اسرائیل در صفحه شطرنج خاورمیانه و آفریقا چگونه بازی می‌کند؟

در این روزها تیتر یک رسانه‌ها و خبرگزاری‌های مطرح جهان به آشوب‌ها و اعتراضات در فلسطین اشغالی اختصاص یافته‌ است؛ اعتراضاتی که بعد از اصرار کابینه به بازنگری در سیستم قضایی به تدریج بر گستره آن افزوده و از چند هزار نفر به بیش از ۲۵۰ هزار نفر تبدیل شد. در شرایط کنونی دو سناریوی «سقوط کابینه» تندرو نتانیاهو یا «جنگ داخلی» بیش از پیش قوت گرفته‌اند.

حال این پرسش به ذهن می‌رسد که امریکا به عنوان بزرگترین حامی دائمی رژیم صهونیستی در جریان جنبش اعتراضی اخیر در کجا ایستاده‌ و کاخ سفید چه مواضعی در این زمینه اتخاذ کرده‌ است.

فشار آمریکا بر کابینه تندرو نتانیاهو

در شرایط نابسامان کنونی رژیم صهیونیستی، کابینه افراط‌گرای نتانیاهو از سوی ۲ گروه تحت فشار قرار گرفته‌ است؛ یک گروه که همان مردم منتقد و اپوزیسیون داخلی‌اندکه اعضای کابینه قبلی را نیز دربرمی‌گیرند و گروه دوم هم متحدان دیرینه رژیم به ویژه آمریکا را شامل می‌شود.

در شرایط نابسامان کنونی رژیم صهیونیستی، کابینه افراط‌گرای نتانیاهو از سوی ۲ گروه اپوزیسیون داخلی و متحدان دیرینه خارجی تحت فشار قرار گرفته‌ است

در زمینه تحرکات اپوزیسیون بیان این نکته لازم است که آنها افزون بر تصمیم کابینه نتانیاهو برای تغییرات در نظام قضایی رژیم صهیونیستی، موضوعات دیگری همچون اعطای اختیارات امنیتی به «ایتمار بن گویر» وزیر امنیت داخلی و «بزالل اسموتریچ» وزیر دارایی و رهبر افراطی حزب «صهیونیسم مذهبی» را برنمی‌تابند؛ تصمیماتی که بسترساز تنش‌های سیاسی و اختلاف نظرها بین ائتلاف حاکم و جناح اپوزیسیون شده‌ است.

در بُعد خارجی و شکاف بین کابینه نتانیاهو با متحدان دیرینه هم نمود آشکار آن به تنش‌های کلامی اخیر بین وزارت خارجه آمریکا و وزیر دارایی تندرو کابینه نتانیاهو برمی گردد. اظهارات ضدانسانی «اسموتریچ» مبنی بر بمباران و محو شهرک فلسطینی نشین «حواره» در کرانه باختری از روی زمین به گونه ای خشم مقامات کاخ سفید را برانگیخت که «تام نیدز» سفیر آمریکا در فلسطین اشغالی، وزیر دارایی نتانیاهو را «احمق» خواند و تهدید کرد «او قرار است به زودی به واشنگتن سفر کند اما اگر دست من بود، او را از هواپیما پایین می‌انداختم.»

بنابراین کابینه ای از افراد و احزاب افراطی که نتانیاهو تنها با هدف تکیه بر کرسی نخست وزیری گرد هم آورد، به کشتی شکسته در اقیانوس طوفانی شباهت دارد که دیر یا زود غرق خواهد شد، حال می‌تواند این غرق شدن با سقوط کابینه همراه باشد یا جنگ داخلی؛ سناریوهایی که هر ۲ آنها بسیار محتمل‌اند و آمریکا نسبت به آینده کابینه و سرنوشت رژیم صهیونیستی نگران است.

تارنمای آمریکایی «اکسیوس» به تازگی از سفر قریب الوقوع اسموتریچ به آمریکا پرده برداشته و نوشته‌ است که در جریان این سفر، هیچ یک از مقامات این کشور با وزیر دارایی کابینه نتانیاهو دیدار نمی کند.

تارنمای آمریکایی «اکسیوس» از سفر قریب الوقوع اسموتریچ به آمریکا پرده برداشته و نوشته‌ است که هیچ یک از مقامات این کشور با وزیر دارایی کابینه نتانیاهو دیدار نمی کند

همزمان بیش از پنج هزار آمریکایی خواستار لغو ویزای سفر وزیر کابینه نتانیاهو شدند؛ موضوعی که نشان می‌هد دموکرات‌ها برخلاف جمهوری‌خواهان با کابینه تندرو و فاسد نتانیاهو میانه خوبی ندارند و هر گونه رفتار تحریک‌کننده از سوی تل‌آویو را بلافاصله سرکوب می‌کنند.

چالش‌های داخلی کابینه نتانیاهو و مواضع آمریکا در این زمینه یک روی سکه است و روی دیگر سکه به چالش‌های بیرونی و سیاست خارجی رژیم صهیونیستی ارتباط می‌یابد که این بُعد قضیه در ادامه مورد واکاوی قرار گرفته‌ است. بنابراین در این گزارش تلاش شده‌ است تا مناسبات تل‌آویو از عادی‌سازی با کشورهای شورای همکاری خلیج فارس (GCC) گرفته تا بازی در صفحه شطرنج آفریقا مورد بررسی قرار گیرد.

سطح مناسبات تل آویو با کشورهای حوزه خلیج فارس

در این بخش قصد داریم که روابط رژیم صهیونیستی را با کشورهای شورای همکاری خلیج فارس (GCC) بررسی کنیم. بنابراین پرداختن به رویکرد عربستان سعودی به عنوان سردمدار دول عربی این حوزه ضروری به نظر می‌رسد.

همان طور که «محمد بن‌سلمان»، ولیعهد سعودی پیشتر در مصاحبه‌ای با وبگاه آمریکایی «آتلانتیک» بیان کرده‌بود که تل‌آویو متحد بالقوه ریاض است، بخش قابل توجهی از پیشبرد روند عادی‌سازی اعراب با اسرائیل به این رویکرد برمی‌گردد.

عربستان باوجود اینکه هنوز به طور رسمی به عادی‌سازی روابط با اسرائیل اقدام نکرده اما گام‌هایی در مسیر بهبود روابط برداشته‌است. اواخر تیرماه امسال بود که اداره کل هوانوردی غیرنظامی عربستان در پیامی اعلام کرد: در چارچوب تمایل عربستان به انجام تعهدات خود تحت کنوانسیون ۱۹۴۴ (۱۳۲۳) شیکاگو، که مستلزم عدم تبعیض بین هواپیماهای غیرنظامی مورد استفاده در ناوبری هوایی بین‌المللی و تکمیل تلاش‌ها با هدف تثبیت موقعیت ریاض به عنوان یک پلت فرم جهانی که سه قاره را به هم پیوند می‌دهد و همینطور تقویت ارتباط هوایی بین‌المللی، اداره کل هوانوردی غیرنظامی تصمیم گرفته است حریم هوایی خود را به روی همه شرکت‌های هواپیمایی که الزامات لازم را برای عبور از حریم هوایی عربستان برآورده می‌کنند، باز کند.

حدود سه هفته بعد (۱۳ مرداد) اولین پرواز به مقصد اراضی اشغالی از آسمان عربستان انجام شد که به نوشته روزنامه «تایمز اسرائیل» این پرواز تجاری شرکت هواپیمایی «کاتای پاسیفیک» بود که از مبدا هنگ‌کنگ به مقصد تل‌آویو انجام گرفته‌ بود.

عربستان باوجود اینکه هنوز به طور رسمی به عادی‌سازی روابط با اسرائیل اقدام نکرده اما گام‌هایی در مسیر بهبود روابط برداشته‌ که مجوز پرواز به هواپیماهای اسرائیلی‌ها از آن جمله است

این رخداد با استقبال آمریکا و ذوق‌زدگی صهیونیست‌ها همراه بود و «جیک سالیوان» مشاور امنیت ملی آمریکا در بیانیه‌ای اعلام کرد که این تصمیم به دنبال تلاش‌های دیپلماتیک رئیس جمهور آمریکا با عربستان طی ماه‌های گذشته با تقویت امنیت و ثبات در منطقه صورت گرفته‌است.

رژیم صهیونیستی اگرچه پیشتر با کشورهایی چون مصر و اردن روابط دیپلماتیک برقرار کرده‌ بود اما توافقنامه «آبراهام» یا «پیمان صلح ابراهیم» در سال ۲۰۲۰ (۱۳۹۹) بستر را برای عادی‌سازی مناسبات سیاسی و توسعه تعاملات تجاری و اقتصادی با دیگر کشورهای عربی مانند امارات، بحرین، مراکش و سودان همواره کرد.

بنابراین تجارت بین اسرائیل و کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا در سال ۲۰۲۱ (۱۴۰۰) به طور قابل توجهی سرعت گرفت. بر اساس ارقام انتشاریافته از سوی اداره مرکزی آمار اسرائیل، تجارت در هفت ماه اول سال ۲۰۲۱ (۱۴۰۰) نسبت به مدت مشابه در سال ۲۰۲۰ (۱۳۹۹) رشد ۲۳۴ درصدی داشته‌ است.

بیشترین حجم مبادلات به امارات مربوط می‌شد که از ۵۰.۸ میلیون دلار طی شش ماهه ۲۰۲۰ (۱۳۹۹) به ۶۱۳.۹ میلیون دلار در مدت مشابه در سال ۲۰۲۱ (۱۴۰۰) افزایش یافتبیشترین حجم مبادلات به امارات مربوط می‌شد که از ۵۰.۸ میلیون دلار طی شش ماهه ۲۰۲۰ (۱۳۹۹) به ۶۱۳.۹ میلیون دلار در مدت مشابه در سال ۲۰۲۱ (۱۴۰۰) افزایش یافت. ۳۱ مه ۲۰۲۲ (۱۰ خرداد ۱۴۰۱) امارات و اسرائیل توافقنامه مشارکت اقتصادی جامع برای پیشبرد تجارت دوجانبه با ارزش بیش از ۱۰ میلیارد دلار به مدت ۵ سال امضا کردند. انتظار می‌رود در این بازه زمانی ۱.۹ میلیارد دلار به تولید ناخالص داخلی امارات اضافه شود و کل صادرات امارات تا سال ۲۰۳۰ به حدود ۰.۵ درصد افزایش یابد.

تجارت اسرائیل با اردن نیز در سال ۲۰۲۱ (۱۴۰۰) از ۱۳۶.۲ میلیون دلار به ۲۲۴.۲ میلیون دلار افزایش یافت. در همین حال، داده‌ها نشان می‌دهد که در همان سال حجم معاملات با مصر از ۹۲ میلیون دلار به ۱۲۲.۴ میلیون دلار افزایش یافته‌ و مبادلات با مراکش از ۱۴.۹ میلیون دلار به ۲۰.۸ میلیون دلار رسیده‌ است.

همچنین بحرین که در هفت ماهه اول سال ۲۰۲۰ (۱۳۹۹) هیچ تجارتی با اسرائیل نداشت، سال ۲۰۲۱ (۱۴۰۰) ارزش معاملات آنها به بیش از ۳۰۰ هزار دلار افزایش یافت.

البته برخی رسانه‌ها همچون خبرگزاری «رویترز» حجم تجارت اسرائیل و بحرین را در سال ۲۰۲۱ (۱۴۰۰) حدود ۷.۵ میلیون دلار برآورد کرده‌ است.

برنامه اسرائیل برای نفوذ در قاره سیاه

از سال ۱۹۴۸ (۱۳۲۷) که صهیونیست‌ها با حمایت غرب، فلسطین را اشغال کردند تا به امروز، این رژیم به دنبال به رسمیت شناختن خود و سیاست‌هایش از سوی جامعه بین‌المللی بوده‌ است.

ارتباط رژیم صهیونیستی با صحرای بزرگ آفریقا را می‌توان در اواخر دهه ۱۹۵۰ (۱۳۳۰) جستجو کرد؛ زمانی که اسرائیل در سال ۱۹۵۷ (۱۳۳۶) استقلال غنا را به رسمیت شناخت و غنا اولین کشور آفریقایی بود که دولت اسرائیل را به رسمیت شناخت و به دروازه روابط اسرائیل و آفریقا تبدیل شد.

اخراج نماینده رژیم صهیونیستی از نشست سران اتحادیه آفریقا یک رسوایی و تیر خلاصی بر پیکر پروژه عادی‌سازی روابط تل‌آویو با کشورهای قاره سیاه بود

یکسال بعد موسسه‌ای با عنوان آژانس همکاری‌های توسعه بین المللی اسرائیل برای حمایت از کشورهای مستقل آفریقایی در غنا تاسیس شد. در سال ۱۹۶۳ (۱۳۴۲) نیز اولین سفارت رژیم صهیونیستی در کنیا تاسیس شد و به این ترتیب راه برای نفوذ اسرائیل در قاره آفریقا از دروازه دیپلماتیک باز شد.

در سطح اتحادیه آفریقا، سازمان وحدت آفریقا که پیش از این اتحادیه تشکیل شده بود به رژیم صهیونیستی اجازه داد تا به عنوان عضو ناظر در این سازمان حضور داشته باشد. اما بعد از انحلال سازمان مذکور در سال ۲۰۰۲ (۱۳۸۱) و تشکیل اتحادیه آفریقا، اسرائیل این جایگاه خود را از دست داد. از آن زمان تاکنون رژیم صهیونیستی تلاش زیادی برای عضویت در اتحادیه آفریقا کرده‌ است.

معاملات میان رژیم صهیونیستی و کشورهای آفریقایی نشان می‌دهد که قوی ترین روابط اسرائیل در این قاره با کشورهای غربی، مرکزی و شرقی بوده و در حال حاضر با ۴۶ کشور از ۵۵ کشور عضو اتحادیه آفریقا روابط دیپلماتیک دارد. پیشتر نیز تصمیم این اتحادیه برای دادن جایگاه عضو ناظر به اسرائیل نیز نقشه جدیدی در راستای بهبود چهره رژیم صهیونیستی و تقویت نفوذ آن در قاره آفریقا بود که چند هفته پیش با اخراج نماینده تل آویو نقش بر آب شد.

روزهای پایانی بهمن ماه بود که اخراج «شارون پارلی» معاون مدیر امور آفریقا در وزارت خارجه این رژیم از سی وششمین نشست سران اتحادیه آفریقا در «آدیس آبابا» پایتخت اتیوپی در صدر توجه رسانه‌ها قرار گرفت؛ موضوعی که نشان داد باوجود حمایت‌های تمام قد غرب از اسرائیل اما تل آویو در میان کشورهای آفریقایی جایی ندارد.

از نگاه ناظران، اخراج نماینده رژیم صهیونیستی از نشست سران اتحادیه آفریقا با اصرار نمایندگان کشورهای الجزایر و آفریقای جنوبی، یک رسوایی و تیر خلاصی بر پیکر پروژه عادی‌سازی روابط تل‌آویو با کشورهای قاره سیاه بود؛ پروژه‌ای که طی سال‌های اخیر به رغم تنفر شهروندان مسلمان و عرب منطقه، در قبال کشورهای خاورمیانه نیز به اجرا درآمده‌ است.

منابع:

https://www.arabnews.com/node/۲۱۶۳۹۷۶/middle-east

https://www.trtworld.com/magazine/israel-s-trade-with-uae-and-other-arab-states-surged-by-۲۳۴-percent-in-۲۰۲۱-۴۹۹۷۷

https://www.moec.gov.ae/en/-/uae-and-israel-sign-comprehensive-economic-partnership-agreement-to-advance-bilateral-trade-beyond-usd-۱۰-billion-in-۵-years

https://www.reuters.com/world/middle-east/israel-bahrain-start-free-trade-agreement-talks-۲۰۲۲-۰۹-۲۰/

https://jewishstudies.washington.edu/israel-hebrew/benjamin-netanyahu-resetting-israel-africa-relations/

https://www.statista.com/chart/23754/arab-countries-that-have-normalized-ties-with-israel/