به گزارش ایرنا، هر سال در آستانه عید نوروز در مهاباد و سایر شهرهای جنوب استان آذربایجان غربی این آیین‌ها با حضور اقشار مختلف مردم برگزار می‌شود.
آیین‌های نوروز در این مناطق با شادی و نشاط همراه است، برپایی آتش گرمی بخش محفل نوروزی و موسیقی سنتی و غنی هم که با فرهنگ و آداب و رسوم این منطقه عجین شده، روحی معنوی و اهورایی به این محافل می‌بخشد.
هر سال از اواسط اسفند که در اصطلاح محلی به آن «ره‌شه‌مه» به معنی (ماه آب شدن برف‌ها) می‌گویند در این منطقه تداراک آیین‌های نوروزی با خریدهای نوروزی آغاز می‌شود، همیشه خرید البسه محلی و تازه در اولویت مردمام این دیار قرار دارد.
در مورد آیین های نوروزی در مناطق کُردنشین بیشتر بخوانید:
جشن نوروز در کردستان
نوروز، سنت‌هایی آمیخته با رنگ و شادی
سنت های نوروزی؛ الگوهایی ریشه دار
هر خانواده بر اساس توان مالی و سلیقه خود برای جشن نوروز لباس تازه که بیشتر لباس محلی برای مردان «که‌وا پاتول» و برای زنان و دختران «قه‌سری و جلی کوردی» خریداری می‌کنند البته ابتدا پارچه را از بازار انتخاب و سپس آن را به خیاط می‌سپارند تا قبل از سال نو لباس شان آماده باشد.
لباس محلی مردانه در رنگ بندی‌های مختلف به چندین مُد دوخته می‌شود که شامل ره‌نک و چوغه، مرادخانی، کواپاتولی، کوت و شه‌روالی، چل‌تیکه و بارزانی است و شال آن نیز که با توجه به رنگ و مد دوخت متفاوت و برای هر دست لباس مردانه ۲.۵ تا سه متر پارچه لازم است.
در این فصل از سال که هنوز هوا خنک است بیشتر از مدهایی استفاده می‌شود که قسمت سینه آن باز نباشد البته به همراه آن یک پیراهن دیگر هم که بیشتر سفید رنگ است پوشیده می‌شود چون فصل باران هنوز ادامه دارد بیشتر کفش‌های چرمی به جای کفش محلی «کلاش» در آیین‌ها استفاده می‌شود.
لباس محلی زنانه در مقایسه با لباس مردانه از تنوع رنگ و مد بسیار منفاوت است و بسته به سلیقه هر فرد و مدی که دوخته می‌شود حتی جنس پارچه آن هم متفاوت است و در مدهای قه‌سری، سه‌قزی، کوردی سورانی‌دار دوخته می‌شود و برای هر دست آن هم سه تا ۳.۵ متر پارچه لازم است.
البته لباس محلی زنانه علاوه بر لباس متعلقاتی مانند دستمال، شال یا پشتوین، سیخمه، ئاسته‌ر نیز به همراه دارد که در یک دست لباس زنانه باید تمامی این بخش‌ها در رنگ‌بندی با هم همخوانی داشته باشند.
برخی از بانوان همراه با لباس محلی از سربندهای مخصوص «کلاوه و قه‌تار» و زریورآلات محلی مانند «شمل»، «دوگمه‌و دولاو» و «میخک‌بند» استفاده می‌کنند که زیبایی لباس محلی را دوچندان می‌کند.
خرید البسه نوروزی مردان معمولا در مقایسه با بانوان هزینه بیشتری دارد و به عنوان مثال اکنون در بازار مهاباد برای هر دست لباس محلی مردانه ۲.۵ تا سه میلیون تومان هزینه می‌شود اما برای بانون کمتر و در حد ۱.۵ تا ۲ میلیون تومان است.
کاشت سبزه بهاره
بسیاری از مردم این دیدار برای پذیرایی از نوروز غلات (گندم یا جو) یا حبوبات (نخود و عدس) را در درون بشقاب یا ظروف پلاستکی می‌کارند و پس از چند نوبت آبدهی و نگهداری آن در محیطی خنک و تاریک سبزه‌ها جوانه می‌زنند و سپس آن را روی پنجره مقابل نور خورشید تا قبل از عید نوروز قرار می‌دهند.
برخی خانواده‌ها سبزه و ماهی قرمز را برای سفره نوروزی که در سایر مناطق به آن هفت سین می‌گویند، تهیه می‌کنند البته تاکید بر قرار گرفتن هفت شی که با سین شروع می‌شود نیست و در سفره نوروز علاوه بر قرآن کریم، دیوان شاعرانی مانند «حافظ»، «هه‌ژار» و «هیمن» هم قرار می‌دهند.
برخی خانواده‌ها هم سبزه آماده را چند روز قبل از عید نوروز از بازار تهیه می‌کنند.
آیین هه‌لاوه مه‌لاوه
آیین دیرینه «هه‌لاوه مه‌لاوه» از جمله آیین‌هایی است که در روزهای پایانی سال برگزار می‌شود بطوریکه در این مراسم کودکان و نوجوانان بازیگران اصلی هستند.
در این آیین اغلب کودکان تنهایی یا به صورت دسته جمعی، به جلو درب خانه‌ها رفته و با کوبیدن آن به صورت دسته جمعی می‌گویند: «هه‌لاوه مه‌لاوه کچتان ببی به بووک و کورتان ببی به زاوا» که معنی آن (هه‌لاوه مه‌لاوه دخترتان عروس شود و پسرتان داماد شود) پس از آن صاحبخانه هدیه‌ای به هر کدام از آنان آنها می‌دهد که در قدیم بهترین هدیه‌ای که می‌توانستند بگیرند تخم‌مرغ بود.
تخم مرغ رنگی بهترین هدیه محسوب شده و بسیار با ارزش و نمادی از نوزایی و زندگی دوباره است، بطوریکه حتی در غذایی که در آن ایام درست می‌کنند، اغلب تخم مرغ استفاده می‌شود.
اشعار هه‌لاوه مه‌لاوه در برخی مناطق متفاوت تر و طولانی‌تر است و دسته‌های ۲ و یا چند نفری از کودکان با هم فریاد می‌زنند: «هه‌لاوه مه‌لاوه، بیستانی سوور و ساوا، کورتان ببی به زاوا، کچ تان نه بی به چاوا، شتیک مان بو بخنه بن تاوا» (هه لاوه مه لاوه، بوستان تان سرسبز و آباد، پسرتان داماد شود، دخترتان چشم نخورد، چیزی برای‌مان بیاور).
در این آیین کودکان حتی از خانه خودشان نیز می‌توانند هدیه بگیرند و اگر در قالب دسته‌ای از کودکان مراجعه کنند، بدون هیچ تفاوتی با سایر کودکان باید به آنان هم هدیه می‌دهند.
اگر کودکان بخواهند هدایای بیشتری از صاحب خانه بگیرند، عبارت هه‌لاوه م‌لاوه را چند بار تکرار می‌کنند، آیین هه‌لاوه مه‌لاوه در این ایام حال و هوای دیگری به این مناطق می‌بخشد.
چند روز پیش از آغاز این آیین در بسیاری از مغازه‌های سطح شهرها و روستاها وسایل مخصوص این آیین به فروش می‌رسد که اغلب شامل سبد، بیسکویت، آب نبات، شیرینی، تخم مرغ رنگ شده و سکه (پول) است.
هه‌لاوه مه‌لاوه از ساعات اولیه صبح روز پایانی سال شروع می‌شود و تا غروب ادامه دارد و طبق یک باور قدیمی صاحبخانه‌هایی که برای کودکان خود هه‌لاوه مه‌لاوه تهیه نکنند، در سال نو خیر و برکت وارد خانه آنها نمی‌شود.
تفاوتی که اجرای این آیین در مناطق شهری و روستایی دارد آن است که در مناطق روستایی جوانان هم اغلب از روی پشت بام سبدی را با طناب به منازل مردم آویزان می‌کنند و پس از گفتن هه‌لاوه مه‌لاوه از صاحبخانه درخواست هدیه دارند بدون آنکه خود را به صاحبخانه نشان دهند سپس سبد هدایا را بالا می‌کشند انجام این رسم در مناطق شهری به دلیل بافت فیزیکی ساختمان‌ها امکان پذیر نیست.
کودکان چابک و چالاک‌تر در این روز با کوله باری از هدایای مردمی به خانه می‌روند و هدایای جمع آوری شده را نشان دیگر افراد خانواده می‌دهند.
آیین کوسه به داس
از دیگر آیین‌های پیشینه دار که شب قبل از تحویل سال نو برگزار می‌شود، مراسم «کوسه‌گردی» یا «کوسه به داس» است که در بزرگداشت عید نوروز برپا می‌دارند که این امر نیز نشانگر سابقه تاریخی و فرهنگی نوروز در بین مردم این دیار است.
مشابه این مراسم نیز در مناطق آذری زبان وجود دارد که به آن «کوسه گلین» می‌گویند.
این آیین از جمله بازی‌ها و نمایش‌هایی است که به عنوان مقدمه نوروز و توسط یک گروه چهار تا ۶ نفره برگزار می‌شود.
اجراکنندگان این رسم معمولا شامل کوسه، توبره‌کش، نی یا دف زن، محافظ کوسه یا دوگه و فردی دیگر است که طناب دور گردن کوسه را در دست نگه می‌دارد.
در این آیین یک فرد جوان یا میانسال نقش کوسه را بر عهده می‌گیرد که لباس کردی محلی ژنده و شلخته‌ای پوشیده و صورتکی از جنس نمد که دارای ۲ شاخ نمدی است به صورت می‌زند، ریش و سبیلی از پشم گوسفند برای خود تهیه می‌کند تا شبیه بز در آید و بالشتک کوچکی نیز همانند دمبه در پشت خود تعبیه می‌کند و جاجیمی نیز برپشت خود انداخته و چند زنگوله و یک یا ۲ داس نیز در دست می‌گیرد.
این رسم در واقع به مناسبت زنده شدن زمین، راندن درد و بلا و به نوعی پیام آور بهار در شب قبل از تحویل سال نو برگزار می‌شود.
در این آیین کوسه در حالیکه داس در دست دارد به راه می‌افتد و فرد دیگری با طنابی که به گردن کوسه بسته شده، او را به دنبال خود می‌کشد.
کوسه، زنگوله‌ها را به صدا در می‌آورد و به اتفاق مشایعت کنندگان وارد منازل مردم می‌شود.
در خلال برگزاری این آیین و در میان راه برخی با او شوخی می‌کنند و کوسه عصبانی شده و با داس خود به سوی آنها حمله ور می‌شود و فرد دیگری که نی یا دف می‌نوازد، کوسه را همراهی کرده و اشعاری می‌خواند، در این حال کوسه روی زمین می‌نشیند هر از گاهی کوسه جست و خیزی می‌کند و دمبه‌اش را بالا و پایین می‌اندازد که همین امر موجب شادی و خنده مشایعت کنندگان می‌شود.
فرد کوسه با نواختن سازهای محلی از جمله دف، دهل و سورنا پس از آن که وارد حیاط خانه‌های مردم می‌شود تا زمانی که صاحبخانه هدایایی به گروه ندهد، حیاط را ترک نمی‌کند، گروه نیز در این مدت با نواختن سازهای محلی کوسه را برای اصرار به گرفتن هدایای بیشتر تشویق می‌کنند.
این آیین بیشتر در مناطق روستایی انجام می‌شود و ارزش هدایایی که به گروه کوسه داده می‌شود، از هدایای هه لاوه مه‌لاوه بیشتر است.
هر گروه بر اساس سلیقه خود کوسه را آماده می‌کنند و برخی آن را شبیه پیرمردی با موهای سفید، عروس و داماد، شبیه میمون و دیگر حیوانات آماده می‌کنند و بخشیدن هدایای بیشتر از طرف صاحبخانه به گروه نشانه رضایتمندی او از سلیقه گروه در آماده کردن کوسه است.
کوسه لباس مضحک و گشاد و کوتاهی می‌پوشد و ریش و سبیل انبوهی گذاشته و با کلاه بلند و شاخ بر سر و آویختن زنگوله‌ای به‌دور گردن خود، به‌همراه زن کوسه که لباسی زنانه می‌پوشد و به نحو مضحکی آرایش کرده در کوچه‌ها و معابر به راه افتاده و موجب خنده و شادی مردم می‌شود.
برپایی آتش نوروز
آخرین مرحله از آیین‌های نوروزی در مهاباد برپایی آتش نوروز است، که در این آیین افراد یک خانواده یا یک محله در حالیکه لباس محلی نو پوشیده‌اند با هم آتشی بزرگ برپا کرده پس از شعله ور شدن آن جوانان شروع به شادی و آیین هه‌لپه‌رکی (رقص محلی) به دور آتش می‌کنند.
در بیشتر مناطق فقط مردان در هه‌لپه‌رکی مشارکت دارند اما در برخی مناطق بانوان نیز به صورت جداگانه دسته‌های هه‌لپه‌رکی را درست کرده و به دور آتش ابراز شادمانی می‌کنند.
پس از آنکه شعله‌های آتش فروکش کرد و آنگه جوانان از روی آن می‌پرند و بر ای باور هستند با پریدن بر روی آتش سختی‌ها و گرفتاری‌های آنان پایان می‌یابد و به سال جدید نمی‌رسد.
برخی جوانان در مناطق روستایی هیزم را برای برپایی آتش به نوک قل های بلند منطقه می‌برند تا نشان دهند که جوانان روستا از هم اکنون برای فعالیت کشاورزی و رفتن به دامن طبیعت آماده هستند و برخی این کار را به عنوان غیرت و شجاعت تعبیر می‌کنند.
آیین‌های نوروزی این مناطق نیز مانند سایر باورها و ارزش‌های فرهنگی در حال تغییر و دگرگونی است، آتش زدن هیزم جای خود را به آتش زدن لاستیک خودرو و استفاده از مواد محترقه و آتش زا داده است، لازم است متولیان امور فرهنگی برای احیای دوباره این آیین‌های زیبا تلاش کنند.
آیین «کوسه به‌داس» از جمله آیین‌های است تمام ویژگی‌های لازم برای ثبت ملی و حتی جهانی را دارد و نوعی نمایش خیابانی است که ریشه در باورها و اعتقادات مردم منطقه دارد و اشعار به کار رفته در آن جزو ادبیات شفاهی و ارزشمند منطقه است.
هر روزتان نوروز - نوروزتان پیروز
مهاباد در جنوب آذربایجان غربی واقع شده است.
نظر شما