شهر شناخته شوند. امیدوار هستیم جشنواره تئاتر خندستان، رقابت نقاشی پوپک، جشنواره فیلم کودک و رویدادهای دیگر بتواند منظومه‌ای از برنامه‌ها را در تقویم فعالیت‌های فرهنگی اصفهان بگنجاند و به جذب گردشگر منجر شود.
در همین رویداد خندستان چندین گروه هنری وارد اصفهان می‌شوند و از فضاهای مختلف شهر دیدن خواهند کرد. تلاش داریم با سرعت بیشتری پیش رفته و این عقب‌ماندگی را جبران کنیم. اقداماتی هم که در دو سال اخیر شکل گرفتند با شتاب خوبی همراه بود. امیدواریم با کمک هنرمندان ومردم اصفهان همه این ظرفیت‌ها، میراث‌های ماندگار اصفهان باشند.
برخی برگزاری جشنواره خندستان به اصلاح بریزوبپاش می‌دانند، دراین مورد چه پاسخی دارید؟
هر برنامه و رخدادی خرج دارد؛ چه در طرح منطقه‌ای و چه در سطح ملی باشد. این به‌خودی‌خود نقدبردار نیست. مهم این است که این خرج درست، به‌جا و برای شهر اصفهان آورده داشته باشد.
باید تمرین کنیم از برخی موارد عبور کنیم. درخت فرهنگ و هنر نیازمند رسیدگی مستمر است. اگر امروز وضعیت کشورمان این‌گونه است و همه متفق‌القول هستند که مشکل ما فرهنگی است، ناشی از همین نوع تفکر است که خرج کرد در حوزه فرهنگی را بریزوبپاش می‌داند. از همین رو این مدل تفکر آموزش‌وپرورش ، هنر یا پژوهش را در وضعیت حداقلی نگه می‌دارد.
امروز بلندترین صدایی که از دشمن اصلی ما یعنی آمریکا بلند می‌شود، از سینماست. آیا برگزاری اسکار بریزوبپاش نیست؟ مگر اسکار از روز اول به همین اندازه شناخته‌شده بوده است؛ خیر، بلکه مسیری طی شده و اسکار به این جایگاه امروزین خود رسیده است. خرج کرده‌اند و امروز از قدرت نرمی که همان خرج کردن برایشان آورده داشته بهره می‌برند. ما هم باید این مهم را تمرین کنیم اما به‌جا، درست و همراه با آورده برای شهر باشد.
به‌عنوان‌مثال گردشگری یک آورده جانبی است اما اصلی‌ترین کارکرد آن این است که شما علَم مکتب تئاتر اصفهان را در کشور بلند کرده‌اید و ما هم برای بالا نگه‌داشتن این علم تلاش می‌کنیم.
پدرخوانده‌ها در برخی مراکز تصمیم گیری اجازه می‌دهند این علَم بلند شود؟
این موضوع در همه عرصه‌ها وجود دارد. برای این کار جنگیدیم و خدا کمک کرد. چون اصفهان شهر خدایی است و ما از این موضوع پرهیزی نداریم و معتقدیم برای کار خوب باید خرج کرد و هیچ زمانی نمی‌توان دست‌خالی کاری از پیش برد ؛ البته ممکن است فرد یا هنرمندی اثر خوبی را ارائه کند اما اگر بخواهیم جریان ساز باشیم باید جریانی ایجاد کنیم باید برای آن هزینه کرد و برنامه داشت. مثل‌اینکه قرار است از خلیج‌فارس آب را به فلات مرکزی برسانند و برخی هم بگویند این ریخت‌وپاش برای آب است. گاهی حوزه فرهنگ را هم به همین شکل و شمایل می‌بینید؛ فقط می‌گوییم منتظر باران باشید و برای دوره خشک‌سالی اقدامی نکنید درحالی‌که برای دوران خشک‌سالی هم باید مدیریت داشت، هزینه کرد و آب را منتقل کرد و جلوی خشک شدن اکوسیستم را گرفت.
نظر شما