بیش از ۳ ماه است که استشمام گاز های مرموز در مدارس دخترانه خانواده های زیادی را دچار نگرانی کرده است. این اتفاقات از مدرسه‌ای در قم شروع شد و به شهرهای دیگر هم سرایت کرد. احتمالات زیادی برای وقوع چنین حادثه‌ای در میان مردم مطرح می‌شود، اینکه این کار توسط افرادی برای جلوگیری از رفتن دختران به مدرسه صورت گرفته یا اینکه دست‌های خارجی برای ایجاد تنش در جامعه اقدام به چنین کاری کرده‌اند. حتی برخی مانند دکتر «رابرت بارتلومیو» جامعه‌شناس پزشکی آمریکایی معتقدند که شبیه این اتفاقات بارها در نقاط مختلف جهان تکرار شده است و بیشتر به دلیل وجود فشار روانی بر جمعیت جوان جامعه و به طور خاص دختران ایجاد می‌شود. دکتر بارتلومیو که تخصصش بررسی «بیماری روانی جمعی» است، اقدام به بررسی اخبار منتشر شده از جزییات ماجرای مسمومیت در مدارس ایران کرده و می‌گوید که ممکن است در ابتدا به هر دلیلی گازی در یکی از مدارس منتشر شده باشد ولی با توجه به بررسی های علمی این اتفاق یک نوع بیماری با عنوان بیماری روانی جمعی است. این بیماری که در نقاط مختلف دنیا هم سابقه دارد، زمانی شکل می‌گیرد که افراد در یک گروه به طور همزمان احساس بیماری می‌کنند، حتی اگر هیچ دلیل فیزیکی یا محیطی برای بیمار بودن آنها وجود نداشته باشد. آنها ممکن است فکر کنند که در معرض چیز خطرناکی مانند میکروب یا سم قرار گرفته اند.
مقاله دکتر «رابرت بارتلومیو»، شنبه چهارم مارس (۱۳ اسفند) با عنوان «روانشناسی و راز دختران دانش‌آموزان مسموم شده» در یک پایگاه تخصصی روانشناسی منتشر شد. دکتر بارتلومیو می گوید پس از انتشار این مقاله علمی تماس های زیادی از طرف افراد فارسی زبان با وی گرفته شده و او را عامل جمهوری اسلامی معرفی کرده اند. همین تماس ها به دفتر موسسه منتشر کننده مقاله نیز گرفته شده که با تحت فشار قرار دادن آنها، این موسسه علمی اقدام به حذف مقاله از پایگاه خود کرده است.
خبرنگار ایرنا با توجه به انتشار مقاله دکتر «رابرت بارتلومیو» و نظریه جالبی که وی برای اتفاقات اخیر در مدارس ایران دارد با وی گفتگو کرده است.
چه چیزی باعث شد نظر شما به مساله مسمویت دختران در مدارس ایران جلب شود؟
رابرت بارتلومیو: مساله ای که به باعث شد توجه من به مساله ای که از آن به عنوان مسمویت دختران مدرسه ای در ایران نام برده می شد، جلب شود این بود که بعد از بیش از ۳ ماه هیچ مدرک مشخصی از وجود گازهای سمی وجود ندارد، کسی دستگیر نشده، هیچ عامل شیمیایی شناسایی نشده، کسی فوت نکرده و تقریبا همه قربانیان به سرعت بهبود یافته‌اند. مساله جالب توجه دیگر این است که تقریباً همه افرادی که دچار مشکل شده‌اند دختران جوان مدارس بوده‌اند. این دختران در یک دوره آشفتگی سیاسی تحت استرس بوده اند. این شرایط دقیقا چیزی است که برای «بیماری روانی جمعی» لازم است.
آیا وجود گاز سمی در مدرسه را به طور کامل منتفی می‌دانید یا ممکن است وجود داشته باشد؟
رابرت بارتلومیو: باید شواهد موجود را دنبال کرد و تاکنون، هیچ مدرکی از گاز ندیده‌ام، باید واقعا محتاط باشیم. این دست اتفاقات معمولاً با یک مورد اولیه و هیجان انگیز شروع می شود که در رسانه ها بازتاب گسترده ای دارد و سپس سایر دانش آموزان در مدارس دیگر نسبت به بوهای موجود در فضای محیط بسیار حساس می‌شوند. زیرا ترس اولیه به خاطر یک گاز سمی بوده. بنابراین اکنون شما افرادی را در سراسر ایران دارید، دانش‌آموزان جوانی که تحت استرس هستند و نسبت به احتمال حمله گازی دیگر هوشیار هستند. تحت این سناریو، در میان دانش آموزان، تمایلی به تعریف مجدد بوهایی که همیشه وجود داشته‌اند ولی به آن توجه‌ای نمی شده، مورد توجه قرار می گیرد و آنها را به عنوان نوعی حمله با سلاح شیمیایی تعریف می‌کنند.
تصور من این است که این احتمال وجود دارد که رهاسازی گاز واقعا وجود داشته باشد و توسط افرادی انجام شده باشد که از خارج هدایت شده اند. احتمالا انگیزه آنها از این کار ایجاد رعب و وحشت در جامعه است. شاید دلیل اینکه هیچ اثری از مواد شیمیایی در آزمایشگاه یافت نمی‌شود این باشد که گاز به اندازه کافی قوی نیست یا از مواد خاصی تشکیل شده است که قابل تشخیص نیستند. البته این مساله می‌تواند در تایید حرف شما باشد. انتشار گاز ممکن است که در همه موارد وجود نداشته باشد و تنها باعث تقویت حس ناامنی در مدارس باشد و بسیاری دیگر از مدارس به دلیل ترس از حمله شیمیایی دچار مشکل می شوند.
رابرت بارتلومیو: قبل از هر چیز باید توجه کنیم که مهمترین محرک شیوع بیماری بیماری روانی جمعی، در صد سال گذشته شناسایی بوی ناآشنا بوده است که به نظر می‌رسد یک گاز سمی است. ممکن است نشت گاز واقعا وجود داشته باشد ولی این لزوماً به معنای شروع ماجرا با نشت گاز نیست، اما در صورت وجود گاز، ممکن است عمدی نبوده باشد. اما نکته مهم این است که یک اتفاق اولیه و هیجان انگیز وجود داشته که در رسانه ها منفجر شده است و سپس باعث شده که دانش آموزان سراسر کشور این شایعه را تقویت کنند که یک حمله شیمیایی صورت گرفته است. آنها اقدام به بررسی دقیق محیط و درک بوهایی که همیشه وجود داشته اند می‌کنند و آن را به عنوان یک حمله شیمیایی تصور می کنند. زمانی که ده ها مورد، در سراسر کشور در یک روز واقع می شود، که دخترانی که عمدتاً جوان هستند، بیماری روانی جمعی اولین چیزی هست که به ذهن خطور می کند. فضای محیط آزمایش شده، مواد شیمیایی را بررسی کردند، آنها آزمایش خون انجام داده اند که همه منفی بوده است. تاکنون هیچ ماده شیمیایی شناسایی نشده است.
آیا می توانیم در نظر بگیریم که گاز وجود داشته ولی چون ضعیف بوده در آزمایش ها ظاهر نشده؟
رابرت بارتلومیو: نه لزوما. عامل هرچه هست آنقدر قوی بوده که باعث واکنش شده. اگر گازی وجود داشت، باید نوعی اثر در آزمایش خون یا آزمایش ادرار وجود می‌داشت. طی یک روز تعداد زیادی مورد در مناطق کاملاً متفاوت اتفاق افتاده که اقدام هماهنگ برای چنین کاری بسیار دشوار خواهد بود. مساله دیگری که وجود دارد این است که چرا دولت ایران باید چنین کاری انجام دهد؟ منظورم این است که برای وجه آن بسیار بد است. این کار با عقل جور در نمی آید.
قطعا دولت ایران نمی‌خواهد چنین کاری را انجام دهد. شایعات مبنی بر مسموم کردن دختران جوان در مدارس، باعث شعله ورتر شدن تنش های سیاسی خواهد شد، بنابراین انجام آن توسط دولت منطقی نیست.
برداشت من از صحبت های شما این است که این حادثه بیشتر جنبه روانی دارد، ممکن است وجود گاز در آن دخیل باشد اما این گاز به دلیل اقدام خرابکارانه نیست، مانند نشت گاز حاصل از فاضلاب در مورد مشابهی در کرانه باختری که شما در یادداشتی به آن اشاره کرده اید. نکته اینجاست که اگر این حادثه توسط رسانه ها پوشش داده نمی شد، تاثیری که الان دارد را نداشت. رسانه های فارسی زبان خارجی مانور زیادی روی این مساله دادند.
رابرت بارتلومیو: این اتفاق زمانی که برای اولین بار رخ داد، لزوماً توسط رسانه‌ها منتشر نشد، اما قطعاً رسانه‌های اجتماعی نقش داشتند. ولی در کل این موارد تقریباً همیشه توسط یک داستان هیجان‌انگیز اولیه و دراماتیک آغاز می‌شود و پس از آن که به رسانه‌ها می رسد، دانش‌آموزان در سراسر کشور اکنون بیش از حد نگران محیط پیرامونی خود در مورد هر نوع بویی که به مشامشان می رسد، هستند. این بوها به راحتی می تواند به عنوان نوعی عامل سمی به ذهن برسد و موجب استرس طولانی شود که منجر به شیوع بیماری روانی انبوه می شود. عوارض آن می تواد شامل حالت تهوع، درد معده حتی از دست دادن هوشیاری باشد. این همان چیزی است که دقیقاً بین سال‌های ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۶ در افغانستان اتفاق افتاد و شایعاتی مبنی بر اینکه طالبان دختران جوان را به خاطر رفتن به مدرسه مسموم و مجازات می‌کند مطرح شد. طالبان در آن زمان همواره اعلام کرد که ما مخالف مدرسه رفتن دختران جوان هستیم ولی ما این کار را نکردیم.
برای اینکه از این صحبت نتیجه گیری کنیم سوال می‌کنم که آیا می توان با اطمینان گفت که این اتفاقات یک اقدام تروریستی نبوده است؟ با توجه به اعتراضات در ایران عوامل درونی و بیرونی حتما تمایل دارند در جامعه تنش و استرس ایجاد کنند. به نظرم اگر این اتفاق یک اقدام تروریستی باشد بسیار هوشمندانه است.
رابرت بارتلومیو: نمی توان هیچ احتمالی را رد کرد. اما با توجه به قدرت شواهد، بیماری روانی توده ای به احتمال زیاد عامل اصلی این اتفاقات است. مخصوصاً با توجه به اینکه طی این سه ماه و نیم فردی دستگیر نشده، هیچ ماده شیمیایی شناسایی نشده و شما شاهد این هستید که بیشتر دختران جوانی که تحت استرس هستند به سرعت بهبود یافته اند.
اگر در نظر بگیریم که این یک عمل تروریستی است، انجام آن می تواند بسیار هوشمندانه و بسیار پیچیده باشد. هیچ اثری از ماده شیمیایی وجود ندارد و با وجود تکرار آن در سطح گسترده هنوز خبری از دستگیری کسی منتشر نشده.
رابرت بارتلومیو: از نظر روانشناسی، اگر این اتفاقات یک عملیات تروریستی بوده باشد، می تواند از آن به عنوان یکی از ظریف ترین و بی‌نقص‌ترین عملیات‌های انجام شده در تاریخ نام برد. و این چیزی است که من را مشکوک می‌کند. خیلی قوی تر از آن است که واقعی باشد. با توجه به همه این موارد تا به حال باید کسی را دستگیر می شد، که نشده است. من در سال ۱۹۸۵ بیش از ۳۵۰۰ گزارش از بیماری روانی جمعی را جمع‌آوری کردم که به افراد میان سال مرتبط می شود، ۹۹٪ زن هستند و این چیزی است که در این مورد می‌بینیم.
نظر شما