آنکارا - قاهره در مسیر دوستی

به گزارش دفتر منطقه ای ایرنا در دمشق، چاووش اوغلو با حضور در قاهره با همتای مصری خود دیدار کرد و این دیدار پس از دیدار کوتاه "رجب طیب اردوغان" رییس جمهور ترکیه با "عبدالفتاح السیسی" همتای مصری او در دوحه و در حاشیه افتتاح جام جهانی ۲۰۲۲ قطر دومین دیدار وزیر خارجه ترکیه با همتای مصری خود بشمار می رود، دیداری که بسیار با اهمیت می باشد و می تواند مسیر رفع مشکلات میان قاهره – آنکارا را هموار نماید.

پیش از این، سامح شکری وزیر خارجه مصر پس از وقوع زلزله مهیب جنوب ترکیه و شمال غرب سوریه در ۱۷ بهمن ماه، در هشتم اسفند ماه جاری با سفر به شهر زلزله زده "آدانا"ی ترکیه با مولود چاووش اوغلو همتای ترکیه‌ای خود دیدار و گفت وگو کرده بود.

"عبدالفتاح السیسی" رئیس جمهوری مصر نیز پس از وقوع زلزله مهیب هفت و هشت دهم ریشتری جنوب ترکیه که تاکنون بیش از ۴۹ هزار کشته در این کشور باقی گذاشته در تماس تلفنی با اردوغان، آمادگی قاهره برای ارسال کمک های انسان دوستانه به زلزله زدگان ترکیه را اعلام کرد.

جام جهانی ۲۰۲۲ قطر، سرآغاز رفع تنش ها میان آنکارا - قاهره

روابط میان ترکیه و مصر از زمان سرنگونی دولت "محمد مرسی" در کودتای سال ۲۰۱۳ با تنش روبرو شد؛ مقامات ترکیه از جمله "رجب طیب اردوغان" بارها السیسی را مورد حمله قرار دادند و اقدام وی در کودتا علیه مرسی را محکوم کردند؛ از همان تاریخ روابط آنکارا – قاهره تیره شد و این موضوع نزدیک به ۱۱ سال ادامه داشت. در بیش از یکسال گذشته، آنکارا تلاش های خود برای بهبود روابط با قاهره را آغاز کرد، ولی این مساله تا دیدار اردوغان با السیسی در دوحه با در بسته مواجه بود.

در شرایطی که روند رفع تنش ها میان آنکارا – قاهره طی یک سال گذشته بدون نتیجه بود، اما به یکباره خبر دیدار هرچند کوتاه "رجب طیب اردوغان" رییس جمهوری ترکیه با "عبدالفتاح السیسی" همتای مصری خود در قطر در روز افتتاح جام جهانی ۲۰۲۲، نگاه ها را به سمت دیپلماسی "جام جهانی" برد.

اردوغان رئیس جمهوری ترکیه برای اولین بار با عبدالفتاح السیسی رئیس جمهوری مصر در حضور شیخ "تمیم بن حمد آل ثانی" امیر قطر و در حاشیه افتتاحیه جام جهانی ۲۰۲۲ قطر در دوحه با هم دیدار دیدار کردند.

در حالی این دیدار انجام شد که اختلافات شدیدی بین دو کشور مصر و ترکیه به ویژه در موضوع لیبی و حمایت از گروه اخوان المسلمین توسط آنکارا وجود داشت؛ همان زمان کارشناسان مسایل منطقه اعلام کردند که حل و فصل مشکلات موجود میان قاهره – آنکارا زمان بر بوده و برای به ثمر نشستن آن باید ترکیه روش خود را در دو موضوع یاد شده تغییر دهد.

این دیدار کوتاه در حالی صورت گرفت که "سامح شکری" وزیر خارجه مصر چند روز قبل از این دیدار گفته بود که روند مذاکرات با ترکیه برای عادی‌سازی روابط، متوقف شده است، زیرا هیچ تغییری در رویه آنکارا ایجاد نشده است.

اما اردوغان در واکنش به دیدارش با السیسی و با استقبال از آن در دوحه گفت که «این یک گام برای آغاز این مسیر بود و پیشتر هم گفته بودم که می توان حرکت به سوی از سرگیری روابط با مصر را آغاز کرد».

اردوغان همان موقع تاکید کرد که «امیدوارم مذاکراتی که میان وزیران ما آغاز شده است به نقطه خوبی برسد».

تا پیش از دیدار اردوغان و السیسی در دوحه، مقامات قاهره همواره دست رد به سینه آنکارا می زدند، اما دیپلماسی جام جهانی باعث شد تا پالس های مثبتی از سوی منابع دیپلماتیک قاهره نیز صادر شود.

پس از این دیدار، "بسام راضی" سخنگوی ریاست جمهوری مصر گفت که، در دیدار اردوغان و السیسی دو طرف بر عمق روابط تاریخی دو کشور و دو ملت مصر و ترکیه تاکید و توافق کردند که این دیدار مقدمه ای برای گسترش روابط دو جانبه باشد.

در همان زمان، "حمید فارس" یک مقام دیپلماتیک مصر نیز با استقبال از این دیدار گفت که این دیدار اقدامی مثبت و آغازی واقعی برای پیشرفت در روابط مصر و ترکیه خواهد بود و اختلافات و اختلاف نظرها بین دو کشور تنها از طریق اجماع مستقیم قابل حل است.

رئیس مرکز مطالعات سیاسی و استراتژیک مصر و مدرس موسسه ژنو برای حل اختلافات منطقه ای وابسته به اتحادیه عرب، با بیان اینکه این دیدار با هماهنگی قبلی برگزار شد، گفته بود «امکان ندارد این دیدار فقط یک جلسه گذرا بوده باشد».

"محمد مجاهد الزیات"‌ مشاور مرکز مطالعات فکری و سیاسی مصر نیز با بیان اینکه "دست دادن "عبدالفتاح السیسی" رئیس جمهور مصر و همتای ترکیه ای او تحولی مهم است و معانی بسیاری را مطرح می کند، ابراز عقیده کرده بود «این دیدار مفاهیم بسیار خوبی دارد و مقدمه ای برای گفت وگو و مراحل بعدی است».

الزیات در اظهار نظری که در حساب کاربری رسمی خود در فیسبوک منتشر کرده بود، تصریح کرده بود که «این دیدار همزمان با اظهارات اخیر رئیس جمهور ترکیه مبنی بر عدم وجود هیچ گونه مانعی بر سر راه توسعه روابط ترکیه و مصر انجام شده است؛ هرچند مسائل اساسی بین دوطرف هنوز وجود دارد».

وی با اشاره به اینکه "اختلافات شدید بین دو کشور به ویژه در موضوع لیبی و نقش طرف ترکیه ای وجود دارد و آنکارا و قاهره درباره ائتلاف های منطقه ای با یکدیگر اختلاف نظر دارند"، گفته بود، ‌ «اما اگر این دیدار در قالب یک گفت وگوی گسترده صورت گرفته باشد، شاید سازنده باشد و بتوان برای مسیرهای مورد قبول مصر برای همکاری، گفت وگو کرد».

قاهره – آنکارا در چه موضوعاتی با هم اختلافات دارند؟

باید گفت که با گذر از اختلافات کوچک و حاشیه ای میان مصر و ترکیه، دو کشور در دو موضوع که برای قاهره بسیار با اهمیت می باشد با هم اختلاف اساسی دارند، که اولی مربوط به مسایل داخلی مصر می باشد و دومی موضوع منطقه ای است، در عین حال قاهره سه شرط برای آنکارا برای برقراری رابطه تعیین کرده است.

در بُعد داخلی، دلیل اصلی قطع رابطه آنکارا – قاهره، کودتا علیه "محمد مرسی" رییس جمهوری سابق مصر و عزل او و همچنین برخوردهای نامناسب با "اخوان المسلمین" این کشور در سال ۲۰۱۳ و اعتراض شدید ترکیه به این اقدام بود؛ در مقابل قاهره، سفیر ترکیه را به خاطر اعتراض به کودتا علیه مرسی از مصر اخراج و حضور دیپلمات‌های ترکیه را تا حد کاردار در قاهره تنزل داد. ترکیه‌ نیز در مقابل و در واکنش به این اقدام، گامی مشابه اتخاذ کرد، بطوریکه نزدیک به ۱۱ سال، هیچ دیدار سیاسی یا میانجیگری برای مهار این تنش البته به جز بهبود روابط اقتصادی میان دو طرف صورت نگرفت.

باید گفت که روابط آنکارا - قاهره پس از زمان برکناری "محمد مرسی" اولین رئیس جمهور مصر بعد از بهار عربی و روی کار آمدن "عبدالفتاح السیسی" قطع شد، چرا که آنکارا معتقد بود که السیسی با کودتا علیه دولت منتخب مصری ها، ریاست جمهوری را قبضه کرده است.

موضوع منطقه ای و یا بین المللی که قاهره با آنکارا اختلاف عمیق دارد، مربوط به مساله لیبی و دخالت های ترکیه در بحران آن کشور می باشد، مساله ای که با اعزام مزدوران خارجی و سوری (همان تروریست های در حال جنگ با ارتش سوریه) به لیبی، اختلافات مصر با ترکیه را شدت بیشتری داده است.

لیبی از سال ۲۰۱۱ میلادی در پی خیزش مردمی و حمله نظامی نیروهای سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) با هدف برکناری "معمر قذافی" دیکتاتور وقت این کشور، با تنش‌های سیاسی و درگیری‌های نظامی بسیار گسترده‌ای روبه‌رو بوده است و در نهایت به ۲ بخش شرقی و غربی تقسیم شد که در بخش غربی با مرکزیت طرابلس دولتی موسوم به وفاق ملی به ریاست "فایز السراج" بر سر کار آمد که مورد تأیید و حمایت سازمان ملل متحد و برخی کشورها از جمله ترکیه، قطر و ایتالیا است و در بخش شرقی و جنوب نیز "خلیفه حفتر" ژنرال بازنشسته ارتش لیبی بر امور مسلط شده است که از سوی کشورهایی مانند عربستان، روسیه، فرانسه، مصر، امارات متحده عربی، یونان و قبرس حمایت می‌شود.

هر چند دخالت های ترکیه در لیبی با سرنگونی "معمر قذافی" رییس جمهور مخلوع این کشور آغاز شده، اما در سه سال گذشته و به ویژه پس از درخواست "دولت وفاق ملی لیبی" که در برابر نیروهای "خلیفه حفتر" می جنگد و اعزام نظامیان ترکیه ای و مزدوران وابسته به آن از سوریه، بر نگرانی ها و اعتراض های قاهره افزوده است.

آنکارا و دولت وفاق ملی لیبی به‌ ریاست فائز سراج در آبان ۱۳۹۸ توافقنامه امنیتی و اقتصادی با یکدیگر امضا کردند که یکی از بندهای آن حمایت نظامی ترکیه از طرابلس در مواقع بحرانی بود، هرچند نیروهای ترکیه پیش از آن به لیبی اعزام شده بودند، اما با مصوبه پارلمان ترکیه از تاریخ ۱۲ دی ماه ۱۳۹۸ مبنی بر اعزام نظامیان این کشور به لیبی، این مساله قطعیت یافت.

ورود نظامی ترکیه به پرونده لیبی و حمایت سیاسی و نظامی از دولت وفاق ملی این کشور که منجر به پیشروی نیروهای تحت امر فائز سراج در برابر ژنرال حفتر شد، مصر را شدیدا نگران کرد و بر آتش اختلافات دو طرف افزود. به اعتقاد کارشناسان و تحلیل گران مسایل منطقه، هم اکنون همین مساله مهم ترین موضوع اختلافی قاهره – آنکارا می باشد.

پس از گذشت ۱۱ سال از اختلاف قاهره- آنکارا، دیدار اردوغان و السیسی در دوحه که با وساطت و هماهنگی امیر قطر انجام شد، نشان از آغاز یک روند خوب و مثبت در برقراری رابطه میان قاهره – آنکارا داد و ادامه این مسیر و گفت وگوها که با سفر روز گذشته چاووش اوغلو به قاهره نشان داد که دو کشور می تواند با درک متقابل، مشکلات چند ساله میان خود را حل و رابطه دوستی را میان دو کشور بازگرداند.

مطمئنا برقراری رابطه دوستی میان آنکارا – قاهره به غیر از منافع برای هر دو کشور برای منطقه نیز مفید خواهد بود.

نکته مهم در اینجا مربوط به موضوع سوریه می باشد که اگر سران آنکارا خواهان دوستی با دمشق همچون قاهره می باشند، باید با درخواست سوریه که همان خروج نظامیان ترکیه از خاک سوریه در شمال غرب این کشور و دست برداشتن از حمایت تروریسم در خاک سوریه می باشد، موافقت کنند و این دو کار را برای برقراری رابطه با دمشق و کسب نظر مقامات سوریه به فوریت انجام دهند تا صلح و آرامش به منطقه باز گردد.