آشنایی با مقررات جدید کارگزاران رسمی فوتبال (بخش اول)

فدراسیون جهانی فوتبال (فیفا) اخیرا مقررات جدید کارگزاران فوتبال (FIFA Football Agent Regulations) که در تاریخ ۲۵ آذر ۱۴۰۱ (۱۶ دسامبر ۲۰۲۲) مورد تصویب شورای فیفا قرار گرفته است را در راستای شعار جهانی سازی حقیقی فوتبال (Making Football Truly Global) و به‌روزرسانی چارچوب مقرراتی فیفا ابلاغ کرده است. مقررات مذکور که مربوط به کارگزاران بازیکنان فوتبال است، از مهمترین عناصر اهداف راهبردی شعار فوق محسوب می‌شود.

از عمده ترین دلایل ایجاد این مقررات، اطمینان از رعایت نظام نقل و انتقالاتی فوتبال مانند احترام به تمامیت فوتبال [به طور کلی] و تضمین حداقل استانداردهای حرفه ای و اخلاقی در این حرفه است.

فیفا این مقررات را پس از مشورت‌های جامع و متعدد، از میان ۳۰۰ پیشنهاد دریافتی در طی مدت ۴ سال مورد بررسی و تصویب قرار داده است که همگام با گزارش پارلمان اروپا در خصوص رویه ورزشی اتحادیه اروپا و گزارش شورای اروپا در رابطه با حکمرانی مطلوب در فیفا است و جایگزین مقررات واسطه‌های نقل و انتقالات فیفا (FIFA Regulations on Working With Intermediaries) گردیده است.

فیفا از آوریل سال ۲۰۱۵ تصمیم به واگذاری حق برگزاری آزمون واسطه‌های نقل‌و انتقالات طبق اصول و موازین مورد نظر خود به فدراسیون های عضو کرده بود که پس از گذشت چندین سال و به دلیل ایراداتی که واگذاری برگزاری این آزمون به فدراسیون ها به وجود آورده بود، تصمیم به برگزاری آزمون و نیز مدیریت فعالیت کارگزاران رسمی فعال در حوزه بین المللی توسط خود کرده است.

با توجه به اینکه این مقررات اخیرا مورد تایید شورای فیفا قرار گرفته است، برای عملیاتی کردن این مقررات، صرفا برخی از مواد آن در تاریخ ۱۹ دی ۱۴۰۱ (۹ ژانویه ۲۰۲۳) مورد اجرا قرار گرفته است که عمده این مواد در خصوص نحوه برگزاری آزمون کارگزاری جهت ورود به لیست کارگزاران و نه نحوه فعالیت کارگزاران است. تمامی مواد مورد نظر مصرح در مقررات کارگزاران رسمی فیفا که تا تاریخ ۱۹ دی ماه ۱۴۰۱ مورد اجرا قرار نگرفته‌اند، در تاریخ ۹ مهر ۱۴۰۲ (۱ اکتبر ۲۰۲۳) لازم الاجرا خواهند شد.

برای بررسی دقیق و آشنایی با امور مرتبط با کارگزاران رسمی فیفا، بخصوص قوانین و مقررات جدید فیفا، همچنین مقررات فعلی فدراسیون فوتبال ایران، در سلسله یادداشت‌هایی به بررسی موضوعات مذکور خواهیم پرداخت. لیکن، از آنجائیکه مخاطبان این سلسله یادداشتها، طیف وسیعی از جامعه شامل ورزشکاران، کارگزاران فوتبال، باشگاهها، مدیران ورزشی، دانشجویان رشته های حقوق و تربیت بدنی را در برمی‌گیرد، در چند شماره از یادداشت‌های ابتدایی به تاریخچه و نحوه آغاز فعالیت کارگزاران رسمی فوتبال در قلمرو ملی، قاره ای و بین المللی خواهیم پرداخت.

کارگزاران رسمی سیر تاریخی متفاوتی را از مقبولیت اجتماعی در سطح داخلی تا شناسایی بنیادین در بازار فوتبال فراملی را گذرانده‌اند که می‌توان این دوران را با توجه به اصلاحات نظام کار و نقل و انتقالات به سه دوره تقسیم کرد.

از اواخر قرن ۱۹ تا اواخر دهه ۱۹۵۰: استعدادیابی و واسطه گری از طرف باشگاه ها

از اوایل دهه ۱۹۶۰ تا اواسط ۱۹۹۰ : فعالیت به عنوان نمایندگان بازیکنان

از اواسط ۱۹۹۰ تا کنون

شغل کارگزاری فوتبال و نحوه فعالیت و توسعه آن با توجه به ظهور فوتبال حرفه ای در هر کشور، متفاوت از سایر کشورها است. اگر چه کارگزاران فوتبال از اوایل قرن بیستم مورد شناسایی قرار گرفته اند؛ اما شناسایی رسمی و تعریف این فعالیت به عنوان یک فعالیت کاری [شغلی] را می توان در حدود سال ۱۹۹۴ یعنی زمانی که فیفا مقررات این حوزه را تصویب کرد ، جستجو کرد.

از آن زمان به بعد مقامات دولتی کشورها نیز شروع به بررسی ارتباط این شغل در کشورهای خود از دیدگاه حقوقی و اقتصادی کردند که با شناسایی رسمی این شغل، دسته بندی های دقیق تری از کارگزاران فوتبال، مانند وظایف، نقش ها و مسئولیت های آن در دنیای فوتبال ایجاد شد.

از اواخر قرن ۱۹ تا اواخر دهه ۱۹۵۰: استعدادیابی و واسطه‌گری از طرف باشگاه ها:

کارگزاران فوتبال از زمان اولین مسابقات رسمی در نیمه دوم قرن ۱۹ در انگلستان وجود داشته‌اند که در آن مقطع، نقش آنها را می توان به عنوان تغییردهندگان ارتباط کاری بین بازیکنان و باشگاه ها در زمان حرفه ای شدن فوتبال تعبیر کرد؛ آن هم در زمانی که به عنوان بخشی از فوتبال هنگام وضع مقررات حرفه ای سازی فوتبال به رسمیت شناخته شده بودند. اما در دوران فعالیت آماتوری، نقش آنها محدود به مشاوره دادن به باشگاه ها در جهت شناسایی استعدادهای فوتبالی بود.

در دهه ۱۸۸۰ میلادی، باشگاه‌ها راه‌های متقاوتی مانند ثبت آگهی در روزنامه‌ها برای جذب بازیکنان را کشف و به کار گرفته بودند که در این میان، کارگزارانی که به معنای کنونی واسطه گری نمی کردند از سوی باشگاه ها، اقدام به استعدادیابی می کردند. بنابراین اولین نسل از کارگزاران، کارآفرینانی بودند که استعدادیابی انجام می دادند. اساسا آنها نمایندگان باشگاه‌ها بودند تا بازیکنان. در این زمان بود که جایگاه کارگزاری به عنوان یک شغل از دیدگاه جامعه مورد پذیرش قرار گرفت و آنها اقدام به شناسایی بازیکنان می‌کردند.

زمان دخالت کارگزاران در نقل و انتقالات داخلی و واسطه گری برای اولین بار مورد اختلاف است. اما شاید بتوان گفت که در مارچ ۱۸۹۱ جی پی کمپل از اولین نفراتی بود که در لیورپول اقدام به معرفی چند بازیکن از طریق انتشار آگهی در یکی از روزنامه های وقت نمود. در سال ۱۸۹۳ باشگاه های فوتبال اقدام به کنترل نمودن نقل و انتقال بازیکنان با معرفی سیستم حفظ کن و انتقال بده ( Retain and Transfer) نمودند. به طوری که بازیکنان برای انتقال به باشگاه های دیگر، علیرغم آزادی نقل و انتقالات، موظف به دریافت تاییدیه از باشگاه خود بوده اند.

در اوایل قرن بیستم، باشگاه ها اقدام به ممنوع کردن استفاده از کارگزاران کردند و خودشان مستقیما جذب بازیکن را بر عهده گرفتند؛ هر چند که در عمل، همچنان برخی باشگاه ها با کارگزاران ارتباط داشته و از خدمات آنها بهره می بردند.

علیرغم اینکه تصویر نادرستی از کارگزاران وجود داشت؛ اما آنها به واسطه رشد و آزادی نقل و انتقالات بین المللی توانستند جایگاه بسیار مهمی در توسعه فوتبال به دست آورند. از ابتدا تمامی لیگ های حرفه ای به جذب بازیکنان خارجی با محدودیت های موجود پرداختند. این محدودیت‌ها در حالت های مختلف نسبت به بازیکنان خارجی وجود داشت. به عنوان مثال در سال ۱۹۳۳ فدراسیون فوتبال آلمان حضور بازیکنان و مربیان خارجی در لیگ خود را ممنوع کرده بود؛ در حالی که فدراسیون فوتبال ایتالیا، تنها به بازیکنان خارجی دو ملیتی از آمریکای جنوبی اجازه بازی در لیگ آن کشور را داده بود.

از سال ۱۹۳۱ در کشور انگلستان بازیکنان خارجی باید در آن کشور برای دو سال زندگی می‌کردند تا بتوانند مجوز بازی کسب کنند. هر چند وجود پرداختی های بالا در لیگ فرانسه موجب حضور چندین بازیکن در آن لیگ شد و به دلیل اینکه در آن زمان انگلستان عضو فیفا نبود، باشگاه ها هم تعهدی به پرداخت هزینه نقل و انتقال به باشگاه های انگلیسی نداشتند.

در همین اوضاع و احوال، فوتبال در فرانسه در سال ۱۹۳۲ حرفه ای شد و موجب جذب حدود ۳۰ درصد از بازیکنان خارجی شد. هرچند هر باشگاه، با محدودیت استفاده از ۵ بازیکن در هر بازی مواجه بود. در همین دوران، باشگاه های فرانسوی اقدام به جذب واسطه های فوتبال کردند که در خارج از فرانسه به استعدادیابی بازیکنانی می‌پرداختندکه قصد سفر به فرانسه را داشتند.

در آن دوران، به طور کلی، بازیکنان هیچ شخصی را برای مشاوره حرفه ای در زمینه نقل و انتقال و مذاکرات قراردادی نداشتند. بازیکنان صرفا به عنوان کالا دیده می شدند که هیچ قانونی برای حمایت از آن ها وجود نداشت. در برخی موارد، خود بازیکنان به عنوان واسطه عمل می کردند. ضمن اینکه همراهی بازیکنان با کارگزاران رسمی نیز به عنوان یک تهدید برای اعمال قدرت باشگاه ها در نقل و انتقالات تلقی می‌شد.

بالاخره در دهه ۱۹۵۰ میلادی در ایتالیا، کالچیومرکاتو (Calciomercato) به عنوان بازار رسمی نقل و انتقالات شناخته شد که در هتل گالیا میلان قرار داشت و توسط مالک باشگاه پالرمو ایجاد شده بود. مدیران، واسطه ها و مالکان باشگاه‌ها در آن حضور می یافتند و بازیکنان فوتبال، بر اساس قیمت تقریبی، خرید و فروش می شدند و باشگاهها می توانستند بازیکنان را مانند برده به فروش برسانند تا اینکه از اواسط دهه ۱۹۵۰ میلادی، اختلافات بین بازیکنان و مالکین باشگاه‌ها در رابطه با حقوق و امور مربوط به نقل و انتقالات شان، سیستماتیک‌تر شد و بازیکنان فوتبال برای به دست آوردن استقلال خود دست به کار شدند و تلاش‌هایی را بکار گرفتند.

دکتر غلامرضا رفیعی- دکتر امیر خسروی