خانه‌های تاریخی لرستان کانون تاریخ و فرهنگ کهن

به گزارش ایرنا، سرزمین کهن لرستان از هزاره‌های گذشته محل پیدایش تمدن‌ها و کهن شهرها بوده و آثار برجا مانده تاریخی در محدوده این استان (فیلی، بختیاری، جنوبی و سرزمین‌های پیرامونی آن) گواه روشنی است که خرم‌آباد نام یکی از شهرهای کهن در این محدوده بوده که در دل دشت و دره‌ای تاریخی به همین نام واقع شده است.

خرم‌آباد به عنوان پایتخت حکمرانی اتابکان لر کوچک، والیان لرستان فیلی و مرکز استان لرستان فعلی بوده است که آثار و بناهای تاریخی گران‌بهایی از دوره‌های پیش‌ از تاریخ، ساسانیان، سلجوقیان، صفوی و قاجار را چون نگینی در دل خود به یادگار دارد.

عمده‌ این آثار و بناها در محدوده یک بافت کهن و بسیار ارزشمند به نام «بافت تاریخی» شهر خرم‌آباد قرار گرفته‌اند.

بافت تاریخی شهر خرم‌آباد به مساحت ۵/۷۲ هکتار در مرکز فعلی شهر و در ضلع غربی مجموعه کهن و ارگ تاریخی شهر (قلعه فلک‌الافلاک) واقع شده و دارای هفت محله کهن به نام‌های زیدبن علی (ع) (دَر آغا)، باباطاهر (دَر بُوتار)، پشت بازار (پش بازار)، درب دلاکان (دَر دِلاکی)، باجگیران (باجگیرِو)، پاسنگر و کلیم آباد (محله ی چاغروندها) است.

آثار لایه‌های تاریخی و دوره‌های رشد شهر را از دیدگاه معماری و شهرسازی می توان به چهار دوره شکل‌گیری هسته‌ نخستین شهر، دوران صفویه، دوره حکمرانان قاجار و دوره‌ مربوط به پهلوی اول تقسیم کرد که از هرکدام آثار معماری با ارزشی به یادگار مانده است.

از آثار دوره شکل‌گیری هسته‌ نخستین شهر می‌توان به آرامگاه امامزاده زیدبن علی (ع) و آرامگاه منصوب به باباطاهر در مراکز محله هایی به همین نام‌ها در درون شهر قدیم، کتیبه تاریخی سنگ نبشته، مناره خرم‌آباد و آرامگاه منصوب به خضر (اتابک لرستان) در اندک فاصله‌ای با شهر قدیم یاد کرد.

حمام گپ، میدان گپ و خانه منصوری از مهم‌ترین آثار به‌جای مانده از دوره صفویه در شهر خرم‌آباد هستند.

از دوره قاجار آثار و بناهای پرشماری برجای مانده که از مهم‌ترین آن‌ها می توان به خانه و حسینیه خورشیدی، خانه جوادی، خانه مرحوم آیت الله سید جواد جزایری (ره)، خانه چنگایی، خانه عصاره، خانه مرحوم آیت‌الله شیخ عبدالرحمن لرستانی (پدر مشروطیت در لرستان)، خانه و عمارت بزرگ میرزا سید رضاخان، خانه چدنی، خانه سیف‌الله خان والی زاده، خانه توکل، خانه کاکاوند، خانه شمعون (کلیمی) و کاروانسرای میرزا سیدرضا را نام برد.

بناهایی همچون خانه فیروزی، خانه موشه جواهری (کلیمی)، خانه رزاز، خانه ابراهیمی، گرمابه قاضی، مسجد توسلی و مسجد موسی ابن جعفر (ع) نیز از جمله آثار برجای مانده از آخرین لایه‌ی معماری ایرانی اسلامی (دوره پهلوی اول) در خرم‌آباد هستند.

خانه های تاریخی لرستان ظرفیت های بی نظیر گردشگری

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی لرستان با تاکید بر ضرورت مرمت و بازآفرینی خانه های تاریخی در بافت قدیمی خرم‌آباد گفت: نه تنها بافت تاریخی شهر خرم‌آباد بلکه در کل استان ظرفیت های قابل توجه تاریخی وجود دارد.

عطا حسن پور اظهار داشت: در سطح لرستان ۱۱ کاروانسرای تاریخی به جای مانده که از این کاروانسراهای ۱۱ گانه که از مسیر قدیم همدان به شوش عبور می کردند حدود چهار کاروانسرا سالم مانده است.

وی همچنین اظهار داشت: این کاروانسراها ظرفیت بسیار خوبی برای واگذاری به بخش خصوصی هستند و در نوبت واگذاری قرار دارند اما متاسفانه استقبال سرمایه گذاران از این بناهای تاریخی اندک است و در کنار جاده های اصلی چندین قلعه تاریخی وجود دارد که امکان واگذاری به بخش خصوصی را دارند.

حسن پور به خانه رحمتی در روستای «هنام» شهرستان سلسله اشاره کرد و گفت: این مکان تاریخی ظرفیت بسیار خوبی برای واگذاری به بخش خصوصی و ایجاد مکان گردشگری است.

وی تاکید کرد: بناهای زیادی در لرستان برای ورود به چرخه واگذاری به بخش خصوصی وجود دارند که با اندک تبلیغات و فرهنگ سازی می توان رونق گردشگری و اقتصادی را برای جوامع بومی و محلی ارمغان داد و از طرفی این بناهای قدیمی را احیا و نگهداری کرد.

این پژوهشگر و باستان شناس لرستانی گفت: هم اکنون حدود ۲۰۰ خانه تاریخی در لرستان وجود دارد در حالیکه حدود ۹۲ بنای تاریخی پیش از تخریب ها در خرم‌آباد بود و حدود ۱۵۰ بنای تاریخی در بروجرد شناسایی شده است.

وی اظهار داشت: اهمیت بافت های تاریخی لرستان به حدی است که در سال جاری دانشگاه کویم کشور پرتغال از بین ۱۶ شهر جهان، بافت تاریخی شهر خرم‌آباد را انتخاب کرد و در یک پروژه بازآفرینی به مدت پنج سال این بافت ها را مورد مطالعه قرار می‌دهد.

حسن پور با اشاره به واگذاری حمام گپ به بخش خصوصی و مرمت و تبدیل آن به مجموعه تاریخی حمام گپ خرم‌آباد ادامه داد: اکنون این مجموعه باعث افتخار استان است و به عنوان یک مثال موفق از بازآفرینی شهری در این استان محسوب می شود.

بافت تاریخی خرم‌آباد موزه زندگی

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی لرستان اظهار داشت: بسیاری از بافت‌های تاریخی در ایران پا برجا هستند اما ساکنان، این بافت را به دلایل مختلف خالی کرده اند.

حسن پور با بیان اینکه نبود زندگی در بافت دلیل اصلی مرگ بافت است، ادامه داد: قطع آب دلیل اصلی مرگ بافت می شود در حالیکه در گذشته در بافت تاریخی خرم‌آباد نهر ناصری و ۲ شعبه از آب گرداب عبور می کرد.

وی اظهار داشت: قطع آب از کوچه های این بافت تاریخی باعث تبدیل شدن کوچه ها به معبر پیاده رو و سواره رو شد و این درحالی است که اکنون پیچ و خم بسیاری از کوچه های قدیمی خرم‌آباد بر اساس پیچ وخم نهرها بوده است.

حسن پور ادامه داد: لرستان استانی صنعتی نبوده و نیست و آنچه که می توان برای استان بهره برداری مالی کرد سنتی بودن استان است که منبع درآمد برای ساکنان این استان و بافت های تاریخی است.

وی اظهار داشت: بافت تاریخی خرم‌آباد گنجینه زنده است و پیشنهاد می شود از میان بناهای تاریخی این بافت خانه ها و اتاق هایی برای بوم گردی و اقامتگاه در نظر گرفته شود در این صورت ساکنان این منطقه استقبال بسیار خوبی از مرمت و احیای خانه های تاریخی خواهند داشت.

وی با بیان اینکه هشت منبع آبی ثقلی در خرم‌آباد وجود دارد، عنوان کرد: شهری که دارای بستر تاریخی و فرهنگی و جزو هفت شهر برتر گردشگری شناخته شده است ظرفیت عظیمی برای رونق گردشگری می باشد.

بافت تاریخی خرم‌آباد تک بنا نیست

معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری وصنایع دستی لرستان با بیان اینکه بافت تاریخی هویت فرهنگی شهر است و اقدامات لازم در جهت حفظ و مرمت و رفاه مردمی باید انجام شود، اظهار داشت: در برخی موارد بافت تاریخی شهر خرم‌آباد توسط برخی دستگاه های اجرایی به عنوان یک معضل ذکر می شود و تلاش می کنند با ایجاد شکاف بین بافت تاریخی و بقیه بافت شهری مشکلاتی را برای نگهداری این آثار ایجاد کنند.

زهرا بهاروند با بیان اینکه بافت های تاریخی نیازمند پیگیری و تامین اعتبار هستند ادامه داد: بافت تاریخی شهر خرم‌آباد را نباید به عنوان بافتی در حال تخریب نگاه کرد بلکه باید برای حفظ و بهره برداری از آن تلاش شود.

وی یادآور شد: میراث فرهنگی هیچ گونه مشکلی برای ساماندهی بافت های تاریخی ندارد و حتی خانه های تخریب شده هیچگونه محدودیتی برای بازسازی ندارد چراکه فقط با رعایت شاخص های مد نظر تاریخی بافت تاریخی حفظ می شود.

بهاروند عنوان کرد: معضلات اجتماعی و شهری بافت تاریخی به کل جامعه صدمه می زند بنابراین باید با حفظ شاخص های بافت تاریخی، ساماندهی شایسته ای برای این بافت انجام شود.

وی با بیان اینکه بافت تاریخی خرم‌آباد بصورت تک بنا نیست و مشمول تمام اجزای این بافت است، گفت: بافت تاریخی شامل کوچه ها و خانه ها و تمام دیگر اجزای آن است و تخریب هر جز، تمام بافت را دچار نقص و صدمه می کند.

معاون میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی لرستان گفت: این اداره کل در حد اعتبارات مرمت هایی انجام داده است و یگان حفاظت نیز برای حفظ این بافت ها تلاش می کند اما بازهم تخریب هایی در این بافت صورت می گیرد.