آتش بازی بیگانه با رسمی آشنا

به گزارش گروه جامعه، چهارشنبه سوری را باید رسمی دیرین در کهن دیار ایران زمین دانست. رسمی که در برخی متون ریشه در عهد ساسانی دارد و در شاهنامه نیز با نگاه به داستان رزم بهرام چوبینه با «پرموده» پسر ساوه‌شاه می توان ردپایی از آن یافت.

همچنین داستان گذر سیاوش از آتش برای نشان دادن پاکی خود را هم دلیلی بر برپایی این جشن می‌دانند. اما قدیمی‌ترین اشاره مستقیم به جشن چهارشنبه‌ سوری (شب آخرین سه شنبه) را می‌توان در کتاب «تاریخ بخارا» نوشته‌ی ابوبکر محمد بن جعفر نرشخی (۲۸۶ تا ۳۵۸ هجری قمری) پیدا کرد. آنجا که می‌نویسد:

… و چون امیر منصور بن نوح به مُلک بنشست، اندر ماه شوال سال سیصد و پنجاه، به جوی مولیان، فرمود تا آن سرای را دیگر بار عمارت کردند و هر چه هلاک و ضایع شده بود بهتر از آن به حاصل کردند. آن‌گاه امیر به سرای بنشست و هنوز سال تمام نشده بود که چون «شب سوری» چنان که «عادت قدیم» است، آتشی عظیم افروختند. پاره‌ای از آن بجست و (...).

البته باید اشاره کرد از آنجا که ایرانیان پیش از اسلام، روزهای ماه را با یک نام می‌خواندند و هفته و اساسا چهارشنبه نداشتند، بعلاوه پریدن از روی آتش با آیین زرتشتیان که برای آتش احترام قائل بودند هم‌خوانی ندارد، برخی معتقدند که نمی‌توان چهارشنبه ‌سوری را جشنی متعلق به دوران پیش از اسلام دانست. اما برخی از تاریخ نگاران نیز پریدن از آتش را نه به معنای بی احترامی بلکه عبور جسم از آتش را نشانی از پالایندگی و پاکی تعبیر و آن را یکی از آیین های اساسی ایرانیان تفسیر می کنند.

به هر روی قرن هاست چهارشنبه سوری همانند دیگر رسوم عیدانه و نوروزی جزء جدایی ناپذیر مردم ایران زمین شناخته می شود و حتی در کشورهای همسایه پارسی زبان نیز به عنوان آیینی رایج بجای آورده می شود. به گفته برخی مردم شناسان از زمان ساسانیان این رسم پیش درآمد نوروز و بدرود بدی ها و سوزاندن کینه ها و نفرت و سبکبالی از هرچه آزاردهنده روح و ذهن بوده است.

چهارشنبه سوری با پیشینه برگزاری رسومی سنتی چون افروختن و پرش از روی آتش، قاشق‌زنی، آجیل مشکل‌گشای، فال‌گوش و شکاندن کوزه، باید نوید بخش شادی و امید باشد. اما انحراف از اجزا و بخش های شاد و سالم این سنت دیرین طی سالیان اخیر و ورود پاره ای انحرافات و استفاده از انواع ترقه و مواد آتش زا و برافروختن آتش های مهیب از سوی برخی افراد شادی این شب و پیشواز سال جدید را به کابوسی همراه با انواع سوختگی ها و صدمات جدی روحی و روانی مبدل کرده است و از شکل امید و آرامش به معضلی در جهت صلب آسایش تبدیل شده است.

سوری که هرساله قربانی می دهد و خسارات مالی تحمیل می کند، و آسیب های جسمی ماندگار که تا همیشه داغ چهارشنبه سوری را بر دل می گذارد.

در سال گذشته (۱۴۰۰)، ۲۸۳۴ نفر مصدوم از ابتدای اسفند تا روز چهارشنبه‌سوری در سطح کشور داشتیم. ۷۸ درصد از این مصدومان فقط و فقط در چهارشنبه‌ آخر سال دچار آسیب شده‌اند که رقمی حدود ۲۲۱۶ نفر را شامل می‌شود.در چهارشنبه‌سوری سال ۱۴۰۰، تهران با ۷۳۷ نفر مصدوم، بیشترین تعداد آسیب‌دیدگان را داشت و آذربایجان شرقی و غربی، رتبه دوم و سوم را در تعداد مصدومان داشته‌اند. گفتنی است که در سال ۱۴۰۰ نسبت به سال ۱۳۹۹، با رشد ۲۸ درصدی آسیب‌دیدگان ناشی از حوادث مرتبط با چهارشنبه‌سوری مواجه بودیم.

آمارها می گویند از اول اسفند تا ۱۹ اسفند ۱۴۰۱، نیز تعداد مصدومان و فوتی‌های ناشی از این قبیل حوادث، در مجموع ۱۵۲ نفر در سطح کشور است؛ که جزئیات این آمار، ۶ نفر فوتی (۴ نفر در تهران، ۱ نفر در همدان، ۱ نفر در ارومیه)، ۳۰ نفر قطع عضو، ۳۸ نفر بستری در بیمارستان و ۳ نفر بستری در بخش ویژه را شامل می‌شود.

جشنی با پیوست هشدارهای فرهنگی و قضایی

طی سالهای متمادی جشن چهارشنبه سوری پیوستی به نام توصیه های فرهنگی و جزاهای قضایی داشته است، شاید تغییر جهت یک رویداد فرهنگی بیش از هرچیزی نیازمند آسیب شناسی باشد. زهرا کریم‌نیا کارشناس ارشد مردم شناسی و مطالعات اجتماعی در این زمینه به ایرنا گفت: معمولا در هر جامعه ای نقص یا خلایی در یکی از افعال فرهنگی بدون ایجاد هیچگونه جایگزینی صورت گیرد جامعه با مشکلاتی مواجه می شود که یکی از عوامل این نقص ناشی از رهاسازی آن است.

وی نوروز را از جمله سنت های زیبا و محترم برای همه اقوام و خانواده های ایرانی عنوان کرد و افزود: جشن های نوروز به شکل های مختلف در حال برگزاری در کشور است و حتی از مرزهای ما نیز فراتر رفته و خانه تکانی و چهارشنبه سوری نیز جزو لاینفک فرهنگ ایرانیان و یکی از پیش زمینه های نوروز است.

به گفته این کارشناس اجتماعی، در زمان های کهن در ایران هر ماه به اقتضای شرایط زمانی و مکانی جشنی بوده و سفره ای همراه با خیرخواهی و بخشش پهن می شده که برخی از این آیین ها و سنت ها همانند جشن مهرگان که مفصل تر از نوروز بود، برچیده شده و برخی همچون یلدا و چهارشنبه سوری همچنان در فرهنگ مردم ایران جای دارد.

وقتی سنت ها و آیین هایی که جزو خصوصیت لاینفک شخصیتی و ملیتی ملت هاست دچار تغییر، حذف و یا رهاسازی می شود و هیچ جایگزینی برای آن نیز در نظر گرفته نمی شود، متاسفانه خود مردم یا بخشی از آنها برای جایگزینی آن شروع به همانندسازی می کنند که اثرات آن یا سنت ها به شکل دیگری توام با نارضایتی خشم و هیجان ظهور و بروز پیدا می کند و البته در اینجا نباید نقش افراد سودجو را نیز نادیده گرفت.

کریم‌نیا ادامه داد: پریدن از روی آتش از سوی مردم که به صورت دورهمی های اقوام و دوستان و همسایگان بود، ایجاد مودت و انس و دوستی می کرد با برخی برخوردها کمرنگ تر شد و جایگزینی نیز برای آن در نظر گرفته نشد و از دهه ۶۰ تقریباً با ورود دارت و ترقه به سنت چهارشنبه سوری به عنوان جایگزین مواجه بودیم و به دست خود رفتار مردم را به سمت معضل کنونی سوق دادیم.

وی مدیریت جشن ها را یکی از راهکارهایی دانست که در تمامی کشورها به خصوص کشورهای توسعه یافته در حوزه گردشگری انجام می شود و توضیح داد: برپایی برنامه ها و جشن های شاد درست با رعایت حریم امنیت خانواده و جامعه که شادی و نشاط و امید به زندگی را رونق دهد و موجب انسجام اجتماعی بیشتر شود ، می تواند ما را با چهارشنبه سوری گذشته پیوند دهد که البته باید دولت آن را با مراسمی رسمی از انحراف خارج کند.

سوری که نیازمند مدیریت است

یوسف ملایی جامعه شناس تنها راهکار مقابله با انحراف در جشن چهارشنبه سوری را مدیریت هیجان دانسته و معتقد است: وقتی چهارشنبه سوری را جشن می نامیم، باید انتظار داشته باشیم با این وازه جشن شادی و سپس هیجان هم رخ دهد. پس بیش از هرچیزی نیازمند مدیریت هیجان هستیم.

وی توضیح داد: منظور من از مدیریت هیجان محروم کردن مردم از یک رسم و آیین نیست، بلکه برعکس تشویق مردم به برگزاری این جشن اما با شرایط و مدیریت خاص است. به طوری که مثلا همانند بسیاری از مراسم رسمی در برخی از میادین، پارک ها، استادیوم ها شهرداری ها و مسئولان محلی اقدام به برگزاری جشنی چهارشنبه سوری با رعایت شرایط ایمنی کنند.

به گفته ملایی، در چنین حالتی نه تنها، مردم تمایلی برای حضور در محافل و جمع های خطرناک نمی کنند، بلکه از استفاده شخصی از مواد محترقه و یا آتش پراکنی خودداری کرده و به جمع های خانوادگی در میان خانواده های دیگر قرار می گیرند.

این جامعه شناس گفت: مدیریت هیجان مسئله ای اثبات شده در بسیاری از کشورها است. برای مثال هند و چین دوکشوری هستند که هرساله جشن های بزرگی برپا می کنند اما با مدیریت این جشن ها سعی می شود مردم بخصوص جوانان به جای فاعل خطرناک، به تماشاچی تبدیل شوند و هم لذت برده و شاد شوند و هم از اقدامات خطرناک پرهیز کنند.

ملایی در پایان تاکید کرد: ضمناً باید به این مسئله توجه کرد که هزینه مدیریت هیجان بسیار کمتر از خسارت‌هایی است که هر ساله از جانب چهارشنبه سوری به جامعه تحمیل می شود که وجه جانی آن با هیچ قیمتی جبران نمی شود.