به گزارش خبرنگار گروه علم و آموزش ایرنا، پلاستیک‌ها شایع‌ترین نوع آلاینده‌ها در زیست‌بوم‌های آبی به‌خصوص دریاها و اقیانوس‌ها به شمار می‌آیند. بقایای آنها در هر اندازه و شکلی موجود است؛ اما به طور کلی به ذرات با اندازه کوچکتر از ۵ میلی متر میکروپلاستیک گفته می‌شود که در اکثر موارد با چشم غیرمسلح دیده نمی‌شوند.
مطالعات مختلف نشان می‌دهد اکثر اجزای ذرات پلاستیکی اندازه‌های مختلف در محدوده میکرومتر دارند. میکروپلاستیک‌ها از فیلتر های آب به آسانی عبور کرده و وارد محیط زیست می‌شوند در نتیجه تهدید بالقوه ای برای زندگی آبزیان به شمار می‌روند.
میکروپلاستیک‌ها و سلامت پهنه‌های دریایی
استفاده وسیع انواع پلاستیک‌ها در صنایع شیلات، گردشگری، غذایی و غیره با گذشت زمان باعث تغییرات گسترده در ساختار جمعیت و رفتار آبزیان می‌شود. همچنین میکروپلاستیک‌ها یکی از عوامل اصلی تغییرات ایجاد شده در زنجیره‌ها و شبکه‌های غذایی دریاها و اقیانوس‌ها هستند. آنها نسبت سطح به حجم بالا و ترکیبات شیمیایی دارند.
این ذرات قابلیت زیادی در جذب آلاینده‌های آلی نظیر هیدروکربن‌های آروماتیک چندحلقه‌ای،PAHs ، دی‌کلرو دی‌فنیل تری‌کلرواتان یا ددت DDT، بی فنیل پلی‌کلرین PCB دارند و از آنجا که میکروپلاستیک‌ها شباهت زیادی به طعمه جانداران آبزی دارند، توسط موجودات آبزی مصرف می‌شوند و احتمال ورود ترکیبات سمی به زنجیره غذایی وجود خواهد داشت.
تولید و تقاضای جهانی برای پلاستیک‌ها سالانه حدود ۳۵۰ میلیون تُن است که میلیون‌ها تن زباله‌های پلاستیکی توسط بشر وارد محیط زیست می‌شود. صدها سال طول می‌کشد تا کامل این مواد از بین بروند و سالیان متمادی تاثیرات مخرب خود را بروز می‌دهند.
میکروپلاستیک‌ها نه تنها سلامت دریاها و اقیانوس‌ها، بلکه سلامت کل زیست‌بوم کره زمین را تهدید می‌کنند و نگرانی زیادی با توجه به قابلیت پایداری زیاد آنها در محیط وجود دارد.
با توجه به اهمیت روز افزون میکروپلاستیک‌ها در زیست‌بوم‌های آبی و تاثیرات مخربی که در اجزای مختلف آن ایجاد می‌کنند، در سال‌های اخیر مطالعات زیادی در سراسر جهان با تمرکز بر فراوانی و پراکنش میکروپلاستیک‌ها در زیست بوم‌های آبی انجام شده است.
محققان پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی با توجه به ماموریت خود در زمینه پایش مستمر زیست بوم‌های آبی کشور، جهت کسب اطلاعات از وضعیت آلودگی میکروپلاستیک‌ها و تکمیل اطلاعات موجود در زمینه فراوانی آنها در آب‌های جنوب دریای خزر، از سال ۱۳۹۷ نمونه‌برداری مستمر از آب‌های بخش جنوبی دریای خزر آغاز کردند.
مطالعات انجام شده توسط دکتر احمد منبوهی رئیس ایستگاه اقیانوس شناسی دریای خزر (نوشهر) همراه با مهندس رضا رهنما کارشناس پژوهشی شامل بررسی نوع، فراوانی و پراکنش میکروپلاستیک‌ها در آب و رسوبات بخش جنوبی دریای خزر بود و شامل ۴ بخش (رسوبات ساحل، آب های ساحلی و دور از ساحل، رسوبات ساحلی و دور از ساحل و نیز آب و رسوبات رودخانه های ورودی به جنوب دریای خزر) است و طی آن میکروپلاستیک‌ها با توجه به شکل، اندازه و رنگ طبقه بندی، نوع پلیمر استفاده شده در ساخت آنها مشخص و منشا آنها در نواحی مختلف بررسی شد.
احمد منبوهی در گفت‌وگو با خبرنگار گروه علم و آموزش ایرنا در مورد این مطالعات گفت: گستره مطالعات و نمونه‌برداری‌ها کل بخش جنوبی دریای خزر در ایران را شامل می‌شود. در نخستین گام در سال ۱۳۹۷ در ۱۷ ایستگاه در سطح استان مازندران فراوانی و پراکنش میکروپلاستیک‌ها در رسوبات ساحلی مطالعه شد.
وی افزود: همچنین طی سال‌های ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸ در ۶ نیم خط عمود بر ساحل (۱۸ ایستگاه) در کل بخش جنوبی دریای خزر مطالعات و نمونه‌برداری از میکروپلاستیک‌ها در آب‌های ساحلی و دور از ساحل انجام شد که بر اساس نتایج حاصله میانگین فراوانی میکروپلاستیک‌ها در آب ۲۴۶/۰ ذره در متر مکعب بود. میکروپلاستیک‌ها با اندازه ۵۰۰۰- ۱۰۰۰ میکرومتر بیشترین درصد فراوانی و بیشترین شکل آنها به ترتیب فیلم با ۵۰ درصد و فیبر با ۴۰ درصد بود.
آب دریای خزر در منطقه بندرترکمن آلوده‌ترین آب از نظر میکروپلاستیک
به گفته منبوهی پلی اتیلن، پلی پروپیلن و پلی پروپیلن تری فتالات عمده پلیمرهای تشکیل‌دهنده میکروپلاستیک‌ها بود. همچنین نتایج حاصل از مطالعه میکروپلاستیک‌ها در رسوبات بستر دریای خزر در آب‌های ساحلی و دور از ساحل دریای خزر نشان داد میانگین فراوانی میکروپلاستیک‌ها به ترتیب ۶۷/۱۹۶ و ۱۵/۱۰۳ ذره در متر مکعب است. فیبرها بیشترین درصد شکل آنها بودند.
همچنین پلی استایرن و پلی پروپیلن تری فتالات بیشترین پلیمرهای تشکیل دهنده میکروپلاستیک‌ها بود. یافته های به‌دست آمده در این مطالعه نشان داد آب دریای خزر در منطقه بندر ترکمن با فراوانی ۵/۰ ذره در متر مکعب آلوده‌ترین ناحیه از نظر وجود میکروپلاستیک است.
وی با اشاره به مطالعه دیگری سال‌های ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ توضیح داد: تعداد ۱۳ رودخانه در بخش جنوبی دریای خزر از نظر میزان آلودگی میکروپلاستیک در این مطالعه بررسی شد که بر اساس نتایج به دست آمده میانگین فراوانی میکروپلاستیک‌ها در رودخانه های منتهی به دریای خزر ۰۸/۲۱۴ ذره در کیلوگرم بود. بیشترین اندازه میکروپلاستیک‌های شناسایی شده کوچکتر از ۳۰۰ میکرومتر و بیشترین شکل و رنگ آنها را سفید تشکیل می داد. همچنین پلی استایرن بیشترین پلیمر تشکیل دهنده میکروپلاستیک ها در رسوبات رودخانه های ورودی به جنوب دریای خزر بود.
عضو هیات علمی پژوهشگاه اقیانوس‌شناسی و علوم جوی ادامه داد: با توجه به نتایج تحقیقات رودخانه چالوس با فراوانی ۴۸۰ ذره در کیلوگرم آلوده ترین رودخانه از نظر وجود میکروپلاستیک بود. پس از آن، رودخانه‌های هراز و صفارود آلوده‌ترین رودخانه‌ها از نظر میکروپلاستیک بودند.
وی گفت: با توجه به اینکه نزدیک به ۱۰۰ سال از تولید و مصرف پلاستیک در کشور می گذرد بر اساس نتایج حاصل از مطالعات منشا میکروپلاستیک ها در نواحی مختلف دریای خزر متغیر بوده که تحت تاثیر سبک زندگی و اقتصاد هر منطقه در سواحل سه استان شمالی کشور است. منشا میکروپلاستیک های شناسایی شده شامل فعالیت های کشاورزی، صیادی، فاضلاب‌های خانگی، انباشت زباله، ساخت و سازها، صنایع و نیز گردشگری است.
منبوهی در مورد منشا آلودگی‌های میکروپلاستیکی توضیح داد: در برخی نقاط چند منشا در ایجاد آلودگی میکروپلاستیک ها دخیل است؛ مانند سواحل بابلسر، سرخرود و چالوس در میانه خط ساحلی دریای خزر که میکروپلاستیک‌های شناسایی شده ناشی از فاضلاب های خانگی، انباشت زباله، فعالیت های کشاورزی، صیادی و گردشگری بود یا تالش و کیاشهر در غرب دریای خزر که میکروپلاستیک های شناسایی شده ناشی از فاضلاب های خانگی، ساخت و سازها، انباشت زباله، فعالیت‌های کشاورزی و صیادی بود.
جاذبه‌های طبیعی به مثابه پاشنه آشیلی برای محیط‌زیست
وی ادامه داد: در ساحل قره سو در استان گلستان در شرق خط ساحلی دریای خزر اما عامل صیادی و در مقیاس خیلی کمتر فاضلاب های خانگی منشا عمده میکروپلاستیک‌های شناسایی شد. جاذبه طبیعی هر منطقه در صورتی که آموزش‌های لازم و فرهنگ سازی پایه ای صورت نگیرد می تواند نقش منفی در افزایش سطح آلودگی میکروپلاستیک در سواحل، آب و رسوبات دریای خزر و رودخانه های ورودی به آن داشته باشد.
با توجه به گستره سواحل جنوبی دریای خزر و وجود شهرها و روستاها، مزارع کشاورزی و باغات، کارخانه‌ها، مراکز تفریحی و گردشگری و فعالیت صیادی زیاد در تمام طول سال، لزوم توجه به فرایند کنترل ورود آلاینده‌ها و بخصوص آلاینده‌های نوظهوری چون میکروپلاستیک‌ها اهمیت زیادی دارد. بری کنترل و کاهش ورود آلاینده‌ها به این زیست بوم با ارزش نیاز به عزم جدی برای برنامه‌ریزی‌های بلندمدت میان بخشهای تصمیم ساز با هماهنگی بخشهای تحقیقاتی است.
این محقق حوزه محیط‌زیست دریاها نتیجه گرفت: با توجه به یافته‌های مطالعات، فراوانی میکروپلاستیک‌ها بین ۲۵ تا ۳۳۰ ذره در کیلوگرم متغیر بود. اکثر میکروپلاستیک‌های شناسایی شده دارای شکل فیبر، رنگ مشکی و اندازه متوسط و عمده پلیمرهای تشکیل دهنده آنها پلی استایرن و پلی اتیلن بود. یافته‌ها نشان داد ساحل دریای خزر در محدوده رامسر آلوده‌ترین منطقه از نظر میزان وجود میکروپلاستیک‌هاست و پس از آن به ترتیب محمودآباد و سیسنگان در جایگاه های دوم و سوم قرار گرفتند.
نظر شما