نوروز باستانی در دیار لرستان

به گزارش ایرنا استقبال از سال جدید در روزهای پایانی سال، برگزاری جشن نوروز و روزهای نخستین سال جدید ایامی هستند که از گذشته های دور تاکنون در لرستان با آئین و سنت های مختص این منطقه برگزار شده است و اکنون نیز غالب مردم این استان پایبند به رسوم و سنن گذشتگان خود هستند.

مهد تاریخی لرستان با جلوه های ویژه گردشگری نه تنها بهره مند از جاذبه های طبیعی و تاریخی بسیار است بلکه آئینه ای تمام نما از آداب و سننی است که ریشه در تاریخی کهن و اصول زندگی مردمان این دیار دارد.

اگرچه جشن نوروز در تمام مناطق ایران زمین دارای سنت های قابل توجه است اما برپایی این عید کهن در لرستان رسومی منحصر به فرد دارد که برگرفته از غنای فرهنگی و تاریخی گذشتگان این سرزمین است.

از سال های دور تاکنون در این سرزمین آدابی همچون خانه تکانی و گردگیری، الفه، برات، کوسه سوار، شما شب عید، دید و بازدید و در نهایت سیزده و چهارده به در مرسوم بوده است.

مدیرکل میراث فرهنگی،صنایع دستی و گردشگری لرستان گفت: آئین های نوروز در این استان به ۲ دسته دهه پایانی سال و دهه نخستین سال جدید تقسیم می شوند.

عطا حسن پور اظهار داشت: یکی از مهمترین آئین های ایام پایانی سال در لرستان خانه تکانی یا " گردیله گیری" و برگرفته از سنت کهن این استان است که در گذشته به منظور گِل اندودی منازل انجام می شده است.

وی اظهار داشت: در گذشته به دلیل روشن کردن بخاری های هیزمی در منازل، گرد و دوده بر روی دیوارها می نشست و به منظور نو نوا شدن منازل در ایام پایانی سال، گل اندود کردن دیوارهای داخلی و از بین بردن گرد و دوده بر روی دیوارها مرسوم بوده و اکنون نیز این رسم با عنوان خانه تکانی و گرد گیری منازل در این منطقه مرسوم است.

به گفته وی در گذشته، مهمترین آئین پایانی سال چهارشنبه سوری بوده است که ریشه در داستان گذر سیاوش از آتش و اثبات پاکی و دوری از تهمت دارد که در حقیقت این حرکت سمبلی از سوزاندن نفس انسان و تلاش برای غلبه بر هوای نفسانی است.

وی با بیان اینکه آئین کهن چهارشنبه سوری قدمتی بیش از چهار هزار سال در فرهنگ دیار لرستان دارد ادامه داد: زمانی که رسمی در جامعه ای تاریخی شد در حقیقت تبدیل به فرهنگ شده است و ممانعت از این فرهنگ باعث پذیرش فرهنگ های جایگزین و بیگانه خواهد شد.

وی گفت: فرهنگ همچون رودخانه جاری است که اگر جلوی آن گرفته شود به سمت دیگری روانه خواهد شد و متاسفانه در دهه ۶۰ با اقداماتی که جهت جلوگیری از برگزاری جشن آئینی چهارشنبه سوری شد حاصل آن ورود ترقه، بمب دستی و وسایل خطرناک انفجاری به جای آتش بود.

حسن پور افزود: حاصل این اقدام، مشکلات عدیده و حوادث مهیب برای جوانان و برگزار کنندگان این جشن ها شد در حالیکه برگزاری این رسم به صورت سنتی و آئینی نشات گرفته از فرهنگی کهن است.

وی اضافه کرد: در ادامه فرهنگ های آئینی دهه پایانی سال طی گذشته های دور لرستان، جشن اموات و برگزاری آئین های اَلَفه و برات است که این سنت ها برگرفته از جایگاه بسیار بالای اموات و درگذشتگان این منطقه می باشد.

وی افزود: طلب آمرزش برای اموات در قالب سه رسم شب الفه، شب برات و پنجشنبه آخر سال در لرستان برگزار می شود که در آیین الفه اقوام درجه یک مردگان با پختن حلوا و در آئین برات با پخت غذا و توزیع آن بین مردم برای درگذشتگان خود طلب مغفرت و آمرزش می کنند.

این کارشناس فرهنگی اظهار داشت: در پنجشنبه آخر سال نیز با غبارروبی و خاکروبی قبور و گذاشتن سبزه و گل، بر مزار اموات برگزار می شود.

حسن پور با اشاره به آئین نوروز خوانی که در کشور ایران مرسوم است عنوان کرد: این آئین به طور ویژه در لرستان مرسوم بوده است که با سرنا و دهل چند روز قبل از نوروز ابیاتی همچون " عید اوما بهار اوما بیا رم وصحرا" ( عید آمد، بهار آمد، برویم صحرا گردش کنیم) توسط این افراد در سطح معابر خوانده می شد که طی سال های گذشته تقریبا این آئین حذف شده است.

وی گفت: در گذشته افرادی که نوروز خوانی می کردند توسط مردم خلعت می شدند و مردم با دادن عیدی و لباس هایی مانند کت و شلوار به این افراد پیش از سال تحویل عیدی می دادند.

وی با اشاره به اینکه شام شب عید نیز همواره در لرستان آئین منحصر به فرد این سرزمین را داشته است افزود: پلوی شب عید، دنده کباب و قورمه سبزی غذای رایج شب سال نو در این منطقه و همچنان نیز در برخی خانواده های لرستانی ذبح گوسفند به منظور شام عیدانه مرسوم است.

حسن پور با اشاره به شان و منزلت بانوان لر در فرهنگ لرستان اظهار داشت: معمولا در این استان خرید عیدانه و خلعتی برای دختران و بانوان فامیل مرسوم بوده است همچنین اغلب بزرگان و خوانین نیز برای کدخدایان و رعیت ها عیدانه می دادند و این سلسله مراتب از طرف همگان رعایت می شده است که بزرگترها به کوچکترهای فامیل خانواده عیدی و خلعت می دادند.

وی با اشاره به اینکه در گذشته مردم لرستان تنها شیرینی که برای نوروز استفاده می‌کردند برساق بود گفت: آئین های دهه نخست سال در لرستان از روز یکم تا ۱۴ فروردین ادامه دارد که در گذشته با انداختن توپ تحویل سال نو به مردم اعلام می شد.

وی افزود: در لرستان، چند روز نخست سال به دید و بازدید و نشستن در کنار سفره هفت سین سپری می شده و روزهای ۱۳ و ۱۴ این ماه، حضور در طبیعت و تفریح با اقوام و خانواده در این استان مرسوم است.

بر اساس مطالعات تاریخی، در نوروز کهن لرستان ۱۲ ستون به نماد ۱۲ ماه سال بر سفره هفت سین آماده می‌کردند و بر ستون ها سبزه می‌گذاشتند.

هفت سینی که مردم در گذشته به آن معتقد بودند شامل سیر، سبزه، سماق، سیب و سکه بوده است، مردم لرستان معتقد بودند سکه‌ای که باید بر سفره هفت‌سین گذاشته شود پول معمولی نباشد بلکه سکه نقره یا طلا باشد.

سکه به‌ عنوان عیدی در لرستان باب نبوده، مرد خانه عیدی خواهر، برادر و خانواده را روز قبل از عید به آن‌ها می‌داد و عیدی افراد خانواده که بر سفره نشسته بودند شیرینی، پسته وحشی و تنقلات بوده است.