به گزارش خبرنگار گروه علم و آموزش ایرنا، در حال حاضر جنگل ها به عنوان توده‌های سبز حدود یک ‌سوم از زمین‌های جهان و ۳۱ درصد از مساحت کل زمین را تشکیل می دهند که به شکل نامتوازن در دنیا پراکنده‌ شده‌اند. تقریبا نیمی از مناطق جنگلی در این پهنه خاکی دست‌نخورده باقی مانده‌ است و ۹ درصد از جنگل‌ها ارتباطی با دیگر مناطق ندارند.

جنگل‌های بارانی مناطق استوایی و جنگل‌های مخروطی مناطق معتدل کمتر دست‌خورده‌اند؛ در حالی که جنگل‌های پهن برگ مناطق گرمسیری و جنگل‌های بارانی معتدل بیشتر با دخالت های انسانی روبرو هستند.

سرپناه بیش از نیمی از گونه‌های ساکن در خشکی جنگل ها هستند که به تعادل اکسیژن، دی‌اکسیدکربن و رطوبت موجود در هوا کمک و از حوزه‌های آبخیزداری تأمین‌کننده آب شیرین رودخانه‌ها محافظت می‌کنند، درختان بیشترین اکسیژن موجود در طبیعت برای زنده ماندن را تولید می کنند، آنها در روزهای گرم سایه خنک فراهم می‌کنند و به طبیعت زیبایی می‌دهند.

این پهنه سبز با جمعیت روبه ‌رشد جهانی و افزایش تقاضا برای محصولات جنگلی یا زمین بیشتر برای کشاورزی، ساخت‌وساز و مواردی از این قبیل، هر روز بیش از پیش در معرض تخریب و نابودی قرار دارند، به همین دلیل نگهداری از درختان باید به یک اولویت تبدیل شود، البته میلیون‌ها هکتار از جنگل‌ها هر ساله از بین می‌روند.

جنگل‌ها نه‌ فقط به عنوان گریزگاه‌های بشر برای رهایی از زندگی‌ روزمره بلکه به منزله پهنه‌های سبز نجات‌دهنده زمین از گرمایش و تغییرات اقلیم، باید از خطر نابودی مصون باشند. افزایش سطح آگاهی مردم به ویژه کودکان در خصوص طبیعت، جنگل‌ها برای حفاظت و پایداری آن اهمیت بسیاری دارد.

بر اساس آمار سازمان ملل متحد سالانه حدود ۱۰ میلیون هکتار جنگل زدایی در دنیا به وقوع می پیوندد، به همین دلیل مجمع عمومی سازمان ملل متحد در سال ۲۰۱۲ میلادی روز بیست و یکم مارس (اول فروردین) را با هدف حفاظت و ارتقای سطح آگاهی‌ها از نقش و جایگاه جنگل‌ها در تحقق توسعه پایدار به عنوان روز جهانی جنگل ها International Day Of Forests اعلام کرد.

هدف اصلی این روز که در ایران مصادف با نخستین روز از فصل بهار و عید نوروز است، ارج نهادن به نقش بی‌بدیل و تاثیرگذار جنگل‌ها در نیل به توسعه پایدار و حفظ بستر حیات برای بقای انسان و همه موجودات زنده است.

نامگذاری این روز که امسال با شعار جنگل ها و سلامتی (Forests and Health)، جنگل های سالم برای انسان های سالم همراه است این امکان را به دولتمردان و مسوولان کشورها می دهد تا فعالیت‌های آگاهی بخشی مربوط به صیانت و توسعه پایدار جنگل‌ها و درختان را سامان‌دهی کنند.

روز جهانی جنگل‌ها، کشورها را تشویق می‌کند تا در قبال سازماندهی فعالیت‌های محلی، ملی و بین‌المللی مربوط به جنگل از جمله راه‌اندازی برنامه‌های حمایتی درختکاری و افزایش سرانه فضای سبز درختی در سطح بین‌المللی متعهد شوند.

نگهداری از درختان باید به یک اولویت برای همه مردم تبدیل شود البته میلیون‌ها هکتار از جنگل‌ها هر ساله از بین می‌روند اما هنوز هم مسیر طولانی را در پیش داریم. وضعیت جنگل‌ها برای همه انسان های روی کره زمین به دلایل متعددی اهمیت دارد. ۸۰ درصد از تنوع زیستی در جنگل‌ها هستند و هر سال بسیاری از گونه‌ها به دلیل تخریب درختان و جنگل‌ها منقرض می‌شوند، البته جنگل‌ها نقش مهمی هم در تغییرات آب و هوایی دارند و بین ۱۲ تا ۱۸ درصد از حذف کربن جهان و گرمای جهانی به دلیل تخریب جنگل ها است. جنگل ها همچنین عامل ایجاد غذا، فیبر، آب و داروها برای ۱.۶ میلیارد جمعیت دنیا به ویژه افراد فقیر هستند، روز جهانی جنگل هم حاکی از این موضوع است.

جنگل ها و پوشش درختی ازطریق حفظ پایداری خاک نقش غیرقابل انکاری در مقابله با تخریب سرزمین، تعدیل فرسایش آبی و بادی و چرخه مواد غذایی خاک دارد. تخریب جنگل ها پیامدهایی چون کاهش تنوع زیستی، کاهش قابلیت ترسیب کرن در اکوسیستم های زمینی را در پی خواهد داشت.

جنگل های واقع در مناطق خشک انعطاف پذیری کمی نسبت به تغییرات اقلیمی و دخالت های انسانی داشته و به مراتب آسیب پذیرتر از جنگل های مناطق مرطوب دارند. جنگل های ایران بویژه جنگل های مناطق زاگرسی ازجمله همین جنگل ها است و باتوجه به شکنندگی این اکوسیستم ضروری است مشارکت تمامی اقشار جامعه در حفظ، ‌احیا و توسعه آنها لحاظ شود و دوراندیشی و مدیریت این جنگل های صورت گیرد به نحوی که پایداری و استمرار این اکوسیستم های حساس اولین اولویت برنامه توسعه ای در مناطق جنگی کشور باشد.

سهم هر ایرانی از جنگل کمتر از یک چهارم متوسط سهم هر شهروند در جهان

آمارها نشان می دهد سهم هر ایرانی کمتر از یک چهارم متوسط سهم هر شهروند کره زمین از جنگل است. بر اساس آخرین آمار موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع، وسعت رویشگاه‌های جنگلی ایران حدود ۱۲ میلیون هکتار و سرانه هر ایرانی از جنگل، کمتر از ۲ دهم هکتار است که یک چهارم سرانه جهانی می‌شود، در صورتی که میانگین سرانه هر شهروند در کره زمین هشت دهم هکتار جنگل است بنابراین باید توجه به حفظ رویشگاه‌های جنگلی، چهار برابر توجه جهانی باشد.

جنگل‌های شمال ایران با قدمتی بیش از ۵۰ میلیون سال یکی از ارزشمندترین جنگل‌های جهان و مهم ترین جنگل های ایران حدود ۲ میلیون هکتار مساحت دارد، بیش از ۸۰ گونه درختی و درختچه‌ایی در آن وجود دارد. جنگل‌های شمال که به "جنگل‌های هیرکانی" معروف است این روزها در معرض آسیب قرار دارند. جنگل‌های هیرکانی با ۱.۹ میلیون هکتار وسعت از آستارا در شمال استان گیلان شروع می شود، بخشی از سمنان و مازندران را دربرمی گیرد و تا گُلی‌داغ در شرق استان گلستان به طول تقریبی ۸۰۰ کیلومتر و عرض ۲۰ تا ۷۰ کیلومتر پراکنش دارد. بخشی کوچکی از جنگل‌های هیرکانی هم معادل ۲۰ هزار هکتار در جمهوری آذربایجان قرار دارد.

در جنگل های شمال ایران ۹۰ گونه درختی و ۲۱۱ گونه درختچه ای و هزار و ۵۵۸ گونه علفی و بوته ای وجود دارد، مساحت این عرصه ها در حدود یک درصد جنگل های اروپا است ولی تعداد گونه های آن ۱۶ درصد گونه های موجود در کل قاره اروپا است.

این مقایسه ها نشان می دهد جنگل های هیرکانی با وجود مساحت کم، تنوع گونه ای بسیار زیادی دارد و از این نظر و به دلیل تنوع زیستی و گستردگی ذخایر ژنتیکی، شایسته تحقیقات زیادی است که یکی از آنها تعیین کهنسال ترین درختان موجود در آن است.

این عرصه های جنگلی در کشور به ویژه در شمال ایران مواهب گرانبها و ارزشمند فراوانی را درخود جای داده است که تاکنون شناسایی و تحقیقات علمی کاملی روی آنها انجام نشده و ضروری است برای حفاظت همه جانبه از این میراث طبیعی برنامه ریزی علمی و اصولی اتخاذ شود.

از سوی دیگر به گفته فعالان محیط زیست، وضعیت جنگل‌های کشور نگران‌کننده است و اگر مردم نسبت به حفظ جنگل‌ها آگاهی و حساسیت لازم را نداشته باشند، شرایط جنگل ها بحرانی می شود و مردم باید بدانند کاشت درخت صرفا در مناسبت‌هایی مانند روز درختکاری در اطراف شهرها به هیچ وجه نمی‌تواند ضامن ریه‌های طبیعی جنگل برای تولید اکسیژن در مناطق شمالی، غربی، شرقی و جنوبی کشور باشد و باید با هم و در کنار هم به فکر حفاظت از این دستگاه بزرگ اکسیژن‌ساز باشیم.

آنتونیو گوترش دبیرکل سازمان ملل متحد در سال ۲۰۲۱ در گزارشی نوشت: قبل از همه‌گیری کرونا، بسیاری از کشورها سخت تلاش می‌کردند تا از دست دادن جنگل‌های بومی را معکوس کنند و مناطق حفاظت‌شده را که برای حفاظت از تنوع زیستی تعیین شده‌اند، افزایش دهند. برخی از این دستاوردها اکنون با روند نگران کننده افزایش جنگل زدایی جنگل‌های استوایی اولیه در معرض خطر هستند.

وی از همه بازیگران از جمله دولت‌ها، جامعه تجاری و جامعه مدنی خواست «اقدامی فوری برای توقف جنگل‌زدایی و تخریب جنگل‌ها انجام دهند و برای احیای جنگل‌ها دست به عمل بزنند.

حفاظت از این تنوع زیستی از اولویت‌دارترین برنامه مدیریتی

حال این سوال مطرح است که با توجه به پراکندگی جنگل ها در ایران چه اقدامات و برنامه ریزی های علمی و آموزشی برای جلوگیری از تخریب و حفاظت از جنگل ها انجام شده است؟

کامران پورمقدم رئیس شورای عالی جنگل، مرتع و آبخیزداری سازمان جنگل‌ها، سطح جنگل های کشور را ۱۴.۳ میلیون هکتار اعلام کرد و گفت: این جنگل‌ها که از تنوع زیستی بسیار بالایی برخوردار هستند در پنج ناحیه رویشی کشور پراکنده اند.

وی جنگل‌های ایران به ویژه هیرکانی را یکی از منحصر به فردترین جنگل های دنیا عنوان کرد و افزود: در حال حاضر بخش قابل توجهی از جنگل ها در میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده و حفاظت از این تنوع زیستی از اولویت‌دارترین برنامه مدیریتی سازمان جنگل ها است.

رئیس شورای عالی جنگل، مرتع و آبخیزداری سازمان جنگل‌ها و مراتع و آبخیزداری کشور تاکید کرد: یکی از عواملی که سبب شده است جنگل‌های ایران در دنیا ویژه شناخته شود به خاطر برخورداری از تنوع گونه ای و زیستی آن است.

پورمقدم سیاست‌های سازمان جنگل‌ها را برای مدیریت و حفاظت رویشگاه‌های جنگلی کاهش عوامل تخریب بیان کرد و اظهار داشت: این اقدام در راستای توسعه مشارکت مردمی و حفاظت از جنگل‌ها انجام می شود.

وی تلفیق عملیات احیایی، توسعه جنگل و انجام اقدامات آبخیزداری و آبخوانداری را از برنامه ای مکمل در حفاظت از پوشش گیاهی و جنگلی برشمرد.

ایران جزو ۲۰ کشور دنیا در تنوع زیستی

رئیس شورای عالی جنگل مرتع و آبخیزداری سازمان جنگل‌ها و مراتع و آبخیزداری کشور همچنین گفت: بر اساس ارزیابی‌های انجام شده، ایران به لحاظ تنوع زیستی جزو ۲۰ کشور دنیا محسوب می شود و جایگاه ویژه ای از منظر تنوع زیستی در دنیا داراست.

پورمقدم تصریح کرد: جنگل‌ها اگر چه در نظر عموم انبوهی از درختان محسوب می‌شود اما اکوسیستم جنگل با یک زنجیره به هم پیوسته موجودات زنده در خاک (میکروارگانیسم) و موجودات غیر زنده در تعامل است که بقا و حیات این مجموعه به یکدیگر مرتبط است.

وی با تاکید بر اهمیت و حفظ جنگل‌های کشور تصریح کرد: برای پایداری جنگل‌ها و اثرگذاری این اکوسیستم بر حیات انسان ها نیازمند مدیریت پایدار بر جنگل هستیم زیرا حفاظت از جنگل ها حفاظت از تنوع زیستی است.

این مسوول شورای عالی جنگل اعلام کرد: برنامه‌ها و سیاست‌های تدوین شده سازمان جنگل ها ابعاد مختلف اکولوژیکی، اقتصادی و اجتماعی جنگل را مورد توجه قرار داده و یکی از شاخصه های پایدار جنگل که حفظ تنوع زیستی است در دستور کار این سازمان قرار گرفته است.

باید در کنار حفاظت از جنگل‌ها و منابع طبیعی، کاشت درخت را نیز در دستور کار قرار دهیم

به گفته نقی شعبانیان معاون امور جنگل سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور ۵۰ درصد جنگل‌های دنیا در ۲ قرن اخیر کاهش یافته است که این موضوع باید جبران شود، علاوه بر اینکه باید به حفظ داشته‌ها اهتمام ورزید و تخریب شده‌ها را نیز احیا کنیم.

وی معتقد است: باید در کنار حفاظت از جنگل‌ها و منابع طبیعی، کاشت درخت را نیز در دستور کار قرار دهیم.

معاون امور جنگل سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور یادآور شد: وزارت جهاد کشاورزی طرحی با عنوان کاشت یک میلیارد درخت را مطرح و رئیس جمهور نیز آن را تایید کرده است، طرحی که در راستای طرح جهانی کاشت یک تریلیون درخت تا سال ۲۰۳۰ در دنیا بوده و قرار است در بازه زمانی چهار ساله یک میلیارد درخت در سراسر کشور کاشته شود.

شعبانیان تصریح کرد: اجرای این طرح می‌تواند از بروز و ظهور معضلات و مشکلات زیست‌محیطی مانند ریزگردها، افزایش گازهای گلخانه‌ای، آلودگی آب و خاک با فلزات سنگین و فرسایش خاک جلوگیری کند.

از سوی دیگر شاهد حمایت مجلسی ها از این طرح هستیم. سخنگوی کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس از همراهی و حمایت این کمیسیون در صورت وجود خلأ قانونی برای کاشت یک میلیارد درخت خبر داد.

به گفته ذبیح‌الله اعظمی ساردویی کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس شورای اسلامی با جدیت، نظارت بر اجرای طرح" کاشت یک میلیارد درخت" را دنبال می‌کند.

وی حضور و همراهی وزارتخانه های جهاد کشاورزی و آموزش و پرورش، دانشگاه‌ها و رسانه‌ها را در این اقدام تاثیرگذار دانست و تاکید کرد: پیشینه حضور مشارکت مردم در پروژه‌ها نشان از موفقیت آن دارد و این مهم می‌تواند تاثیر بسزایی در اکوسیستم و وضعیت منابع طبیعی کشور داشته باشد.

در سخن آخر می توان گفت احیای جنگل‌ها در کشور عزم همه هموطنان، دولتمردان و دست اندرکاران را می طلبد و حفاظت از جنگل‌ها باید به یکی از اولویت‌های اصلی کشور تبدیل شود.