وادی‌السلام قبرستانی در شهر نجف است. این مکان در قسمت شمالی حرم امیرالمومنین (ع) واقع شده. معماری خاص مقبره‌ها یکی از جذابیت های این قبرستان است.
تاریخچه وادی السلام را می‌توان تا دوران ساسانیان یا اشکانیان دنبال کرد. البته این مکان در لیست انتظار ثبت در یونسکو قرار دارد.
هنوز هم، هر روز و هر شب و هر ساعت، متوفی هایی از سراسر کشور عراق به اینجا آورده می شود و رسم است که در حرم حضرت امیر(ع) طواف می شود و سپس در اینجا، جسم اش را به خاک می سپارند.
مقبره پیامبرانی همچون هود، صالح، لوط و یحیی (ع) هم در این مکان قرار دارد و جذابیت های تاریخی اش را دوچندان می کند.
با این حال، اینجا، صرفا به عراقی ها تعلق ندارد. تعداد قابل توجهی از ایرانیان یا شیعیان سایر کشورها نیز براساس وصیت نامه متوفیان یا مجاور بودن در آخرین روزهای عمرشان، در وادی السلام دفن شده اند. آیت الله شیخ محمدرضا تنکابنی، آیت الله سید جمال‌الدین گلپایگانی، آیت الله سید جمال الدین افجه‌ای، آیت الله سید علی قاضی طباطبایی و رئیسعلی دلواری از ایرانیان سرشناسی هستند که در این قبرستان به خاک سپرده شده اند.
در انتفاضه مردم عراق علیه صدام حسین در دهه 90 میلادی، بخشی از انقلابیون به این قبرستان پناه آوردند اما بعثی ها، حرمت قبر و قبرستان را نگاه نداشتند و بخشی از آن را به بهانه حضور به پاخاستگان علیه ظلم صدام، تخریب کردند و دست به کشتار آزادی خواهان زدند. اما این قبرستان با آن بناها و سازه های اش، همچنان ایستاده است و در گوشه و کنار آن نیز آثار به جا مانده گلوله ها و تخریب ها را می توان یافت که در برابر بزرگی این مکان، رنگ باخته است.
حضور در این قبرستان، می تواند حداقل ساعت ها، انسان را از جهان بیرون، منفک کند و مسحورش سازد. مسحور اهمیت و رازآلودی مرگ. آنگاه با خود می گوید: مرگ می آید. نه! مرگ می ماند. نه! مرگ می برد. نه! مرگ هست. و در اینجا، به سترگی و قدرت بی مانند مرگ، می شود ایمان آورد. قدرتی که زوال ندارد و جاودانه است. جاودانگی، دغدغه همیشگی است. گریز از نیستی، همیشه هست. هراس از نیستی، همیشه هست. اما، مرگ هم، جاودانه است.
از سوی دیگر اما، قدم زدن در میان قبور ناموزون و نامتقارن اما جذاب در وادی السلام، آنچه که بر انسان می تواند آرام آرام رسوخ کند و آنگاه مستولی شود، ترس است. ترسی که از حلول آگاهی از وجود بلامنازع مرگ، شکل می گیرد. بنابراین در اینجا می شود با صدای بلند گفت که دانایی ترس دارد، نادانی ترس دارد، بودن ترس دارد، نبودن ترس دارد، زندگی ترس دارد، مرگ ترس دارد. زندگان می ترسند. مردگان می‌ترسند. این جهان، جای ترس است. آن جهان جای ترس است. بنابراین سوالی که از سر استیصال و تسلیم از خود خواهیم پرسید این است که کی رها می شویم از ترس؟
اما، وادی السلام در حین، مسحور بودن اش، از سادگی خاک و خشت های قبور، سرشار از زیبایی است. و چنین است که زیبایی آرامش می آورد. بنابراین می توان به این راز همیشه فاش، دوباره پی برد که خاک، با همه زیرپا بودن اش، اهمیتی حیاتی برای انسان دارد. انسان از خاک است. خاک، آرام است و سنگین. منعطف است و سر به راه. آرامش، با خاک عجین است. انسان بی قرار است. انسان زنده، بی قرار است. آرامش انسان، در خاک جان می گیرد. انسان مرده در خاک، آرام می گیرد.
در چنین حال و هوایی، این شعر منسوب به حکیم خیام را می‌توان در لابه های قبرها زمزمه کرد:
«هر ذره که در خاک زمینی بوده‌ست/ پیش از من و تو تاج و نگینی بوده‌ست
گرد از رخ نازنین به آزرم فشان/ کآن هم رخ خوب نازنینی بوده‌ست»
این گونه است که شاید بشود مردگان را و ماندن شان را دوباره حس کرد.
فیلم «آرامش در میانِ ماندگان» کاری از گروه فرهنگ و هنر ایرنا را در ضمیمه این خبر ببینید.
نظر شما