گلابریزان آب‌ها، آئینی برای پاسداشت مایه حیات در کرمانشاه

به گزارش ایرنا، جایگاه و اهمیت آب در گذشته و ایران باستان به اندازه‌ای بود که موجب نیایش الهه آب توسط ایرانیان می‌شد. این الهه در کنار خدایان آتش چنان مورد توجه قرار می‌گرفت که معابد زیادی در سراسر ایران برای پرستش آن به وجود آمده بود.

همه ما فکر می‌کنیم که تنها در قرن‌های اخیر است که ایران با بحران کم آبی روبرو شده، اما بهتر است بدانید خشکسالی معضلی است که از گذشته های دور با مردمان سرزمین ایران همراه بوده است.

این موضوع به دلیل موقعیت جغرافیایی ایران و قرار گرفتن آن در منطقه خشک است. اعتقاد به آناهیتا از دوران پیش از زرتشت در ایران وجود داشت و در ادامه دوره‌های تاریخی بعدی یعنی اشکانی و ساسانیان هم این الهه توسط عده ای زیادی از ایرانیان پرستش می‌شد.

جایگاه آناهیتا در فرهنگ ایران باستان

آناهیتا برگرفته از آب به معنای پاک و دور از آلودگی است، این الهه در واقع فرشته نگهبان چشمه‌ها و باران تصور می‌شد و آن را نمادی از عشق و دوستی در نظر می‌گرفتند. این الهه در میان ایرانیان باستان چنان جایگاهی داشت که در کتبیه‌های به جا مانده تصاویری از آناهیتا در کنار اهورا مزدا نقش بسته است.

اهورا مزدا در گذشته به معنای خدایی حکیم، برتر، خالق تمام موجودات جهان، داننده اسرار نهان در عالم و البته بسیار مهربان است. بنابراین وجود الهه آب آناهیتا در کنار اهورا مزدا نشان دهنده جایگاه بسیار بالای این الهه برای ایرانیان و توجه ویژه نسبت به آن است.

نمونه‌ای دیگر از آثار به جا مانده از گذشته که نشان دهنده جایگاه این الهه بی مانند برای ایران باستان بوده، نقش برجسته jاق بستان است. در این کتیبه، آناهیتا در سمت راست خسرو پرویز ساسانی ایستاده و در سمت چپ آن اهورا مزدا قرار گرفته است. نکته مهم در کتیبه طاق بستان این است که آناهیتا تاجی درست مانند اهورا مزدا بر سر دارد و در یکی از دست‌هایش کوزه ای است که آب از آن سرازیر می‌شود.

در سراسر ایران باتوجه به نقش الهه بزرگ آناهیتا معابد بسیاری برای نشان دادن احترام به آن ساخته شده است، نمونه‌ای از این معابد در شهرهای همدان، کازرون، آذربایجان، کرمانشاه و کنگاور قرار دارد. جالب توجه است که معمولا نیایشگاه های آناهیتا در اطراف رودها قرار گرفته است.

حتما در مورد جشن آبانگان چیزهایی شنیده اید، اما آیا می‌دانستید که این روز به مناسبت بزرگداشت آناهیتا، الهه بزرگ ایرانی نام گذاری شده است؟ دهم آبان روز بزرگداشت ایزدبانوی بزرگ آب در ایران باستان آناهیتاست. در باور ایرانیان باستان آناهیتا در بلندترین طبقه آسمان قرار دارد و در همین راستا بخش بزرگی از کتاب اوستا به ایزدبانو آناهیتا اختصاص داده شده است. در جشن آبانگان همه ایرانی‌ها بخصوص زنان در اطراف دریا و رودخانه به دعا کردن می پرداختند.

معبد آناهیتا در کنگاور

معبد آناهیتا از بزرگ‌ترین بناهای سنگی ایران بعد از تخت جمشید است که بنای آن به دوران پیش از میلاد مسیح مربوط می‌شود. این معبد در شهر کنگاور استان کرمانشاه ساخته شده و برای احترام و گرامیداشت مقام الهه آب، آناهیتا بنا شده است.

بنا به مستندات تاریخی اولین سنگ بنای معبد آناهیتا در عصر هخامنشیان گذاشته شد و در دوره ساسانیان به اتمام رسید. اما متاسفانه به دلیل گذشت قرن های زیادی معبد بزرگ آناهیتا توسط بلایای طبیعی و البته انسان ها مورد تخریب قرار گرفته است.

در مورد معماری معبد آناهیتا باید گفت که جریان آب در آن یکی از شگفتی های این معبد است. در چهار طرف معبد دالان هایی برای جریان آب به وسط معبد قرار گرفته و در وسط معبد فضایی برای جمع شدن آب در استخری کوچک وجود دارد. اما در کنار تمام تخریب هایی که متاسفانه در این بنا به دلایل مختلف اتفاق افتاده است، سازه معبد آناهیتا تاریخ پر از رمز و راز ایران باستان را برای ما یاد آور می شود.

ساخت این معابد با ویژگی های بسیاری همراه بود و به نحوه ساخت آن توجه زیادی شده است. به این صورت که پرستشگاه های آناهیتا را در کنار آب های جاری و یا قنات می ساختند، در این زمینه معمولا رودهایی با شیب بسیار کم ساخته می شد تا صدای آب برای افراد حاضر در معبد بیانگر اهمیت جایگاه آب برای الهه آناهیتا باشد.
آیین گلاب‌ریزان آب‌ها

پیرو برگزاری جشن روز ملی آب در ۱۳ اسفند در سالن آمفی تئاتر آب منطقه ای کرمانشاه، گروه‌های زیست محیطی و ادبی شهر و افراد خودجوش در روز ۱۹ اسفند آیین گلابریزان آب‌ها را بر دریاچه سراب نیلوفر برگزار کردند.

مراسم گلابریزان آب‌ها در ایران قرون گذشته آن‌گونه که در کتاب آثارالباقیه ابوریحان بیرونی آمده است در ۱۹ اسفند تحت نام نوروز آب‌ها و نوروز انهار بر چشمه سارها و جویبارها برگزار می شده است.

«عزیز دانشور» بانی تعیین جشن گلابریزان آب‌ها به عنوان روز ملی آب ایران در این مراسم به فلسفه جشن گلابریزان در گذشته و اعلام روز ملی آب در ۱۳ اسفند تقویم جدید گفت: ایرانیان کهن از آنجا که در تمام آیین‌های خود طبیعت و مام هستی را پاس می‌داشته اند در آستانه بهار که یخ‌ها و برف‌های کوهستان آب می‌شد و در جویبارها روان می شده و چشمه‌ها طغیان می کرد مردمان خردمند و پاسدارنده طبیعت برای ارجگذاری به مقام آب در هستی، در روز ۱۹ اسفند بصورت دسته‌جمعی طی آیینی با گلاب به استقبال آب می رفته و در چشمه ها و جویبارها گلاب می ریخته‌اند.

وی افزود: بدین‌سان حرمت آب را پاس می‌داشته اند. معنای این کنش خردورانه در آن دوران که آلودگی‌ها هرگز چنین نبود این است که انسان‌ها تنها مجازند گلاب در آب بریزند و غیر از این نباید هیچ آلاینده‌ای حتی آب دهان در آب ریخته شود.
دانشور اضافه کرد: برای احترام به آب و پاسداشت همیشگی آن الهه‌هایی همچون خرداد، آبان و بویژه آناهیتا داشتند.

این دانش آموخته مهندسی آب و ایرانشناس تاریخ گفت: الهه های آب تنها مختص ایران باستان نبوده بلکه فرهنگ های بزرگ باستان از جمله فرهنگ بین النهرین نیز الهه آب داشته اند اما کرمانشاه با تندیس بلند و زیبای «اردویسور» آناهیتا در تاق وَستان و معبد او در کنگاور پایتخت بزرگترین و زیباترین و مشهورترین الهه آب جهان است.

وی اضافه کرد: اما دریغ آب زلال و پاک و روشنی که از چشمه زیرپای آناهیتا بیرون می زند پس از تنها ۲۰۰ متر به زباله و پس از ۵۰۰ متر به فاضلاب محلات مسکونی آغشته گشته و پس از یک کیلومتر به رودخانه ای که بایستی مظهر زیبایی شهر باشد می ریزد که یک قرن است به معبر فاضلاب شهری و پساب صنعتی شرکت نفت و شهر صنعتی قازانجی تبدیل شده است و این شایسته ایران و کرمانشاه با آن فرهنگ دیرینه و فرمند پاسداشت آب نیست.

بانی روز ملی آب، در ادامه در خصوص تاسیس روز ملی آب ایران گفت: با توجه به اینکه ایرانیان باستان چهار جشن آب در درازنای سال داشته اند اما سازمان ملل در کنفرانس سران کشورها در سال ۱۹۹۲ دوژانیرو برزیل، ۲۲ مارس برابر دوم فروردین که روز تعطیل رسمی و جشن ملی نوروز ایرانیان است را «روز جهانی آب» اعلام کرد پس ما بر این مدار قرار گرفتیم که در کنار روز جهانی آب یک روز ملی در ایران داشته باشیم تا به جهانیان بگوییم ایرانیان از هزاران سال پیش جشن های بزرگداشت و پاسداشت حرمت‌گذاری آب بعنوان یکی از ارکان اساسی طبیعت و محیط زیست داشته اند.

دانشور یادآور شد: بنابراین کرمانشاهی‌ها از ۲۰ سال پیش جشن گلابریزان آب را از دل کتاب‌های تاریخ بیرون کشیدند و با بازآفرینی و اجرای آن به مدت ۶ سال، در سال ۱۳۸۷ طی مراسمی در کنار آثار تاریخی آب و دریاچه تاق وَسان و با سخنرانی دکتر کزازی این جشن زیبا را بعنوان روز ملی آب ایران اعلام کردند و امسال بیستمین سالی است که این جشن بعنوان روز ملی آب در کرمانشاه برگزار می شود.

وی اضافه کرد: در سال‌های اول بعنوان جشن ملی آب و از سال ۸۴ رسما در روزنامه ها بعنوان روز ملی آب از آن نام برده شد و همانطور که گفته شد در سال ۸۷ طی همایشی آن را بعنوان روز ملی آب اعلان رسمی کردیم.

دانشور گفت: امسال هشتمین سالی است که روز ملی آب در ۱۳ اسفند در تهران با میزبانی اتاق بازرگانی ایران و با حمایت و شرکت چند وزارتخانه و سازمان مرتبط از جمله وزارت نیرو و کشاورزی و سازمان‌های محیط زیست و سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور، شهرداری، دانشگاه و چند سازمان دیگر برگزار می‌شود و به نقد و بررسی مسایل و مشکلات آب کشور که به وضعیت بحرانی رسیده است می پردازند.

دانشور ضمن قدردانی از برگزارکنندگان روز ملی آب در اتاق بازرگانی ایران و همه همراهان این اتاق که در نهادینه کردن روز ملی آب کمک فراوانی کرده اند، گفت: در کرمانشاه ۲۰ سال است که روز ملی آب به رسم دوران‌های کهن در سراب‌ها و چشمه‌ها برگزار می‌شود اما علاوه بر همایش سال ۱۳۸۷ که در فضای باز آثار تاریخی تاق وَسان برگزار شد، امسال مراسم روز ملی آب در ۱۳ اسفند در سرسرای آمفی تئاتر شرکت آب منطقه ای نیز بصورت جشنواره و نیز ارایه آمار و اطلاعاتی از چالش‌های آب و همچنین ضرورت تغییر رویکرد مدیریت سنتی به حکمرانی نوین آب برگزار شد.

وی ابراز امیدواری کرد که در سال‌های آتی دانشگاه‌ها و انجمن‌های طرفدار محیط زیست NGO روز ملی آب را با سمینار و جلسات نقد و بررسی آب ایران و کرمانشاه برگزار نمایند تا شاید بتوان از گسترش بیشتر مشکلات آب که رو بسوی بحران نهاده است، جلوگیری شود.

موسس نخستین انجمن مردم نهاد طرفدار محیط زیست استان کرمانشاه در سال ۷۷، در خصوص برگزاری جشن گلاب‌ریزان در ۱۹ اسفند در عهد قدیم و برگزاری آن در روز ۱۳ اسفند گفت: ۱۳ اسفند کنونی منطبق با ۱۹ اسفند تقویم قدیم است که در ابتدای قرن معاصر پنج روز (پنجه تاریک) آخر سال به علاوه یک روز از اسفند ماه حذف و به روی ماه‌های ابتدای سال تقسیم شده و ۶ ماه نیمه دوم سال، ۶ روز با تقویم قدیم اختلاف پیدا کرد.

وی در ادامه گفت: تهرانی ها علاقه مند بوده اند این روز را در ۱۳ اسفند برگزار نمایند اما کرمانشاهی ها که بانی این روز بوده اند از ابتدای دهه ۸۰ خورشیدی این روز را در ۱۹ اسفند تقویم کنونی و در سال‌های اخیر در همراهی با تهران گاهی در هر ۲ روز ۱۳ و ۱۹ اسفند برگزار کرده اند.

بانی تعیین روز ملی آب، برای حل این اختلاف ۱۳ و ۱۹ اسفند اعلام کرد: از آنجا که یک روز برای پرداختن به موضوع آب که در دهه‌های کنونی با چالش‌های عظیمی روبرو شده است و می رود تا به بحران هستی سوز بدل شود، کم می باشد، بنابراین از امسال از ۱۳ تا ۱۹ اسفند را به عنوان «هفته آب» نامیدیم تا زمان و مجال بیشتری برای برگزاری سمینار و جلسات بررسی مشکلات و چالش‌های آب در اختیار باشد و هم بشود در هر ۲ روز جشن گلابریزان برگزار و از طرفی اختلاف بین تاریخ برگزاری در ۱۳ یا ۱۹ اسفند نیز حل شود.